Düz bir həftə idi ki, paytaxtımızda ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr edilmiş İkinci Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalı (II LitBookFest) qardaş xalqların sənətsevərlərini öz qanadları altına almışdı. 

Festivalın açılış törəni xüsusilə yaddaqa­lan oldu və dünyaya səs saldı. Xarici tele­kanallarda bu barədə reportajlar yayımlandı. Qarabağ müharibəsi qazilərinə həsr olunan “Əsgərnamə elegiyası” və “İgidlərin sözü” layihələrinin uğurlu təqdimatı ilə açılan fes­tival daha sonra türk dünyasının ünlü sənət və söz adamlarının çıxışları ilə daha da təsir­li oldu. Bayramın hər günü bir ölkəyə həsr olunurdu. Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıs­tan, Türkmənistan, Özbəkistan, Macarıstan günləri dost diyarlara özünəməxsus qiyabi səyahət təsiri bağışlayırdı. Eyni zamanda müxtəlif elmi konfranslar, simpoziumlar, şeir saatları, imza günləri festivalı daha da dol­ğunlaşdırır. Dünən qədim türk diyarı Qırğı­zıstanın tarixi mədəni irsi və çağdaş ədəbiy­yatı ətraflı təqdim olundu. 

Burada əsl bayram əhvali-ruhiyyəsi var­dı. Bizə elə gəldi ki, təkcə müəlliflər və çox sayda oxucular deyil, kitabların özləri də bu canlı ünsiyyətdən çox “sevinir”. Axı, kitabın ömrü şamın ömrü kimidir. Böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə demişkən, şam yananda yaşadığı kimi, hər bir kitab da oxunanda, təq­dir və təbliğ ediləndə xoşbəxt olur. Tədbirin təşkilatçıları “oxucu-kitab dialoqu”nu təşkil etməkdə bu amili də əsas götürüblər. 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) mətbuat xidmətinin rəhbəri, şair Xəyal Rza bizimlə söhbətində qeyd etdi ki, festival Bey­nəlxalq Türk Müəllifləri Birliyinin təşkilatçı­lığı, AYB, Azərbaycan Respublikası Mədə­niyyət Nazirliyi, Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsi, AMEA, Bakı Şəhər İcra Hakimiy­yəti və Türk dünyası təşkilatlarının dəstəyi ilə gerçəkləşib. Onun sözlərinə görə, festivalda 50-dən çox nəşriyyat, onlarla xarici ölkə nü­mayəndəsi iştirak edib, həmçinin müxtəlif sahələrə dair nəşrlər, eləcə də rəngkarlıq və qrafika sənəti üzrə əl işləri təqdim olunub. AYB-nin mətbuat katibi həmçinin bildirdi ki, festival çərçivəsində elmi konfranslar, şeir saatları, imza günləri təşkil edilib, filmlər nü­mayiş olunub. Tədbirlər hər gün bir ölkənin adı ilə (Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Özbəkistan və Macarıstan) adlandırılıb. 

İnamla deyək ki, festivalın hər gününün ayrıca xoş təəssüratları oldu. Məsələn, Özbə­kistan tarixinin görkəmli şəxsiyyətlərindən olan dahi hökmdar və şair Babura həsr edil­miş “Zahirrədin Məhəmməd Babur – 540” paneli ayrıca qeyd edilə bilər. Panelə modera­torluq edən filologiya elmləri doktoru Almaz Ülvi Binnətova dedi: “Şairin yazdığı “Babur­namə” bütövlükdə bir özbək tarixidir”. Babu­run Şah İsmayıl Xətai ilə dostluq ələqəsinə toxunan alim xanım bu münasibətləri yüksək qiymətləndirdi. 

Sonra çıxış edən filologiya elmləri dok­toru Ramiz Əsgər qeyd etdi ki, Özbəkistan türk dünyasında ən mühüm yer tutan ölkələr­dən biridir. Minillik tarixi olan şəhərləri, özünəməxsus memarlıq abidələri var. Əmir Teymur, Əlişir Nəvai, Zahirrədin Məhəm­məd Babur kimi tarixi şəxiyyətləri yetişdirən bir millətin böyüklüyündən fəxrlə danışmaq olar. Natiq Baburun həyat və yaradıcılığın­dan bəhs edərkən onu Əlişir Nəvaidən sonra özbək ədəbiyyatının ikinci zirvəsi adlandırdı.

Özbəkistanlı yazıçı Məmmədqulu Həz­rətqulov, Daşkənd İncəsənət və Mədəniyyət Universitetinin professorları Marufjon Yul­daşev və Şavkat Bobomuradov çıxış edərək xoş sözlərə və gözəl təşkilatçılığa görə min­nətdarlıqlarını bildirdilər. Xalq artisti Gül­yanaq Məmmədovanın iştirakı ilə konsert proqramı başlandı. “Şeir Adam”, “Əlişir Nə­vai inciləri” və s. kimi panellərin keçirldiyi gün “Maya” filminin nümayişi ilə tamamlan­dı. 

Bakıya təşrif buyurmuş şair və yazıçı­lar, naşir və tənqidçilər tədbirə, təbii ki, əli­boş gəlməmişdilər, özlərinin “övladlar”ı – mənsub olduqları toplumlarda nəşr edilmiş dəyərli əsərlərlə gəlmişdilər. Qonaqlar bakılı oxuculara böyük həvəslə milli ədəbiyyatları barədə də söz açırdılar. 

Festival çərçivəsində Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən "Qa­zax ədəbiyyatı günü” də uğurla keçdi. Kitab sərgisində qazax yazıçılarının, tarixçilərinin və akınlarının qazax və Azərbaycan dillərin­də əsərləri təqdim olundu. Tədbir "Qazax xalqının Türk dövlətçiliyi tarixinə töhfəsi” mövzusunda panel sessiyaları ilə davam etdi. Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu­nun prezidenti Günay Əfəndiyeva, Yazıçılar Birliyinin, Azərbaycan Elmlər Akademiyası­nın, Qazax icmasının və kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələri də orada idilər. Festivalın əlaqələndiricisi, şair Xəyal Rza Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu­nun türk xalqlarının irsinin öyrənilməsi, qo­runması və təbliği istiqamətində gördüyü ge­nişmiqyaslı işləri yüksək qiymətləndirərək, Festivalda fəal iştirakına görə təşkilata təşək­kürünü bildirdi.

Mərasimdə çıxış edən Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun layihə mene­ceri – Qazaxıstan nümayəndəsi Talqat Muxa­nov Fondun qurucu üzv ölkələrindən biri olan Qazaxıstanla mövcud əlaqələrindən və təşkilat tərəfindən Türk dünyasının çoxəsr­lik tarixinin, zəngin mədəniyyətinin təbliği məqsədilə həyata keçirilən tədbirlərdən bəhs etdi. Tədbirdə Qazax xalq musiqisi səsləndi və Abayın şeirləri oxundu.

Fondun himayəsi altında “Məhdimqulu Fəraqi və Azərbaycan ədəbiyyatı" adlı təd­bir də maraqla qarşılandı. Şair Fərid Hüseyn təşkilatın Türk dünyasının maddi – mənəvi dəyərlərinin beynəlxalq miqyasda təbliği is­tiqamətindəki fəaliyyətindən bəhs etdi. Növ­bəti il 300 illik yubileyi qeyd olunacaq Məh­dimqulu Fəraqinin yaradıcılığının da Fond tərəfindən daim diqqət mərkəzində olduğunu vurğuladı.Ədəbiyyatçı alim İsmixan Osmanlı Fəraqinin əsərlərinin Azərbaycan oxucuları­nın böyük marağına səbəb olduğunu da bil­dirdi.

Türkmənistan Elmlər Akademiyasının Məhdimqulu Fəraqi adına Dil, Ədəbiyyat və Milli Əlyazmalar İnsitutunun şöbə mü­diri, tanınmış mətnşünas alim Rəhmanberdi Qodorov və insitutun əməkdaşı Məqsəd Me­redov çıxış edərək, görkəmli şairin Azərbay­canda nəşr edilən əsərləri, eləcə də haqqında yazılan çoxsaylı elmi araşdırmaları yüksək qiymətləndiridiklərini bildirdilər. Sonra Firu­din bəy Köçərli adına Respublika Uşaq Ki­tabxanasının əməkdaşları Cavidan Səfərli və Lamiya Əliyevanın ifasında Fəraqinin şeirlə­ri səsləndirildi və tədbir iştirakçıları görkəmli şair haqqında yayımlanan kitabların sərgisi ilə tanış oldular.

Festivalın son günü Macarıstan dövlə­tinə həsr edildi. Rəqs qruplarının çıxışından sonra, səhnəyə Macarıstanın Azərbaycanda­kı səfiri Tamaş Yojef Tomar dəvət olundu. Çıxışını azərbaycanca edən səfir türk xalqa­larının həm ədəbi, həm də siyasi arenada sıx əlaəqələrə sahib olmasını dilə gətirərək, bu­nun vacibliyindən söz açdı.

Sonra festivalda mükafatlandırma mə­rasimi baş tutdu. “Beynəlxalq Türk Mədə­niyyəti və İrsi Fondu”, “Beynəlxalq Türk Akademiyası”, TÜRKSOY və İLESAM-ın medalları mükafatçılara təqdim edildi.

Ardınca “Macar Ədəbiyyatı: keçmişdən günümüzə” paneli keçirildi. Yazar Ramil Əhməd və macarıstanlı şair-tərcüməçi Balaj Söllöşi paneldə klassik macar şairləri Şandor Petöfi ilə Mikloş Radontinin həyat və yara­dıcılığından bəhs etdilər. Toxunulan digər mövzu isə Azərbaycan və Macarıstan ədəbiy­yatının bir dildən digərinə az sayda tərcümə edilməsi ilə bağlı oldu. Əminik ki, naşirlər bunu nəzərə alacaqlar. 

Səhnənin hər gün ən azı bir saatlığına AYB-nin yerli bölmələrinə verilməsi də hamı tərəfindən maraqla qarşılanırdı. Son gündə ölkəmizin şimal bölgəsindən olan şairlərlə görüş keçirildi. AYB-nin Quba bölməsinin rəhbəri şair Ramiz Qusarçaylı çıxışında qeyd etdi ki, ölkəmizin şimal rayonlarında hazır­da beş ədəbi məclis fəaliyyət göstərir. Yerli yazarların arasında çox istedadlı qələm sa­hibləri var. Biz çalışırıq ki, bölgələrimizdə məxsusi bir ədəbi mühit yaradaq, istedadlı insanlara meydan açaq, onları dəstəkləyək. AYB-nin rəhbərliyi bizə bu sahədə böyük dəstək verir. 

Ramiz Qusarçaylı bir neçə yeni şeirini oxudu. O, sözünü bitirəndə tamaşaçıların ara­sından gənc bir xanım şairin məşhur “Azər­baycan bayrağı” şeirini oxumaq istədiyini bildirdi və səhnəyə qalxıb böyük həvəslə şei­ri əzbərdən söylədi. 

Sonra əslən Qubadan olan, beş dildə di­van yaratmış, tarix elmələri doktoru, şair Şa­hin Fazil, istedadlı şairlər Səxavət Ənvəroğ­lu, II Qarabağ müharibəsi içtirakşısı, şair Ayaz Səlimxanlı, Qusarın Həsənqala kəndin­dən Ceyhnun Ağabəyli, Türkiyədən gəlmiş Mahmud Özqoca, gənc şair Gülayə Aydın öz şeirlərinin oxudular. 

Anar, Xalq yazıçısı, AYB-nin sədri:

– Böyük uğurla keçən bu festival Azərbaycan xalqının ümummilli lide­ri Heydər Əliyevin anadan olmasının və Türkiyə Cümhuriyyətinin yaranmasının 100 illiyinə təsadüf etməsi ilə əlamətdar oldu. Açılış mərasimindəki çıxışımda da qeyd etdim ki, türk dünyasından nü­mayəndələrin bir araya gəldiyi kitab və ədəbiyyat bayramını yüksək dəyərə ma­likdir. Türk xalqlarının gəncliyi gələcəyə kitabla getməlidir. Çünki kitab, ədəbiyyat, mədəniyyət nəsilləri tərbiyə edir.

Ölkəmizdə kitaba və gənclərdə müta­liə mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsinə ciddi fikir verilməsi fərəh doğurur. Elə sözügedən festivalda Baş nazirin müavini Əli Əhmədovun, Mədəniyyət naziri Adil Kərimlinin, akademiklərin, deputatların, ünlü ziyalıların iştirakı bu barədə çox şey deyir. 

Hələ bir il öncə Bakı Dövlət Universi­tetində təşkil olunan I Türk Dünyası Ədə­biyyat və Kitab Festivalında demişdim ki, Azərbaycan və Türkiyənin həm silahı, həm də sözü güclüdür. Biz bütün dünyaya barış, sülh arzulayırıq. Qoy, hər xalq öz doğma torpağında əkib-becərsin, mahnı­lar yazsın, kitablar oxusun, belə kitab bay­ramlarını ürək açıqlığı ilə qeyd edə bilsin. 

Budəfəki festival daha möhtəşəm keç­di. Festivalda ilk tədbirlərdən biri mənim yaradıcılığıma həsr olunmuşdu. Kitab və ədəbiyyat bayramı həftə ərzində müxtəlif layihələrin təqdimatı ilə yaddaqalan oldu. Festivalda 50-dən çox nəşriyyat, 30-a yaxın xarici ölkə nümayəndəsi iştirak edirdi. Türkdilli dövlətlərin Birliyi ölkə­mizin daha da inkişafı üçün son dərəcə vacibdir və bu baxımdan belə festivalların əhəmiyyəti misilsizdir.

Abdulla Cavanşir, İsveçdəki Qara­bağ Dərnəyinin rəhbəri, fəlsəfə elmləri namizədi: 

– Beynəlxalq türk müəlliflər birliyi tərəfindən ikinci Türk Dünyası Ədəbiy­yatı və Kitab Festivalına dəvətim səbəbilə Bakıda bir sevincli mədəniyyət həftəsi ke­çirdim. Tədbirə Türksoy ölkələrinin tanın­mış alimləri, qələm adamları, incəsənət nümayəndələri, bir çox ziyalıları dəvətli idilər. Mən isə İsveçdə yaşayan siyasi mü­hacir kimi bu tədbirə qatılmışdım. Güney Azərbaycanı təmsil edirdim. 

Tədbirin proqramı məni valeh etdi: Çox zəngin və yaddaqalan idi. Beşinci gün “Azərbaycan günü” kimi milli him­nimizlə başlandı. Bu himn çalınanda elə bilirdim dünya mənimdir. Hərçənd Təbri­zimizdə də 1945-ci ildə bəstəkar Cahangir Cahangirov ilə şair Mir Mehdi Ehtimadın şeirinə bəstələnmiş belə bir himnin səs­lənməsini məndən yaşca dörd-beş yaş bö­yük olanlardan eşitmişdim. 

İndi şükür ki, Azərbaycanımız müstəqildir və bu fakt bütün dünya azər­baycanlılarına ilham verir. Deputatlar, na­zirliklərin və rəhbər orqanların nümayən­dələri, Xalq yazıçıları, şairlər, fondların təmsilçiləri və bir çox say-seçmə ziyalılar törənə qatılmışdılar. Həmin gün Türkiyə­nin dövlət təmsilçiləri və yazıçıları, in­cəsənət adamları gözəl çıxışları ilə yadda qaldılar. 

İkinci günün qəhrəmanı Məxtunqulu Fəraği idi. Onun yaradıcılığından danışıl­dı, sözlərinə yazılmış mahnılar və şeirləri səsləndi. Digər günlər də belə əlamət­dar hadisələrlə yadda qaldı. Bütöv bağı bəzəyən kitab sərgiləri sanki gül-çiçək çələngi idi. Bu əsərlər türk ədəbiyyatının qədimiliyinə dəlalət edirdi. Əslində, “Ma­nas”dan “Dədə Qorqud”a qədər... səyahət etdik. Tədbirin sonunda Macarıstan ədə­biyyatının oxunması və onların türk dilinə tərcüməsi qədim hunların nəfəsini bizə və Türk dünyasına dolanırdı. 

Tədbirin bağlanışında bir sıra ziya­lılar müxtəlif mükafatlarla təltif olundu­lar. O cümlədən, publisist və tərcüməçi kimi mənə də II Türk Dünyası Ədəbiyyatı və Kitab Festivalında fəal iştiraka görə Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Günay Əfəndiyeva Sertifikat təqdim etdi. Bir həftəlik böyük zövqə görə Azərbaycan dövlətinə, Yazı­çılar Birliyinə, Bakı İcra Hakimiyyətinə, Elmlər Akademiyasına, Beynəlxalq Türk Müəlliflər Birliyinə minnətdaram. 

Əsəd Cahangir, ədəbi tənqidçi: 

– Hər gün buraya gələrək, dost türk ellərindən təşrif buyurmuş qonaqların Azərbaycan oxucularına təqdim etdiklə­ri bir-birindən maraqlı kitablarla böyük həvəslə tanış oldum. Həmin kitablardan bir neçəsini alaraq şəxsi kitabxanamı daha da zənginləşdirə bildim. 

Belə tədbirlərin keçirilməsinin böyük əhəmiyyəti olduğunu vurğulamaq lazım­dır. Festival türkdilli xalqlar və onların ədəbiyyatını yaradan şair və yazıçılar ara­sında bir mənəvi körpü rolunu oynayır. Bu bayramda mən bir daha əmin oldum ki, çağdaş türk xalqları ədəbiyyatı bəşər mədəniyyətinə böyük töhfələr verir və verəcəkdir.

Əli NƏCƏFXANLI,
Məsaim HACIXANLI,
“Xalq qəzeti”, 

Rüfət MƏHƏRRƏMOV