Azərbaycan bu gün qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində islahatların ardıcıl xarakter daşıması, sahibkarlıq fəaliyyətinin genişləndirilməsi, investisiya və biznes mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, institusional layihələrin həyata keçirilməsi sayəsində dünyanın ən sürətlə və dayanıqlı inkişaf edən ölkəsinə çevrilib. 

Bu, dövlətimizin başçısının fevralın 14-də yenidən Azərbaycan Prezidenti seçilməsi münasibətilə keçirilən andiç­mə mərasimindəki nitqində də aydın ifadəsini tapıb. Ölkə rəhbəri çıxışında cari ilin yanvar ayının nəticələrinə əsas­lanaraq, bu müddətdə ümumi daxili məhsulun 5 faiz, qeyri-neft sektorunda isə 12 faizdən çox artmasını qeyd edib. Dövlətimizin başçısı nitqində belə bir nəticənin Azərbaycanın gələcək uğurla­rında əsaslı rol oynayacağına əminliyini diqqətə çatdırıb. Prezident İlham Əliyev daha sonra deyib: “Müqayisə üçün vur­ğulaya bilərəm ki, 2003-cü ildə bizim ümumi daxili məhsulumuz 7 milyard dol­lar idi, keçən ilin yekunlarına görə isə bu rəqəm 72 milyard dollardır. Yəni bu, 20 ildə iqtisadiyyatımızın inkişafının əsas göstəricisidir. Bizim 2003-cü ildə valyuta ehtiyatlarımız 1,6 milyard dollar idisə, bu gün bu, artıq 69,5 milyard dollardır və biz bu 20 il ərzində görün öz valyuta ehtiyat­larımızı nə qədər artırmışıq. Bu, bizə iq­tisadi və maliyyə müstəqilliyi verən əsas amillərdən biridir”. 

Ümumiyyətlə, Azərbaycanın strate­ji valyuta ehtiyatlarının artımının dina­mik xarakter alması təsadüfi deyil. Bu, əsasən, dövlət başçısının uzaqgörən siyasətinin, qeyri-neft sektorunun inkişa­fı istiqamətində aparılan uğurlu islahat­ların, investisiya mühitinin əlverişliliyinin nəticəsində mümkün olub. 

Dövlətimizin başçısının çıxışlarının birində bununla bağlı qeyd etdiyi kimi, uzun illər Azərbaycan iqtisadiyyatına qo­yulan vəsait, şaxələndirmə siyasəti, qey­ri-neft sektorunun inkişafı iqtisadiyyatın dayanıqlı surətdə inkişaf etməsinə, bir sektordan – neft-qaz sektorundan asılı olmamağa imkan verib. Hətta dünyada neftin qiymətinin kəskin şəkildə düşməsi Azərbaycanın ümumi iqtisadi inkişafına təsir etməyib. Bu, Azərbaycanın iqtisadi modelinin unikallığı və ölkəmizin seçdi­yi yolun nə qədər düzgün olmasını bir daha göstərirb. 

Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın iqtisa­di və siyasi müstəqilliyinin təminatı olan valyuta ehtiyatlarının getdikcə artması iqtisadi islahatların daim diqqət mərkə­zində saxlanılmasının məntiqi nəticə­sidir. Xatırladaq ki, 2004-cü ildə birinci regional Dövlət Proqramı hazırlanıb qəbul edilən zaman respublikamızın val­yuta ehtiyatları cəmi 1,8 milyard dollar idi. Azərbaycan, hətta ən çətin illərdə, dünyada maliyyə böhranı hökm sürdüyü dövrdə – 2015-ci, 2016-cı, 2017-ci illər­də belə valyuta ehtiyatlarını qoruya və artıra bildi. Təkcə 2019-cu ildə ölkəmizin valyuta ehtiyatları 6,4 milyard dollar, cari ilin yanvarında isə 1 milyard dollar artdı. 

Hazırda Azərbaycanın valyuta ehti­yatları ölkə rəhbərinin adı çəkilən nitqin­də vurğuladığı kimi, 69,5 milyard dollar səviyyəsinə çatıb. Azərbaycan Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyatları isə profisit­li tədiyə balansı şəraitində bu il fevralın 1-nə 11 milyard 661 milyon ABŞ dollar təşkil edib. Bu isə ekspertlərin qiymət­ləndirmələrində ölkəmizin iqtisadi və siyasi müstəqilliyinin təminatı kimi ifadə­sini tapıb. 

Azərbaycanın valyuta ehtiyatlarının artmasında son illərdə yaradılan sə­naye zonalarının da mühüm təsiri olub. 2023-cü ildə İqtisadi Zonaların İnkişafı Agentliyinin idarəçiliyində olan sənaye müəssisələrində 26 sahibkarlıq subyek­tinə rezidentlik statusu verilib. Həmin sa­hibkarlıq subyektləri tərəfindən sənaye zonalarına 471 milyon manat investisi­yanın yatırılması, 3100-dən çox iş yeri­nin yaradılması nəzərdə tutulub. 

Keçən il sənaye zonalarında fəaliy­yətə başlayan 12 müəssisədə polimer qatqıları, keramik plitələr, qablaşdırma məhsulları, istilik izolyasiya lövhələri, nəqliyyat vasitələri üçün əyləc bəndləri və s. məhsullar istehsal olunub. İl ərzin­də rezidentlər tərəfindən sənaye zonala­rına 135 milyon manatdan artıq investi­siya yatırılıb, 744 daimi iş yeri yaradılıb, 3,3 milyard manat dəyərində isə məhsul satışı həyata keçirilib. 

Qeyd edək ki, indiyədək sənaye zo­nalarına 6,6 milyard manatdan çox in­vestisiya yatırılıb, 10 mindən artıq daimi iş yeri yaradılıb. Bütövlükdə isə, ötən müddətdə ölkənin sənaye zonalarında 12,1 milyard manatlıq məhsul istehsal edilib ki, bunun da 3,9 milyard manat­lıq və ya 32,2 faizə yaxın hissəsi ixrac olunub. Sənaye zonalarında istehsal olunan məhsullar Kanada, ABŞ, Birləş­miş Ərəb Əmirlikləri, Çin, Hindistan, İs­rail, İspaniya, İtaliya, Avstriya, İngiltərə, Brazilya və s. olmaqla dünyanın 70-dək ölkəsinə göndərilib. 

Emin BAĞIROV,
mexanika üzrə fəlsəfə doktoru, şərhçi

Azərbaycanda bu gün iqtisadiyyat üçün yeni istiqamətlər formalaşıb. Bu istiqamətlər idxaldan asılılığın azaldıl­ması, qeyri-neft əmtəə və xidmət ixra­cının genişləndirilməsi, qeyri-neft emal sənayesinin inkişafının sürətləndirilməsi, biznesin bank kreditlərinə çıxışının ge­nişləndirilməsi, dövlət investisiyalarının iqtisadi səmərəsinin artırılması, özəl in­vestisiyaların dominant rolunun təmin edilməsi, kiçik və orta sahibkarlığın iq­tisadi artımın başlıca qüvvəsinə çevril­məsi, şəffaflığın yüksəldilməsi və kölgə iqtisadiyyatının səviyyəsinin minimuma endirilməsindən ibarətdir. Yeni məqsəd­lərə doğru yolda əldə edilən ilkin nəti­cələr müsbətdir. Yuxarıda xatırladılan göstəricilər də bunun bariz ifadəsidir.

Son illərdə iqtisadi inkişafın dinamik xarakter almasında kapital qoyuluşu mü­hüm rol oynayıb. Reallaşdırılan investi­siya yeni istehsal və xidmət sahələrinin, iş yerlərinin açılmasını şərtləndirib. Nə­ticədə məhsul istehsalı artıb, göstərilən xidmətlərin keyfiyyəti yaxşılaşıb. 

Respublikamızda xarici və daxili in­vestisiyaların iqtisadiyyata cəlb edilmə­si istiqamətində də müxtəlif proqramlar həyata keçirilib. Məhz elə buna görə də Azərbaycan kapital qoyuluşunda nəinki MDB məkanında, hətta bir çox Şərqi Av­ropa ölkələrindən öndə olub. 

Hesabat ilində də ölkəyə investisiya qoyuluşunda müsbət dinamika nəzərə çarpıb. Belə ki, ölkə iqtisadiyyatında yük­sək iqtisadi artım templəri, habelə dövlət büdcəsinin investisiya xərclərinin icrası­nın sürətlənməsi, o cümlədən işğaldan azad olunmuş ərazilərdə genişmiqyaslı tikinti-bərpa işlərinin həyata keçirilməsi fonunda 2023-cü ildə əvvəlki dövrlərlə müqayisədə əsas kapitala investisiyala­rın real artım tempi müsbət göstəricilərlə diqqət çəkib. 

Dövlət Statistika Komitəsindən bildi­rildiyinə görə, hesabat ilində ölkədə əsas kapitala 20 milyard 297 milyon manat məbləğində, yaxud 2022-ci illə müqa­yisədə 9,8 faiz çox vəsait yönəldilib. Məlumata əsasən, neft-qaz sektoruna cəlb edilən investisiyaların həcmi 10,9 faiz, qeyri neft-qaz sektoruna yönəldilən vəsaitin həcmi isə 9,3 faiz artıb. İstifadə olunan vəsaitin 12 milyard 485 milyon manatı və ya 61,5 faizi məhsul istehsalı sahələrinə, 6 milyard 840 milyon manatı (33,7 faizi) xidmət sahələrinə, 971 mil­yon manatı (4,8 faizi) isə yaşayış evləri­nin tikintisinə sərf olunub.

Əsas kapitala yönəldilən vəsaitlərin 16 milyard 412 milyon manatını və ya 81 faizini daxili vəsaitlər təşkil edib. Həmin vəsaitlərin 14 milyard 560 milyon mana­tı və ya 72 faizi bilavasitə tikinti-quraş­dırma işlərinin yerinə yetirilməsinə sərf olunub.

Bütün bunlarla yanaşı, onu da vurğu­lamaq lazımdır ki, yoxsulluğun azaldılma­sı, səhiyyə sisteminin müasir standartlara uyğun yenidən qurulması, əhalinin kom­munal çətinliklərinin, o cümlədən içməli su probleminin səmərəli həlli olunması, ölkənin enerji təhlükəsizliyinin gerçəkləş­dirilməsi, bir sözlə, Azərbaycanın inkişaf strategiyasının uğurla reallaşdırılması beynəlxalq səviyyədə, dünyanın aparıcı siyasi, iqtisadi, maliyyə və digər qurum­ları tərəfindən də etiraf edilib. Bu, dövlə­timizin başçısının fevralın 14-də yenidən Azərbaycan Prezidenti seçilməsi müna­sibətilə keçirilən andiçmə mərasimində­ki nitqində də aydın ifadə olunub: “Biz əlbəttə ki, yoxsulluqla bağlı və işsizliklə bağlı öz fəaliyyətimizi davam etdirməliyik. Yoxsulluq Azərbaycanda 5 faiz səviyyə­sindədir. 2003-cü ildə təxminən 50 faiz idi. İşsizliklə bağlı daim işlər aparılmalıdır ki, işsizlik aşağı səviyyədə olsun. Müstəqillik dövründə əhalimiz 3 milyon artıb və artan əhalisi olan ölkələrdə işsizlik bir qayda olaraq ciddi problemdir, o cümlədən bi­zim üçün. Biz hər il 10 minlərlə yeni iş yeri yaratmalıyıq”. 

Ölkə rəhbəri nitqində belə bir vəzifə­nin prioritet xarakter daşıdığını, bunun üçün xarici sərmayəyə ehtiyac duyul­duğunu və iqtisadi islahatların daha da sürətləndirilməsinin, o cümlədən biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasının zəruriliyini də diqqətə çatdırıb. 

Beləliklə, son illərdə ölkə iqtisadiyya­tında makroiqtisadi sabitlik və dayanıq­lıq təmin edilib, sosial rifahı dəstəkləyən iqtisadi artıma nail olunub. Respubli­kada möhkəm siyasi-ictimai sabitlik və təhlükəsizlik, uzaqgörən daxili və xarici siyasət bu müddətdə qarşıya qoyulan mürəkkəb sosial-iqtisadi məqsədlərin, habelə ölkənin ərazi bütövlüyünün bər­pasında həlledici rol oynayıb.

Vaqif BAYRAMOV
XQ