Bu barədə Qlobal Tranzit İnvestorlar Forumunda qərar qəbul edilib

Brüsseldə keçirilən Avropa İttifaqı–Mərkəzi Asiya arasında nəqliyyat əlaqələrinə dair Qlobal Tranzit İnvestorlar Forumunda Avropa və Mərkəzi Asiyanı birləşdirən multimodal Orta Dəhlizin (Trans–Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) inkişafına 10 milyard avroluq investisiya qoyulması qərara alınıb. Toplantıda bir sıra mühüm öhdəliklər də qəbul edilib. Belə ki, Avropa İnvestisiya Bankı (EIB) Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanla ayrı-ayrılıqda, ümumilikdə, 1,47 milyard avro dəyərində, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (EBRD) isə Qazaxıstanla ümumi dəyəri 1,5 milyard avro olan Anlaşma Memorandumu imzalayıb. 

Xatırladaq ki, Orta Dəhliz 2014-cü ilin fevral ayında Azərbaycan, Qazaxıs­tan və Gürcüstanın müvafiq struktur­larının iştirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Ukrayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. Hazırda Çin–Qazaxıstan sərhədindən başlayan və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüs­tan ərazisindən keçərək Avropaya qə­dər uzanan marşrut boyunca vahid tarif yaradılıb, “vahid pəncərə” prinsipinin tətbiqinə başlanılıb.

İqtisadi baxımdan səmərəli, siyasi cəhətdən isə xüsusi önəm daşıyan Orta Dəhliz Avrasiya regio­nunda son illər ən çox müzakirə olu­nan məsələdir. Çinin “Bir kəmər, bir yol” layihəsinin bir parçası kimi bu marşrut, eyni zamanda, tarixi İpək yolunun ən mühüm komponentlə­rindən biridir. Bu dəhlizin inkişafı istiqamətində Azərbaycan mühüm addımlar atmaqdadır. Belə ki, Ələt qəsəbəsində yerləşən Bakı Bey­nəlxalq Dəniz Ticarət Limanının, Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolunun istifadəyə verilməsi, Zəngəzur dəh­lizinin yaradılması bu yöndə görülən ən mühüm işlərdəndir. 

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliy­yat Nazirliyinin yaydığı məlumata əsasən, Azərbaycanın səyi ilə son il­lərdə Orta Dəhlizin inkişafı istiqamə­tində bir sıra önəmli layihələr həya­ta keçirilib, ölkəmizin uzunmüddətli strategiyasının nəticəsi olaraq yük­daşımaların həcmi çoxalıb. 

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan tərəfindən reallaşdırılan layihələrin miqyası barədə aydın təsəvvür ya­ranması məqsədilə bəzi göstəriciləri diqqətə çatdırmaq istərdik. Belə ki, son 20 ildə respublikamızda 19 min kilometr avtomobil yolu, 1400 kilo­metr dəmir yolu tikilib və ya əsaslı təmir edilib. 

Hazırda 2017-ci ildə istifadəyə verilən və Orta Dəhliz vasitəsilə da­şımalarda böyük əhəmiyyəti olan Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu xətti­nin ötürücülük qabiliyyətinin daha da artırılması üçün əlavə infrastruk­tur işləri aparılır. Bundan əlavə əsas dəmir yolu və avtomobil yolları şə­bəkələrinin kəsişməsində yerləşən Bakı Limanının ötürmə qabiliyyətini artıracaq növbəti fazasının tikintisi planlaşdırılır.

Azərbaycanın beynəlxalq ticarət bazarında rolunun gücləndirilməsi məqsədilə Ələt qəsəbəsində Azad İqtisadi Zona yaradılıb. Bundan əsas məqsəd isə yüksək gəlirli is­tehsal və ixrac fəaliyyətini, habelə innovativ texnologiyalarla investor­ların cəlb edilməsini reallaşdırmaq, iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafını və yeni iş yerlərinin yaradılması­nı sürətləndirmək olub. Şübhəsiz ki, bütün bunlar yükdaşımalara müsbət təsir göstərib, eyni zaman­da, Azərbaycanın qlobal nəqliyyat logistikasında mühüm tərəfdaş kimi potensialını gerçəkləşdirmək üçün perspektivli imkanları meydana çıxarıb. Nəticədə, 2023-cü ildə ölkə ərazisindən keçən yüklərin həcmi 2019-cu illə müqayisədə 162 faiz ar­taraq 5,1 milyon tondan 13,4 milyon tona yüksəlib. Həmçinin hesabat dövründə dəmir yolu ilə tranzit daşı­malarının həcmi 2019-cu illə müqa­yisədə 76 faiz artaraq 3,8 milyon tondan 6,7 milyon tona, avtomobil nəqliyyatı ilə tranzit daşımalarının həcmi isə 2019-cu illə müqayisədə 391 faiz artaraq 1,3 milyon tondan 6,5 milyon tona yüksəlib.

Qeyd edək ki, belə yüksək göstəricilərin əldə edilməsi təkcə nəqliyyat infrastrukturunun təkmil­ləşdirilməsi ilə bağlı deyil. Bu, eyni zamanda, Orta Dəhliz vasitəsilə da­şımaların səmərəliliyinin atırılması istiqamətində aparılan davamlı is­lahatların nəticəsidir. Belə ki, ölkə ərazisindən keçən təhlükəli tranzit yüklərə görə yol vergisi ləğv edilib. Paralel olaraq yük avtomobillərinin çəkisi üzrə minimum vergi güzəşt həddi 38 tondan 41 tona çatdırılıb ki, bu da yükdaşımanın inkişafına təkan verib. Avtomobil nəqliyyatı üçün dövlətlərarası kvotaların və icazələrin liberallaşdırılması da bu sahənin inkişafına müsbət təsir göstərib.

Bütün qeyd edilənlərlə bərabər, beynəlxalq daşımalarda iştirak edən avtonəqliyyat vasitələrinin sayının artması bu sahədə göstəricilərin davamlı yüksəlməsini şərtləndirib. Məsələn, 2023-cü ildə onların sayı 2021-ci illə müqayisədə 3,7 dəfə çoxalaraq 12,7 min ədədə çatıb. Avtomobil yollarının təhlükəsiz­liyinin təmin edilməsi məqsədilə iriqabaritli və ağırçəkili nəqliyyat vasitələrinin ölçülərinə və çəkisinə dair tələblərin pozulması hallarının qarşısının alınması üçün elektron tərəzilərin tətbiqinə üstünlük verilib. Eyni zamanda, mövcud sərhəd-ke­çid məntəqələrinin infrastrukturu təkmilləşdirilməklə bərabər, yeni keçid məntəqələrinin açılması da gerçəkləşdirilib. 

Sadalananlarla yanaşı, nəqliy­yat əməliyyatlarının rəqəmsallaşdı­rılması ilə bağlı addımlar atılıb. Bu istiqamətdə nəqliyyat və logistika sahəsində fəaliyyətin şəffaflığını və sadələşdirilməsini təşviq etməklə proqnozlaşdırmanın, o cümlədən “ağıllı yük”lərin idarə edilməsinin səmərəliliyini, operativliyini və key­fiyyətini artıracaq Rəqəmsal Nəqliy­yat Logistika İnformasiya Sisteminin hazırlanmasına başlanılıb. 

Orta Dəhlizdə artan yük həcm­lərini qarşılamaq məqsədilə Azər­baycan Respublikasının Tranzit Yükdaşımalar üzrə Koordinasiya Şurasının təşəbbüsü ilə Dövlət Sər­həd Xidməti, Dövlət Gömrük Ko­mitəsi, “Azərbaycan Dəmir Yolları” (ADY) QSC, “Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi” QSC və “Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı” QSC kimi tranzit operatorlar ara­sında “Tranzit yüklərin daşınması zamanı əməliyyatların idarə olun­masının prosedur qaydaları” ilə bağlı müəyyənedici sənəd də imza­lanıb. Bununla da Bakı Limanında gəmilərin iş vaxtının 60 faiz azaldıl­masına nail olunub. 

Orta Dəhlizin inkişafı istiqamə­tində ölkəmizdə bu gün də la­yihələr uğurla davam etdirilir. Ha­zırda Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu xəttinin layihə hissəsində müvafiq tədbirlər həyata keçirilir. Burada tikinti işləri yekunlaşdıqdan sonra dəmir yolu xəttinin ötürücülük qa­biliyyətinin daha da yüksələcəyi gözlənilir. Bundan başqa Orta Dəh­lizin tərkib hissəsi olacaq və Azər­baycanı Türkiyə ilə birləşdirəcək Qars-Naxçıvan dəmir yolu xəttinin tikintisi üzrə işlər getdikcə sürətlə­nir. Türkiyə tərəfi uzunluğu 224 ki­lometr təşkil edəcək bu dəmir yolu xəttini 5 il ərzində istifadəyə vermə­yi planlaşdırır.

Horadiz-Ağbənd dəmir və avto­mobil yollarının tikintisi üzrə işlər də uğurla davam etdirilir. Bu layihənin yaxın vaxtlarda başa çatdırılması nəzərdə tutulur. Sözügedən dəmir yolu xəttinin Qars-Naxçıvan (Os­manlı–Horadiz–Ağbənd–Naxçıvan–Qars) dəmir yolu ilə birləşdirilməsi ilə Azərbaycanın tranzit qovşağı yeni inkişaf mərhələsinə daxil olacaq.

Vaqif BAYRAMOV
XQ