Neft-qaz, qiymətli metallar bahalaşır, dollar möhkəmlənir

HƏMAS qruplaşmasının oktyabrın 7-də İsrail ərazisinə qəfil hücumu ilə tərəflər arasında başlanan hərbi əməliyyatlar dünya iqtisadiyyatına da öz təsirini göstərir. Artıq beynəlxalq mediada bu barədə yazılar verilir. “The Guardian” nəşri münaqişənin dünya iqtisadiyyatına təsir göstərməyə başladığını, neft və qızılın bahalaşdığını yazır. Nəşr, həmçinin belə bir şəraitdə dolların məzənnəsinin daha da möhkəmləndiyini xatırladaraq geosiyasi gərginliyin və vəziyyətin düzgün proqnozlaşdırılmaması səbəbindən investorların qiymətli metallara və ABŞ dollarına investisiya qoymağa üstünlük verdiklərini diqqətə çatdırır. 

Ekspertlər bildirirlər ki, hazırda İsrailin dövlət bankı şekelə dəstək məqsədilə 30 milyard dollar satış elan edib. Çünki ölkə­də hərbi əməliyyatların başlanmasından sonra milli valyutanın məzənnəsi səkkiz ilin ən aşağı səviyyəsinə düşüb.

Bildirilir ki, 1973-cü ilin oktyabrından indiyədək İsraillə Fələstin arasında bu şəkildə genişmiqyaslı hərbi toqquşma baş verməyib. Münaqişə davam edə­cəyi və genişlənəcəyi təqdirdə isə dün­ya xammal bazarlarında, xüsusilə, neft bazarında qiymətlərin daha kəskin ba­halaşacağı proqnozlaşdırılıb. Belə göz­ləntinin nəticəsidir ki, artıq həftənin ilk günündən başlayaraq, dünya bazarında qızıl və neftin bahalaşması diqqət çəkib. Londonun “ICE Futures” əmtəə birjasın­da “Brent” markalı neftin dekabr fyuçers­lərinin qiyməti 5,2 faiz artaraq pik həddə çatıb: bir barel neft 88,99 dollara satılıb. Daha sonra qiymətlər 86-87 dollar həd­dində sabitləşib.

Ekspertlər, vəziyyəti təhlil edərkən, İsrail–Fələstin müharibəsindən əvvəlki günləri də nəzərdən keçirirlər. Onlar sa­vaş başlayana kimi, “Brent” markalı nef­tin 11,3 faiz ucuzlaşdığını, bu göstəricinin isə cari ilin martından ötən müddətdə qeydə alınan ən aşağı göstərici olduğu­nu bildirirlər. 

Xatırladaq ki, keçən həftə ərzində Azərbaycan nefti – “Azeri Light”ın (CIF) 1 barelinin orta qiyməti 94,616 dollara bərabər olub. Bu isə əvvəlki həftənin orta qiyməti ilə müqayisədə 5,97 dollar və ya 5,94 faiz az deməkdir. 

Ekspertlərin fikrincə, Yaxın Şərq­də baş verən müharibələr hər zaman neftin bahalaşmasına gətirib çıxarıb. Məsələn, 1973-cü ildə Ərəb–İsrail mü­haribəsi dövründə neft dəfələrlə baha­laşıb, eyni zamanda, hətta ixracatçılar tərəfindən yanacaq satışı dayandırılıb. Yaxud, 1990-cı ildə Fars körfəzində baş verən savaş neft qiymətlərində 240 faiz, 2003-cü ildə İraqdakı müharibə 45 faiz, 2011-ci ildə Liviyadakı qarşıdurma isə 40 faiz bahalaşma ilə nəticələnib və bu, az müddət sonra əvvəlki məcraya qayıdıb. 

Bu məqamda “Reuters” agentliyinin bir məlumatını da xatırlatmaq istərdik. Agentlik bildirir ki, İsrailin Energetika Nazirliyi “Chevron Mediterranean Limi­ted” şirkətinə ölkənin şimal sahillərində yerləşən “Tamar” dəniz qaz yatağının bağlanması ilə bağlı göstəriş verib. Lakin bu prosesin nə qədər davam edəcəyi və belə bir qərarın hansı səbəblə əsaslan­dırıldığı göstərilməyib. 

Hələlik isə həftənin əvvəlində Avropa­da birjada qazın qiyməti avqust ayından bəri ilk dəfə olaraq min kubmetr üçün 500 dolları ötüb. Buna “Chevron” şirkətinin Avstraliyadakı LNG zavodlarında işçilərin tətilinin tezliklə bərpası və İsraildəki “Ta­mar” qaz yatağında hasilatın dayandırıl­ması ilə bağlı xəbərlər səbəb olub. Sent­yabrda Avropada qazın orta alış qiyməti min kubmetr üçün 417 dollar, oktyabrın ötən günlərində isə 412 dollar təşkil edib.

“Reuters”, eyni zamanda, yatağın 2009-cu ildə kəşf edildiyini, layihənin tərəfdaşlarının “Chevron Mediterranean Limited” (25 faiz), “İsramco” (28,75 faiz), “Tamar Petroleum” (16,75 faiz), “Muba­dala Energy” (11 faiz), “Tamar Investment 2” (11 faiz), “Dor Gas” (4 faiz) və “Eve­rest” (3,5 faiz) olduğunu bildirib. Agent­lik, həmçinin ehtiyat anbarın Hayfadan 90 kilometr qərbdə, dəniz səviyyəsindən 5 min metr dərinlikdə yerləşdiyini, hər 6 quyudan hasilatın sutkada 7,1-8,5 milyon kubmetr təşkil etdiyini də vurğulayıb.

İlham ŞABAN,
Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri

Şübhəsiz ki, hərbi münaqişə regionda sabitliyi pozur, lakin İsra­il–HƏMAS savaşı kimi hadisələr, bir qayda olaraq, neft bazarına yalnız qısamüddətli təsir göstərir. Bu fik­rin təsdiqi olaraq, bəzi məqamlara diqqət yönəltmək istərdim. Belə ki, neft qiymətləri yeni həftənin əvvəlin­də kəskin yüksəlib. Londonun “ICE Futures” əmtəə birjasında “Brent” markalı neftin dekabr fyuçerslərinin qiyməti 5,2 faiz artaraq pik həddə–bir barel 88,99 dollara satılıb. Lakin ticarət məlumatları göstərir ki, az sonra artım 3,48 faizə qədər azalıb və neft müqavilələri bir barel üçün 87,59 dollara başa gəlib.

“BCS World of Investments”in ekspertləri də qeyd ediblər ki, neftin qiymətinin dinamikasının dəyişmə­sinə səbəb Yaxın Şərqdə gözlənil­mədən başlanan münaqişənin neft tədarükünə ola biləcək risklərin artı­mından qaynaqlanır.

Ümumiyyətlə, son onilliklərin təcrübəsi göstərir ki, Yaxın Şərqdə­ki hərbi münaqişələrin neft bazarına təsirləri qısamüddətli olur. Oktyabrın 7-dən başlanan HƏMAS–İsrail mü­naqişəsi nəticəsində oktyabrın 10-da səhər hərraclarda neftin dekabr fyuçerslərinin qiyməti qısa müddətə 89 dollara qədər yüksəlib, daha son­ra yenidən aşağı düşərək 86 dollara enib. 

Bu münaqişədə əsas təhlükə kimi İranın HƏMAS-a real dəstək verməsinin təsdiqlənməsi, İsrail və ABŞ tərəfindən bu dövlətə qarşı təd­bir görülərək, Hörmüz boğazından neft tankerlərinin keçidinin qarşısını almaları, yaxud həmin tankerlərin sayının məhdudlaşdırılması qeyd olunur. Lakin münaqişənin başlan­masından ötən müddətdə məlum olub ki, İran hər nə qədər siyasi bəyanatlarla HƏMAS-ı dəstəkləsə də, bu, praktik müstəviyə keçməyib. Yəni, Tehran İsrailə qarşı açıq hərbi güc tətbiqi niyyətində olmayıb. Bu amil isə bazarda qiymətlərin sabit­ləşməsinə təsir göstərib. 

V.BAYRAMOV
XQ