6 ayda yataqdan 13 milyard kubmetr qaz və 2 milyon tondan çox kondensat çıxarılıb

1999-cu il iyulun 12-də Xəzərin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Şahdəniz” yatağının açılması rəs­mən elan olunub. Bu münasibətlə ölkə Prezidenti, ulu öndər Heydər Əliyevin iştirakı ilə təntənəli təqdi­mat mərasimi keçirilib.

Açılışda ARDNŞ-in birinci vitse-pre­zidenti İlham Əliyev, əfsanəvi neftçi-geo­loq, akademik Xoşbəxt Yusifzadə, eləcə də Böyük Britaniya, ABŞ, Norveç, Rusi­ya, İtaliya, Türkiyə, Fransa və İranın ölkə­mizdəki səfirləri iştirak ediblər. 

Ümummilli lider Heydər Əliyev bu əlamətdar hadisə münasibətilə neftçiləri və ölkə ictimaiyyətini təbrik edərək deyib: “Şahdəniz” yatağı Azərbaycanın Xəzər dənizindəki sektorunda, demək olar ki, ən böyük və ən zəngin neft və qaz ya­taqlarından biridir... “Şahdəniz” konsorsi­umunun prezidentinin və başqa natiqlərin burada verdikləri məlumatlar bizi həddən artıq sevindirir və güman edirəm ki, bu, dünya miqyasında böyük bir hadisəyə çevriləcəkdir”.

Xatırladaq ki, “Şahdəniz” yatağı uzun illərdir ki, Azərbaycanın və Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatına mü­hüm töhfələr verir. Burada qazma işlə­rinə 1990-cı ildə başlanılsa da, vəsait çatışmazlığı səbəbindən işlər yarımçıq dayandırılıb. Yalnız 1996-cı ilin iyun ayın­da Bakıda “Şahdəniz” qaz-kondensat ya­tağının kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsünə dair saziş imzalandıqdan sonra neft ölkəsi kimi tanınan Azərbay­can, eyni zamanda, iri qaz təchizatçısı kimi də dünyanın maraq dairəsinə daxil olub. Bu saziş dünyanın transmilli neft şirkətlərinin “Əsrin müqaviləsi”nin imza­lanması ilə təməli qoyulmuş Azərbayca­nın yeni neft strategiyasının hədəflərinin dəqiqliyinə inamı bir qədər də artırıb.

Hasilata başlanıldığı 2007-ci ilin əvvəlindən 2023-cü il iyulun 1-dək “Şahdəniz” yatağından təqribən 196 milyard kubmetr qaz çıxarılıb. Bunun da 58 milyard kubmetri Azərbaycanın daxili ba­zarında istifadə olunub. Energeti­kamızın incisi sayılan “Şahdəniz” yatağının indən belə daha 100 il Azərbaycan və tərəfdaş ölkələr üçün əsas tədarük bazası olacağı proqnozlaşdırılıb.

“Şahdəniz”in açılması rəsmən elan olunandan ötən 24 il ərzin­də yatağın səmərəli fəaliyyəti is­tiqamətində çox sayda layihələr reallaşdırılıb. Təkcə cari ilin ilk 6 ayında həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində “Şahdəniz” qurğu­larının hasilat gücü gündə təx­minən 72,6 milyon (ildə təqribən 26,5 milyard) standart kubmetrə çatdırılıb. 

BP şirkətinin cari ilin birin­ci yarısının yekun hesabatına əsasən, bu dövrdə “Şahdəniz” yatağında həyata keçirilən təd­birlərə, təxminən, 1 milyard 208 milyon dollar əməliyyat xərcləri və 408 milyon dollar isə əsaslı xərclər çəkilib. Bu xərclərin böyük əksəriyyəti “Şahdəniz 2” layihə­sinə aid olub.

Qeyd edək ki, “Şahdəniz” perspektiv sahəsinin kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgü­sü haqqında saziş 1996-cı il iyu­nun 4-də imzalanıb. Yataq üzrə hasilatın pay bölgüsü sazişi isə 1996-cı il oktyabrın 17-də ratifika­siya olunub. Bakıdan 70 kilometr cənub–şərqdə yerləşən yataq 1999-cu ildə kəşf edilib.

Hazırda “Şahdəniz 2” çərçi­vəsində “İstiqlal” qazma qurğusu vasitəsilə həyata keçirilən quyu­ların tamamlama işləri yatağın şərq–şimal cinahından dördüncü rübə planlaşdırılan hasilatın baş­lanması qrafikinə uyğun aparılıb. Burada quraşdırma və sınaq işlə­ri həm sualtı, həm də “Şahdəniz Bravo” platformasının üst modul­larında icra olunub. Layihə çər­çivəsində şərq–şimal cinahının hasilat axın xətlərində suvurma, təmizləmə, ölçmə və hidrosınaq tədbirləri uğurla yerinə yetirilib, cinahda bütün elastik monoboru­lar quraşdırılıb, eləcə də “Şahdə­niz Bravo” platforması ərazisində qalan qoşucu qovşaqların birləş­dirilməsi əməliyyatları tamamla­nıb. İlin ilk altı ayında “Şahdəniz Alfa” platformasından isə quyu qazılmayıb, bu müddət ərzində platformanın qazma qurğusunda profilaktik işlər görülüb.

Ümumilikdə hesabat dövrün­də “Şahdəniz 2” çərçivəsində 21 quyu qazılıb. Başqa sözlə, yata­ğın şimal cinahında beş, qərbin­də dörd, cənub–şərqində dörd, cənub–qərbində beş və şimal–şərq cinahında üç quyu istisma­ra hazırlanıb. İlin ilk 6 ayında, həmçinin “Şahdəniz” yatağından Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə bazarlarına, çoxsaylı obyektlər üçün “Bakı–Tbilisi–Ceyhan”a (BTC) və Avropadakı alıcılara qaz çatdırılması davam etdirilib. 

Birinci yarımildə “Şahdəniz” yatağının “Şahdəniz Alfa” və “Şahdəniz Bravo” platformaların­dan birlikdə, təqribən, 13 milyard standart kubmetr qaz və 2 milyon tondan çox (təqribən 18 milyon barel) kondensat hasil edilib.

Qeyd edək ki, mövcud “Şah­dəniz” qurğularının hasilat gücü hazırda gündə, təxminən, 72,6 milyon (ildə təqribən 26,5 mil­yard) standart kubmetrdir.

Yataqda quraşdırma və sı­naq işləri həm sualtı, həm də “Şahdəniz Bravo” platformasının üst modullarında davam etdirilib. Layihə çərçivəsində şimal–şərq cinahının hasilat axın xətlərində suvurma, təmizləmə, ölçmə və hidrosınaq işləri uğurla yerinə yetirilib, cinahda bütün elastik monoborular quraşdırılıb, eləcə də “Şahdəniz Bravo” platforması ərazisində qalan qoşucu qovşaq­ların birləşdirilməsi işləri tamam­lanıb. İlin ilk altı ayında “Şahdəniz Alfa” platformasından isə quyu qazılmayıb, bu müddətdə platfor­manın qazma qurğusunda profi­laktik tədbirlər həyata keçirilib. 

BP-nin kəşfiyyat və hasi­lat üzrə icraçı vitse-prezidenti Qordon Birrell “Argus” nəşrinə açıqlamasında Azərbaycandakı neft-qaz yataqlarının zəngin po­tensiala malik olduğunu bildirib. O, BP-nin “Şahdəniz” yatağında hasilatı 1,2 trilyon kubmetrə qə­dər artırmaq və “Azəri–Çıraq–Günəşli” (AÇG) yataqlar blokun­da hasilatın təbii azalmasının qarşısını almaq təşəbbüsləri üzə­rində işlədiyini də vurğulayıb. 

O, “Şahdəniz”də qaz hasi­latının bu il 26 milyard kubmetr həcmində pik həddə çatacağını qeyd edərək xatırladıb ki, BP-nin hasilatı daha da artıracağı əsas məqsədlərdən biridir. Hazırda neft hasilatının artırılması üçün sıxlaşdırılmış qazma işləri aparı­lır. 

BP-nin kəşfiyyat və hasilat üzrə icraçı vitse-prezidentinin sözlərinə görə, Azərbaycan qazı keyfiyyətli qazdır. Hazırda bu qaz Azərbaycandan Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan və Albaniya vasitəsilə İtaliyaya tədarük edilir. Lakin BP və onun Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətində­ki tərəfdaşları AÇG-nin fəaliyyət dövrünü artırmaq üçün əllərindən gələni edirlər. AÇG-nin böyük gələcəyi var. Bu, böyük geologi­yaya malik nəhəng neft yatağıdır.

Q. Birrell, eyni zamanda, zən­gin ehtiyatların zamanla tükəndi­yini etiraf edib: “Bizim işimiz bu azalmanı aradan qaldırmaqdır. Biz hazırda məhz bunu edirik. Hazırda BP AÇG-də iki böyük layihə üzərində çalışır. Şirkətin bir nömrəli yeni layihəsi “Azə­ri–Mərkəzi Şərqi” (ACE) platfor­masıdır. Platforma gündəlik 100 min barelə qədər neft hasil etmək üçün nəzərdə tutulub. Bu, həm­çinin AÇG müqavilə sahəsinin şərqində bir sıra quyuların qazıl­masına imkan verəcək”.

BP-nin kəşfiyyat və hasilat üzrə icraçı vitse-prezidenti fikirlə­rinin davamında ikinci istiqamətə AÇG-də yatağın tam istismar dövrünün maksimum bərpası ol­duğunu qeyd edir. Bildirir ki, bu proses zamanı yuxarı Balaxanı ehtiyatlarının işlənilməsi, hasila­tın azalmasının qarşısını almaq üçün daha çox qaz, su vurulması diqqətdə saxlanılır. 

AÇG-də yatağı Azərbaycanın ən böyük neft yatağı blokudur. Yataqlar blokunun işlənməsi üzrə hasilat bölgüsünə dair ilk müqa­vilə 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanıb. 2017-ci il sentyabrın 14-də isə həmin yataqların birgə istismarına və hasilatın pay böl­güsünə dair yeni saziş imzalanıb. Bu sazişlə yataqların 2049-cu ilin sonunadək işlənməsi nəzərdə tu­tulub.

ACE layihəsi Xəzər dənizində nəhəng AÇG yatağının işlənmə­sinin növbəti mərhələsidir. La­yihəyə yeni dəniz platforması və gündəlik 100 min barelə qədər hasilat gücündə digər qurğular daxildir. Layihənin istismar müd­dəti ərzində, ümumilikdə, 300 mil­yon barelə qədər neft hasil oluna­cağı proqnozlaşdırılır.

ACE layihəsi çərçivəsində də­nizin, təxminən, 140 metr dərin­liyində, mövcud “Mərkəzi Azəri” və “Şərqi Azəri” platformalarının arasında yeni 48 şaxtalı hasilat, qazma və yaşayış platforması quraşdırılacaq. Layihəyə, həm­çinin yataqdaxili yeni sualtı boru kəmərləri də daxildir. Bu xətlər platformadan hasil ediləcək neft və qazın Səngəçal terminalına ötürülməsi üçün mövcud “AÇG Faza 2” sualtı ixrac kəmərlərinə qoşulacaq.

BP-nin hesabatında digər bir məqam isə Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin (CQBK) fəaliyyəti ilə bağlıdır. Hesabatda ilin birinci ya­rısında CQBK-nin əməliyyat xərc­lərinin, təqribən, 39 milyon dollar, əsaslı xərclərin isə 3 milyon dol­lardan çox olduğu bildirilir.

2006-cı ilin sonlarında istis­mara verilən CQBK boru kəməri Azərbaycan, Gürcüstan və Tür­kiyəyə “Şahdəniz” qazını çatdırır. CQBK-nin genişləndirilməsi sis­temi vasitəsilə kommersiya qaz həcmləri Türkiyəyə 2018-ci ilin iyun ayından, Avropaya isə 2020-ci ilin dekabr ayından etibarən ötürülür. 

Yazının sonunda BP şirkəti­nin cari ilin birinci yarısının yekun hesabatına öz ifadəsini tapan bir məsəlini də xatırladaq. Bura­da bildirilir ki, 2023-cü ilin birinci yarısında Bakı–Tbilisi–Ceyhan (BTC) üzrə əməliyyat xərclərinə təxminən 59 milyon dollar, əsaslı xərclərə isə 18 milyon dollar və­sait xərclənib.

BP-nin hesabatına əsasən,1768 kilometr uzunlu­ğunda olan BTC boru kəməri is­tismara verildiyi 2006-cı ilin iyun ayından bu ilin ikinci rübünün sonunadək bu kəmər vasitəsilə ümumilikdə təqribən 546 milyon tondan çox (4,1 milyard barel) xam neft nəql edilib və Ceyhanda 5402 tankerə yüklənərək dünya bazarlarına göndərilib. BTC boru kəmərinin ümumilikdə 4 milyard barel neft ixracına nail olması əlamətdar bir uğur kimi 2023-cü il yanvarın 18-də qeyd edilib.

Hazırda BTC boru kəməri əsasən Azərbaycandan “Azəri–Çıraq–Günəşli” neftini və “Şah­dəniz” kondensatını daşıyır. Bun­dan əlavə, bu kəmər vasitəsilə Xəzərin digər regional xam neft və kondensat həcmləri də Qa­zaxıstan və Türkmənistana nəql olunur.

“Xalq qəzeti”