Azərbaycan ayrı-ayrı ölkələrlə ikitərəfli əlaqələrin inkişafına hər zaman xüsusi önəm verib. Son illər bu sahədə müsbət nəticələr əldə edilib, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün yeni istiqamətlər müəyyənləşdirilib. Prezident İlham Əliyevin xarici dövlətlərə səfərləri, eləcə də Azərbaycanın və tərəfdaş ölkələrin müxtəlif səviyyəli nümayəndə heyətlərinin qarşılıqlı görüşləri bu işə müsbət təsir göstərib. 

Bu, Azərbaycanın Qoşulmama Hərə­katına (QH) üzv ölkələrlə münasibətlə­rində özünü qabarıq büruzə verib. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan indiyədək bir sıra beynəlxalq qurumlarda, sadəcə, üzv döv­lət kimi təmsil olunmayıb, eyni zamanda, bir çox qərarların qəbulunda və icrasında yaxından iştirak edib. 

Dünyanın 120 ölkəsi arasında səmərəli əməkdaşlıq əlaqələrinin qurul­masında və inkişafında mühüm siyasi platforma olan QH isə məhz respubli­kamızın sədrliyi dönəmində özünün ən uğurlu dövrünü yaşayır. Dünyada nüfuzu getdikcə artan və regionda aparıcı ak­tora çevrilən Azərbaycan QH-yə sədrliyi 2019-cu ildən etibarən üç il müddətinə həyata keçirməyə başlayıb. Respubli­kamız bu müddətdə, həmçinin əvvəlki dövrlərdə Hərəkat ölkələri ilə ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərdə bir sıra müsbət nəticələr əldə edib. 

Bununla bağlı əvvəlcə bir məsələni xatırlatmaq istərdik. Belə ki, Azərbaycan QH-də təmsil olunan zəngin enerji re­surslarına və geniş maliyyə imkanlarına malik ayrı-ayrı ərəb dövlətləri ilə əmək­daşlığında iqtisadi məsələlərə hər zaman xüsusi önəm verib. Xatırladaq ki, respub­likamız üçün həmin ölkələrin investisiya cəlbediciliyi hər zaman mühüm əhəmiy­yət daşıyıb. 

Azərbaycan investisiya iqlimi əlveriş­li olan ölkə kimi ərəb sərmayədarlarının diqqətini daim özünə çəkib. Məhz elə bunun nəticəsidir ki, son vaxtlar res­publikamızın müvafiq qurumları ilə ərəb şirkətləri arasında bərpaolunan enerji mənbələrindən “yaşıl enerji” istehsalı ilə bağlı bir sıra razılaşmalar əldə edilib. Məsələn, 2020-ci ilin yanvarında Ener­getika Nazirliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının “ACWA Power” və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkətləri arasında sazişlər imzalanıb. Hər iki şirkət bərpaolunan enerji üzrə pilot layihələrin reallaşdırılmasına cəlb olunub. “ACWA Power” şirkəti ilə 240 meqavat gücündə külək, “Masdar” şirkəti ilə 200 meqavat­lıq günəş elektrik stansiyasının tikintisi ilə bağlı pilot layihələrin icrası nəzərdə tutulub. 

Külək və günəş enerjisi layihələri üzrə, ümumilikdə, təxminən illik 1,4 mil­yard kilovat-saat elektrik enerjisinin isteh­salı proqnozlaşdırılıb. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, “Azərbaycan Respublikasının energetika sektorunda islahatların sürət­ləndirilməsi haqqında” Prezident İlham Əliyevin 2019-cu ildə imzaladığı Sərən­cama uyğun olaraq, bərpaolunan enerji mənbələrindən istifadənin genişləndi­rilməsi məqsədilə 9 beynəlxalq enerji şirkəti ilə əməkdaşlıq əlaqələri yaradıla­raq intensiv müzakirələr aparılıb. Ərəb ölkələrinə məxsus “ACWA Power” və “Masdar” şirkətləri təkliflərini təqdim edən 7 şirkət arasında üç mərhələdən ibarət seçim prosesi nəticəsində müəyyənləş­dirilib. Bəhs olunan layihələrin icrasına artıq start verilib. Günəş və külək ener­jisi stansiyalarının tikintisinin investisiya təminatını bütünlüklə ərəb şirkətlərinin həyata keçirəcəyi qərara alınıb.

Özbəkistan da Qarabağın bərpası prosesinə fəal şəkildə qoşulub. Bu, xa­rici dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən ilk layihə kimi yüksək dəyərləndirilib. Döv­lətimizin başçısı martın 1-də Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev ilə görüşün­də bu məqmla bağlı bildirilib: “Bu, Sizin tərəfinizdən keçmiş köçkünlərə hədiyyə edilən məktəbdir. Biz buna görə çox min­nətdarıq. Azərbaycan xalqı bunu yüksək qiymətləndirir. Tikinti işləri sürətlə gedir. İnşallah, bu il birlikdə qeyd edəcəyik...”. 

Yeri gəlmişkən, son illərdə Azər­baycanla Özbəkistan arasında iqtisadi əlaqələr daha da genişlənib. Hər iki ölkə­nin regionları arasında işgüzar forumla­rın keçirilməsi ənənəsi formalaşıb. Sək­kiz yüz milyon dollarlıq dəyərində birgə layihələr müəyyənləşdirilib. Avtomobil istehsalı üzrə müştərək müəssisənin işə salınması nəzərdə tutulub. Bundan başqa, pambıq klasteri haqqında razılı­ğa gəlinib. Bunun üçün torpaq sahələri ayrılıb. İpəkçilik sahəsində də müəyyən işlərin görüləcəyi planlaşdırılıb. Eyni za­manda, neft-qaz sahəsində genişhəcmli layihənin hazırlanmasına başlanılıb. 

Azərbaycanın Afrika qitəsinin ən zən­gin dövlətlərindən biri olan Əlcəzairlə də münasibətləri yüksək səviyyədə inkişaf edir. Əlcəzair illik 113,6 milyard dollarlıq ümummilli məhsulu ilə qitənin ən böyük beşinci iqtisadiyyatına malik ölkəsidir. 

Respublikamızda xidmət, ticarət və kənd təsərrüfatı sahələrində fəaliyyət göstərən 10-a yaxın Əlcəzair şirkəti qey­diyyatdan keçib. 1995–2022-ci illər ərzin­də dost ölkədən Azərbaycana 504,9 min ABŞ dolları investisiya qoyuluşu həyata keçirilib. 

Azərbaycanın Əlcəzair ilə ticarət döv­riyyəsinin həcmi 2021-ci ildə 1 milyon 373,2 min ABŞ dolları, o cümlədən idxa­lın həcmi 1 milyon 363,7 min dollar, ixra­cın həcmi isə 9,5 min dollar təşkil edib. 

Son illərdə respublikamızla Türkmə­nistan arasında da iqtisadi sahədə əmək­daşlıq dinamik inkişaf edib. Qeyd edək ki, 2007-ci ildə iki ölkə arasında bununla bağlı birgə hökumətlərarası komissiya yaradılıb. Komissiyanın sonuncu iclası 2022-ci il noyabrın 29-da Bakıda keçiri­lib. İclasın sonunda imzalanan protokol­da iqtisadi-ticari, energetika, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı və ərzaq təhlükəsizliyi, şəhərsalma və arxitektura, eləcə də digər sahələrdə əməkdaşlığın gücləndirilməsi məsələləri öz ifadəsini tapıb. 

2022-ci ildə Azərbaycanın Türkmə­nistan ilə ticarət dövriyyəsinin həcmi 377 milyon ABŞ dollarından çox olub. Bu, əvvəlki illə müqayisədə 6,8 dəfə çoxdur. Belə ki, 2021-ci ildə iki ölkə arasında ti­carət dövriyyəsinin həcmi 105,03 milyon ABŞ dolları təşkil edib. 

Yeri gəlmişkən, ölkələrimiz arasında neft-qaz sahəsində əlaqələr xüsusi önəm daşıyır. Bu baxımdan Aşqabadda imzala­nan “Azərbaycan Respublikası Hökumə­ti ilə Türkmənistan Hökuməti arasında Xəzər dənizində “Dostluq” yatağının kar­bohidrogen resurslarının birgə kəşfiyyatı, işlənməsi və mənimsənilməsi haqqında Anlaşma Memorandumu”nu xüsusi vur­ğulanmalıdır.

Son illərdə Azərbaycanla çoxtərəfli münasibətlərin qurulmasında Bosniya və Herseqovina da mühüm rol oynayır. Ha­zırda hər iki ölkə arasındakı münasibət­lər tamamilə yeni bir mərhələyə qədəm qoyaraq özünün inkişaf dövrünü yaşayır. Bosniya və Herseqovina respublikamıza böyük maraq göstərir. Azərbaycanın yük­sək keyfiyyətli və münasib qiymətə tək­lif etdiyi təbii qaz böyük qaz istehlakçısı olan bu ölkə üçün cəlbedicidir. 

Xatırladaq ki, Bosniya və Herseqovi­na TAP layihəsinə qoşulub, “Şahdəniz” layihəsindən gələn enerji ehtiyatları va­sitəsilə böyük imkanlar əldə edib. 

Vəkil HÜSEYNOV,

iqtisadçı-ekspert

Bakıda Qoşulmama Hərəkatına sədrlik edən Prezident İlham Əliyev bu nüfuzlu qurumun COVID-19-a qar­şı mübarizə üzrə Təmas Qrupunun Zirvə görüşündəki çıxışında bir sıra məsələlərlə yanaşı, 2020-ci ildə Azər­baycanın ərazi bütövlüyünün və tarixi ədalətin hərbi-siyasi yolla bərpasına nail olduğunu və BMT-nin Təhlükə­sizlik Şurası qətnamələrinin icrasını gerçəkləşdirdiyini bildirib. Dövlətimi­zin başçısı nitqində işğal illəri ərzində Azərbaycanın yüzlərlə şəhər və kən­dinin Ermənistan tərəfindən məqsəd­yönlü şəkildə dağıdıldığını, bütün mə­dəni və dini abidələrin talan və qarət edildiyini, bununla da, ölkəmizin düş­məndən təmizlənən ərazilərində klas­sik urbisid, kultursid və ekosid törədil­diyini diqqətə çatdırıb. 

Ölkə rəhbəri daha sonra 2020-ci ilin sonundan etibarən Qoşulmama Hərəkatına üzv ölkələr də daxil ol­maqla, bir sıra dövlətlərdən minlərlə xarici diplomat, jurnalist, QHT üzvü və siyasətçinin həmin əraziləri ziyarət edərək Ermənistanın vəhşiliklərinin şahidi olduqlarını vurğulayıb. 

Qoşulmama Hərəkatı kimi nüfuzlu bir beynəlxalq təşkilatın Zirvə Görü­şünün təmsilçilərinin, eyni zamanda, Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində aparılan bərpa-quruculuq işləri ilə bağlı məlumatlandırılması da mühüm önəm daşıyır. Belə ki, sözüge­dən tədbirdə dövlətimizin başçısının çıxışında bildirdiyi kimi, erməni faşiz­mi əzəli-əbədi torpaqlarımızda 30 illik işğal zamanı klassik urbisid, kultursid və ekosid törədib və bu gün həmin dağıntılar, demək olar ki, heç bir döv­lətin iştirakı olmadan Azərbaycanın öz gücü ilə aradan qaldırılır. Halbuki düş­məndən təmizlənən ərazilərdə Ermə­nistan tərəfindən yer üzündən silinən çox sayda İslam abidələrinin izləri qalır ki, bu müqəddəs ocaqların bər­pasında Qoşulmama Hərəkatına üzv müsəlman ölkələri tərəfindən fəallıq göstərilə bilər. Məsələn, belə bir nü­munə Özbəkistanın timsalında diqqət çəkir. Xatırladaq ki, bu ölkənin maliyyə dəstəyi ilə Füzuli şəhərində inşa olu­nan müasir məktəbin yeni tədris ilində istifadəyə veriləcəyi gözlənilir və sö­zügedən təhsil ocağı Özbəkistannın dövlət başçısı Şavkat Mirziyoyevin təşəbbüsü ilə tikilir. Bax, belə bir nü­munə digər müsəlman ölkələri tərəfin­dən də ortaya qoyula bilər. 

Xatırladım ki, Azərbaycan iki ildir ki, Qarabağda öz maliyyə resursları ilə genişmiqyaslı yenidənqurma işləri aparır. Respublika hökuməti bu müd­dətdə yenidənqurma işlərinə 4 milyard ABŞ dollarına yaxın vəsait xərcləyib. Cari il bu məqsəd üçün ən azı 1,7 mil­yard ABŞ dolları məbləğində vəsait ayrılması planlaşdırılıb. Azərbaycan müasir şəhərsalma – “ağıllı şəhər”, “ağıllı kənd” konsepsiyalarından istifa­də edərək yeni şəhər və kəndləri sıfır­dan yaradır. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, bu, milli hökumətlər tərəfindən postmünaqişə dövründə icra olunan nadir və daha öncə gö­rünməmiş bir inkişaf və yenidənqurma modelidir.

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”