“Köhnə qitə”də nədən qorxurlar?
Rusiyanın Ukraynada başladığı və hələ də davam edən hərbi əməliyyatlar “Köhnə qitə”ni necə qorxudubsa, bəzi dövlət və hökumət adamları Avropanın vahid ordusunun yaradılmasının zəruri olduğunu yenidən dilə gətirməyə başlayıblar. Görünür, onlar qitənin şərqində gündən-günə şiddətlənən ağır silahlı münaqişənin Qərbə doğru genişlənə biləcəyindən ehtiyat edirlər.
Bugünlərdə İtaliya baş nazirinin müavini, eyni zamanda ölkənin xarici işlər naziri vəzifəsində çalışan Antonio Tayani bəyan edib ki, Avropa İttifaqı (Aİ) qitədə sülhün qorunması və münaqişələrin qarşısının alınması üçün vahid orduya malik olmalıdır. Siyasətçi fikrini belə bir arqumentlə əsaslandırıb ki, hazırda planetin bir çox bölgələrində kəskin silahlı münaqişələr baş verir və heç cür səngimək bilmir, müharibə alovu istənilən regionu öz ağuşuna ala bilər.
İtaliyalı nazir Romada nəşr olunan nüfuzlu “La Stampa” qəzetinə müsahibəsində sonra bu sözləri deyibdir: “Hazırda ABŞ, Çin, Hindistan, Rusiya kimi güclü dövlətlərin mövcudluğu şəraitində Aİ-nin öz ordusu olmalıdır ki, həm özünün etibarlı təhlükəsizliyini təmin etsin, həm də digər münaqişələrin qarşısının alınmasında iştirak edə bilsin”.
Xatırladaq ki, A.Tayani “Forza İtalia”nın (“İrəli, İtaliya”) Partiyasının sədridir və bu vəzifəyə mərhum baş nazir Silvio Berluskoninin vəfatından sonra seçilib. Partiyanın yeni sədri hələlik Berluskoni qədər populyar deyil, lakin siyasi sələfinin daxili və xarici siyasət xəttini davam etdirmək əzmindədir.
Bir çox təhlilçilər bu qənaətdədirlər ki, A.Tayani Avropanın siyasi isteblişmenti arasında “bərk gedən oğlan” kimi tanınmaq üçün belə kəskin bəyanatlar səsləndirir. Yeri gəlmişkən, S.Berluskoni özü də Avropa ordusu ideyasını müdafiə edən siyasətçilərdən idi və ara-sıra bu mövzuda rəsmi Vaşinqtonda qıcıq yaradan belə fikirlər səsləndirirdi.
İtaliya xarici işlər nazirinin sözügedən bəyanatı rəsmi Moskvanın diqqətindən yayınmayıb. Rusiya XİN-in sözçüsü Mariya Zaxarova “Teleqram” kanalında italiyalı siyasətçiyə “məsləhət görüb” ki, yaxşı olardı ki, o, ilk növbədə İtaliya ictimaiyyətini ciddi narahat edən qeyri-leqal miqrantlarla bağlı problemlərin həlli ilə məşğul olsun.
M.Zaxarova hesab edir ki, Avropanın silahlı qüvvələri hazırkı reallıqlar zəminində normal fəaliyyət göstərə bilməz. Ona görə ki, son illər Aİ-nin qlobal enerji qiymətlərindən asılılığı yaranıb. Buna görə də vahid Avropa ordusu yaransa belə, heç də müstəqil olmayacaq, çünki okeanın o tayından gələn “əmr və tapşırıqlarla” işləməyə məcbur olacaq.
Bəllidir ki, Qərb dünyasını birləşdirmək ideyasına xidmət edən Şimali Atlantizim siyasətinin Avropanın özündə zaman-zaman əleyhdarları olub. Xüsusilə Fransa özünü Vaşinqton və Londondan asılı olmayan, qitənin siyasi və hərbi lideri rolunda görmək niyyətindədir. Amma Parisin bu sahədəki real imkanları onun iddialarından qat-qat aşağıdır.
Həqiqətən, bu gün dünya sürətlə hərbiləşir. Avropa dövlətlərinin iqtisadi ittifaqı missiyasını öz üzərinə götürən Aİ hazırda həm də vahid orduya sahib olmaqla, əslində dünya siyasətinin aparıcı güc mərkəzlərindən birinə çevrilmək niyyətini ortaya qoyur. İtaliyanın baş diplomatının bəyanatını da məhz bu kontekstdən izah etmək olar.
Atamoğlan MƏMMƏDLİ,
BDU-nun professoru, siyasi şərhçi
Vahid Avropa ordusu anlayışı mücərrəd ideyadır və hələlik real görünmür. Hazırda belə bir ordu yoxdur və qitə dövlətlərinin təhlükəsizliyini faktiki olaraq NATO təmin edir. ABŞ Avropada özünün hərbi mövcudluğuna zərər vuran paralel qurumun yaradılmasına heç cür razılıq verməz.
Yeri gəlmişkən, bu ideya ilk dəfə 1950-ci ildə Fransa tərəfindən ortaya atılıb. Bu Parisin “daxili altılıq”, yəni Belçika, Fransa, İtaliya, Lüksemburq, Niderland və Almaniya Federativ Respublikasının (AFR) silahlı qüvvələrinin birləşdirilməsi üçün atılan və heç zaman reallaşmayan bir təşəbbüsüdür.
O dönəmdə İkinci Dünya müharibəsindən qalib çıxmış Sovet İttifaqı Almaniya Demokratik Respublikasını (ADR) sürətlə silahlandırırdı. Bu, təbii ki, Qərbi adekvat addımlar atmağa vadar edirdi. Beləcə, 1949-cu ildə Şimali Atlantika Alyansı – NATO yaradıldı. 1952-ci ildə qardaş Türkiyə bu hərbi ittifaqa qoşuldu.
“Soyuq müharibə” dönəmində Qərbi Avropa dövlətləri öz təhlükəsizliklərini NATO-ya etibar etmişdilər. 1991-ci ildə keçmiş ittifaqın dağılması və “Kommunizmin süqutu”ndan sonra NATO Şərqi Avropaya doğru genişlənməyə başladı. Bu, Rusiya dövlətinin siyasi və rəhbərlərində dərin narazılıq hissi yaratdı.
Bu gün Ukraynada baş verən dağıdıcı proseslər geniş anlamda Qərb-Rusiya qarşıdurmasından qaynaqlanır. Yeri gəlmişkən, Birləşmiş Ştatların 45-ci prezidenti D.Tramp Şimali Atlantizim ideyasına şübhə ilə yanaşırdı və NATO-ya üzv dövlətlərdən hərbi xərclərini kəskin artırmağı tələb edirdi.
Prezident Bayden Trampdan fərqli olaraq, ənənəvi siyasətə qayıtdı. Ağ evin məqsədi özünün əsas rəqibi hesab etdiyi Çinə qarşı mübarizədə Avropanı yanında görməkdir. Təbii ki, Vaşinqton Avropanın vahid silahlı qüvvələrinin yaradılması ideyasını nəinki dəstəkləmir, hətta bu barədə təşəbbüsləri mənasız adlandırır.
Qeyd etmək lazımdır ki, Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya, Birləşmiş Krallıq və ABŞ-ın AUKUS siyasi-hərbi təşkilatında birləşməsi Çini məhdudlaşdırmaq məqsədi daşısa da, Avropada Şimali Atlantizm ideyasına müəyyən inamsızlıq yaradıb. Məhz bu amil vahid Avropa ordusunun yaradılması məsələsini yenidən gündəmə gətirmişdir.
M.HACIXANLI
XQ