ABŞ və Böyük Britaniya silahlı qüvvələrinin Yəmənə qarşı “cəza bombard­manı” çox ehtimal ki, Qərbin gözlədiyi nəticəni verməyəcək. Regionda və xü­susilə Qırmızı dənizdə baş verən hadisələr dünyanın tədricən Yaxın Şərqdə daha bir münaqişə ocağının alovlanmasına yaxınlaşdığını göstərir. Qərbdə, xü­susilə “cəza bombardmanı” gerçəkləşdirən ABŞ və İngiltərənin özündə belə, politoloqlar baş verən hadisələr haqqında heç də nikbin şərhlər və proqnozlar vermirlər. 

“Haaretz” nəşrinə bu barədə şərh­lər verən ABŞ ordusunun Yəməndəki keçmiş hərbi attaşesi Adam Klementsi və USAİD-ın keçmiş əməkdaşı Devid Harden qeyd edirlər ki, bombardman­lar ABŞ-ın xeyrinə olmayacaq, əksinə, İranın, Rusiyanın və Çinin regiondakı mövqeyini daha da gücləndirəcək. On­ların açıqlamasına görə, üsyançı husilər Birləşmiş Ştatları müharibənin didişdir­diyi və talan etdiyi bu kasıb ölkənin 80-dən çox obyektinə hava zərbələri endir­məyə məcbur etməklə uğur qazanıblar. 

Yeri gəlmişkən, ötən həftə şənbə günü gecə ABŞ silahlı qüvvələrinə məx­sus “Carney” hərbi gəmisindən husilərin paytaxtı Sana yaxınlığındakı Əd-De­leymi aviasiya bazasındakı radioloka­siya stansiyasına zərbə endirib. Bunu ABŞ-ın hərbi qüvvələrinin Mərkəzi ko­mandanlığı özü açıqlayıb. O bildirib ki, dənizdən qanadlı “Tomaqavk” raketləri ilə endirilən “zərbələr 12 yanvarda həya­ta keçirilən hava hücumunun davamıdır və husilərin gəmilərə hücum imkanları­nı məhdudlaşdırmaq məqsədi güdür”. Buradan bir daha görünür ki, koalisiya üzvlərinin hamısı olmasa da, ABŞ admi­nistrasiyası öz planlarından əl çəkmək fikrindən uzaqdır və Vaşinqtonda yeni müharibə ocağının alovlandırılmasında maraqlı olan qüvvələr çoxdur. 

Bu ərəfədə ABŞ ordusunun bir çox yüksək çinli zabitləri “qırğı” yanaşması nümayiş etdirərək Bayden administra­siyasını Qırmızı dənizdə azad gəmiçiliyi husilərin hücumlarından qorumaq üçün onlara daha ölümcül zərbələr endir­məyə çağırmışdılar. Adlarını çəkdiyimiz şərhçilər isə belə hesab edirlər ki, “Co Bayden belə bir tələyə düşməmək üçün ehtiyatlı davranmalı idi. ABŞ-ın Yəmənə qarşı hava müharibəsi strateji və çox baha başa gələcək bir səhv idi və çətin ki, husilər bu zərbələrdən sonra sakit dursunlar. Lakin bu səhv həm regional, həm də qlobal səviyyədə müharibənin sıçrayış riskini artırır. İndi Yaxın Şərq­dəki regional müharibədən çıxış yolu yoxdur”. 

Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələrinin hu­silərə qarşı müharibədə koalisiya qü­vvələrinə qoşulmaları ilə bağlı ikili yanaşması da amerikalı politoloqların bu mövqedə haqlı olduqlarını göstərir. Əslində, ABŞ və Böyük Britaniyanın Yəmənə hava zərbələrindən sonra Aİ-yə ticarət gəmilərinə hücum edən “dəniz quldurlarına” qarşı cavab tədbir­ləri görmək lazım idi. Lakin Almaniya, Niderland və Danimarka Amerikanın “cəza bombardmanı”nı dəstəkləsələr də, Fransa, İtaliya və İspaniya bu haq­da birgə bəyanata imza atmadılar və bildirdilər ki, bu, münaqişənin daha da genişlənməsinə aparır. “The Daily Telegraph” nəşri yazır ki, Paris husilə­rin hücumlarını qəti şəkildə pisləyir və Fransa gəmilərinin müdafiəsi üçün də­niz akvatoriyasında fəal reydlər keçirir. Lakin İranla münasibətlərini qorumaq üçün “cəza tədbirləri”ndə iştirak etmək­dən imtina edir. Makron təkid edir ki, Aİ “starteji muxtariyyət” siyasəti apar­malı və Vaşinqtondan asılı olmayan geosiyasi güc nümayiş etdirməlidir. 

“The Daily Telegraph” Aİ ölkələri ara­sındakı bu fərqli yanaşmanı Almaniya Kansleri Olaf Şoltsla Fransa prezidenti Emmanuel Makron arasında olan gərgin münasibətlərlə əlaqələndirir və bildirir ki, bu ziddiyyət Qırmızı dənizdə gəmiçiliyə əngəl olan husilərə qarşı vahid cəbhə­dən çıxış etməklə bağlı Aİ-nin müsbət qərar qəbul etməsinə mane olur. Rəsmi Berlin ticarət gəmilərinin silahlı husilərin hücumuna məruz qaldığı Qırmızı dəni­zin Hörmüz boğazında Avropanın də­niz missiyasını genişləndirilməsini təkid edir. Hətta Almaniya missiyanı güclən­dirmək üçün özünün “Hessen” freqat gə­misini göndərməyi təklif etsə də, hələ ki, missiyaya başçılıq edən Paris bu planı heç cür şərh etmir.

Aİ ən nüfuzlu ölkələrinin fikir ayrılığı təkcə bu məsələ ilə bitmir. Enerji subsi­diyaları, Çindən elektrik avtomobillərinin gətirilməsi, müdafiə siyasəti və Ukrayna münaqişəsi məsələlərində də bu ölkələr arasında anlaşma əldə etmək prob­lemə çevrilib. Bazar ertəsi Şolts Avropa ölkələrini Kiyevə lazımi səviyyədə hərbi yardım göstərmədiklərinə görə kəskin tənqid edib. Onun fikirləri əslində Ber­linə nisbətdə Ukraynaya daha az silah göndərən Parisin ünvanına üstüörtülü narazılığın ifadəsidir. 

“Cəza bombardmanı”ndan sonra koalisiyanın gözlədiyi nəticələr özünü göstərmir. Hələ ki, üsyankar husilər xü­susilə İsraillə bağlı olan ticarət gəmilə­rinə hücum etməkdən çəkinmirlər. Bu da onu göstərir ki, münaqişə daha aktiv fazaya keçə bilər. 

“The Guardian” nəşri xəbər verir ki, koalisiyanın Yəmənə hava hücumları və bombardmanları Qərbi uzunmüddətli münaqişəyə çəkə bilər. Bu da dünya iq­tisadiyyatına çox ciddi təsir göstərəcək. Dünya Bankının ekspertləri xəbərdar­lıq edirlər ki, beynəlxalq ticarətdə da­yanmalar elektrik enerjisinin qiymətinin sürətli artmasına, iqtisadi yüksəlişin lən­giməsinə, yüksək inflyasiyaya və geosi­yasi gərginliyə səbəb ola bilər. 

Dünya Bankı qlobal iqtisadiyyatın perspektivləri haqqında son hesabatın­da göstərir ki, Yaxın Şərqdəki və Ukray­nadakı böhranlar real təhlükə daşıyır. Ekspertlər yazırlar: “Münaqişənin geniş­lənməsi enerji resurslarının qiymətinin artmasına gətirib çıxaracaq ki, bu da dünya iqtisadiyyatının fəallığı və infl­yasiya üçün ciddi fəsadlar doğuracaq”. Onlar həmçinin vurğulayırlar ki, “inflyasi­yanın qarşısını alan real faiz dərəcələri, Çində iqtisadi artımın azalması, ticarə­tin sonrakı fraqmentasiyası üçün ma­liyyə stressləri və iqlim dəyişilikləri ilə bağlı fəlakətlər mövcuddur”. 

Hesabatda həmçinin göstərilir ki, bu yaxınlarda Qırmızı dənizdə ticarət gəmilərinə hücumlar artıq əsas dəniz ti­carət yollarında daşımalar zəncirini ciddi şəkildə pozub və bu da şəbəkələrə çat­dırılacaq malların tədarükündə fasilələ­rin yaranmasına və inflyasiya riskinin artmasına səbəb ola bilər. Yaxın Şərqdə münaqişənin genişlənməsi baş verəcəyi halda enerji daşıyıcılarının tədarükü də həmçinin pozula bilər ki, bu da elektrik enerjisi qiymətlərinin kəskin sıçrayışına gətirib çıxaracaq. Nəticədə digər xam­malların qiymətləri də qalxacaq, həmçi­nin geosiyasi və iqtisadi gərginlik kəskin­ləşəcək, bu da investisiyaların həcminin azalmasına və iqtisadi yüksəlişin tempi­nin aşağı düşməsinə vəsilə olacaq. 

Yeri gəlmişkən ABŞ və Böyük Bri­taniyanın Yəmənə qarşı belə bir addım atması Vaşinqton və Londondakı haki­miyyət dairələrini də çox ciddi narahat etməyə başlayıb. Çünki bu hadisələr, həqiqətən, iqtisadiyyatın bərpa olun­ması perspektivinin üstündən xətt çəkir, Bayden və Sunakın yenidən öz postla­rına seçilməsi şanslarını sürətlə azaldır. 

Bundan sonra Britaniyanın Baş na­zirini ölkə vətəndaşlarının Yaxın Şərqdə uzunmüddətli sülh planı haqqında ciddi sualları gözləyirsə, Birləşmiş Ştatların liderini isə öz partiyasından olan yaxın tərəfdaşları belə növbəti Yaxın Şərq mü­naqişəsinə yol açdığına görə artıq kəs­kin tənqid edirlər. Hadisələrin hansı is­tiqamətdə inkişaf edəcəyini isə, əlbəttə, zaman və bir də Qərb liderlərinin sonra­kı addımları müəyyən edəcək. 

Hazırladı:
İlqar RÜSTƏMOV
XQ