“Böyük iyirmiliy”in (G20) 9-10 sentyabrda Yeni Dehlidə keçirilən sammiti çərçivəsində Hindistan da daxil olmaqla Cənubi Asiyanı Yaxın Şərq üzərindən Avropa ilə birləşdirən yeni nəqliyyat dəhlizi ilə bağlı memorandum imzalanıb. Dərhal qeyd edək ki, bu, miqyasına görə olduqca möhtəşəm bir layihədir. 

Analitiklər vurğulayırlar ki, layihə­nin əsas məqsədi Yaxın Şərq ölkələri­ni dəmir yolu və limanlar vasitəsilə bir­ləşdirərək, onlarla Hindistan arasında əlaqə yaratmaq, bununla da xərcləri və yanacaqdan istifadəni azaltmaqla İran körfəzindən Avropaya enerji və ticarət axınına yardım etməkdir.

ABŞ Prezidenti Co Bayden memoran­dumunun imzalanması zamanı böyük bir coğrafi ərazidə bir çox dövlətləri və xalqları bir-birilə birləşdirən bu layihənin tarixi əhə­miyyət kəsb etdiyini bildirib. Onun fikrincə, bu razılaşma regionda aşağı və orta gəlirli ölkələr üçün çox faydalı olacaq, həmçinin Yaxın Şərqin qlobal ticarətdə əhəmiyyətli rol oynamasına imkan yaradacaq. 

Beləliklə, layihə Hindistandan Avro­paya BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı, İordani­ya və İsrail üzərindən dəmiryol xətləri və liman infrastrukturunun inteqrasiyasını nəzərdə tutur. Onun icrası nəticəsində malların Hindistandan Avropaya indikindən 40 faiz daha tez ucuz çatdırılması mümkün olacaq. 

Bundan başqa, dəhliz boyunca enerji infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, yaşıl hidrogen istehsalının və bütün tərəfdaşlara nəqlinin təmin edilməsi, regionu birləşdirə­cək yeni sualtı kabellə telekommunikasiya­nı möhkəmləndirmək nəzərdə tutulur.

Layihənin icrası region dövlətlərinin təkcə iqtisadi deyil, ictimai-siyasi həyatına da böyük təsiri olacaq. Qeyd edək ki, ABŞ Yaxın Şərq ölkələri, xüsusilə, Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrailin münasibətlərini hər vəchlə yaxşılaşdırmağa çalışır. Hesab ol­nur ki, regionda iqtisadi əlaqələrin geniş­lənməsi diplomatik əməkdaşlıq üçün də imkanları artıracaq. 

Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahza­dəsi Məhəmməd bin Salman isə bildirib ki, Yaxın Şərq ölkələri arasında geniş dəmir yolu şəbəkəsinin tikintisini və liman infrast­rukturunun inkişafını nəzərdə tutan layihə­nin icrası regiona sülh, sabitlik və tərəqqi gətirəcək. Onun sözlərinə görə, layihənin həyata keçirilməsi üçün, azı, 20 milyard dollar vəsait tələb olunacaq. Əslində, bu ilkin hesablamadır. Layihəyə daha böyük sərmayələrin cəlb olunacağı gözlənilir. 

Mütəxəssislər onu da qeyd edirlər ki, layihə regionda dəmir yolları və dəniz li­manlarını əhatə edən nəqliyyat infrastruk­turunun inkişafına, həqiqətən, böyük töhfə verəcək və bu, yükdaşıma marşrutlarının imkanlarını artırmaqla tərəflər arasında ti­carət dövriyyəsini artıracaq.

Bundan əlavə, layihə iştirakçıları hid­rogenin nəqli üçün boru kəmərləri şəbəkə­sinin qurulmasını, həmçinin məlumatların və elektrik enerjisinin ötürülməsi üçün kabel sisteminin yaradılmasını da planlaş­dırır. Bir sözlə, layihə modern texnologi­yaların tətbiqi üçün geniş bir platformaya çevriləcək.

Siyasi təhlilçilər hesab edirlər ki, saziş Çinin məşhur “Bir kəmər, bir yol” layihəsi­nin aktuallığına kölgə sala bilər. Məlumdur ki, son illər rəsmi Pekin Qədim İpək Yolu­nun bərpasını nəzərdə tutan “Bir kəmər, bir yol” layihəsinin icrası üçün davamlı işlər görməkdədir. Hindistandan Avropaya qapı açan yeni layihə Çinin qlobal səylərinə cid­di rəqib kimi görünür. 

Çin hökuməti bu məsələ ilə bağlı rəsmi açıqlama verməyib. Bu ölkənin lideri Ci Sin­pin isə Dehlidə keçirilən sammitdə iştirak et­məyib. Onu tədbirdə hökumətin rəhbəri əvəz edib. Jurnalsitlər yazırlar ki, Ci Sinpinin Deh­lidə yoxluğu Co Baydenin əl-qolunu tamam açıb. 

Xatırladaq ki, Çinlə Hindistan arasın­da çoxdandır mübahisəli ərazilər problemi mövcuddur və iki ölkə arasında münasibət­lər bu səbəbdən kifayət qədər soyuqdur. 

Bir məqamı da vurğulamaq lazımdır. Hindistandan başlayaraq, Yaxın Şərq­dən keçməklə Avropa qitəsinə çıxış üçün nəzərdə tutulan sözügedən layihə faktiki olaraq qardaş Türkiyə, Orta Asiya və Cə­nubi Qafqaz dövlətlərini birləşdirəcək “Orta dəhliz” layihəsinin əhəmiyyətini azalda bilər. 

Kollektiv Qərb, yəqin ki, bundan sonra səylərini birinci layihənin üzərində cəm­ləyəcək. Lakin bu, heç də o demək deyildir ki, “Orta dəhliz” layihəsi öz əhəmiyyətini ta­mamilə itirəcək. Əksinə, bu iki dəhliz ara­sında ciddi rəqabət mühiti yaradacaq. 

Sonda bildirək ki, qədim dövrlərdə Hindistandan Avropaya, əsasən, ədviyyat daşınıb. Artıq vəziyyət tamam dəyişib. Bu dəfə ən çeşidli əmtəələr ilə bərabər, yeni texnologiyalar və ekoloji təmiz enerji da­şınacaq. Zamanı saxlamaq olmur, onun nəbzini tutmaq isə çox vacibdir...

Mübariz MƏMMƏDLİ, 
fəlsəfə doktoru, siyasi şərhçi 

– G-20-lərin Hindistanda keçirilmiş görüşündə Hindistan–Yaxın Şərq və Avropanı birləşdirən layihə (İMEC), əs­lində, Çinin təşəbbüsü olan “Bir kəmər, bir yol” layihəsinə qarşıdır. 

Bir neçə ay bundan öncə alternativ iqtisa­di koridorun ya­ranması ideyası ilə çıxış edən Hindistan, Səu­diyyə Ərəbistanı və Amerika Bir­ləşmiş Ştatları vahid nəqliyyat koridorunun əsas pred­meti olan dəmiryolları və limanların yeni sistemini yaratmaq barədə razılığa gəlmişlər. 

Qeyd edək ki, Səudiyyə Ərəbistanı­nın vəliəhdi, şahzadə Məhəmməd bin Salman Hindistanı Yaxın Şərq və Avro­pa ölkələri ilə birləşdirəcək dəhliz barə­də memorandumun imzalanacağı xə­bərini bir müddət öncə anons etmişdi.

Çin layihəsinə alternativ olan bu təşəbbüsün kim tərəfindən irəli sürül­düyünü demək nə qədər çətin olsa da, hesab edirəm ki, ideya Səudiyyə Ərə­bistanı ilə Amerika Birləşmiş Ştatlarının beyin mərkəzlərində meydana gələ bilərdi. 

Əslində, bu iki ölkə arasında olan razılaşma G-20-nin Yeni Dehlidəki sammitinə qədər baş vermişdi. Təşəb­büsə qoşulanlar sırasında BƏƏ, Avro­pa İttifaqı, Fransa, İtaliya, Almaniyanın da adları çəkilir. Layihə iki nəqliyyat dəhlizini birləşdirir: Şərqi dəhliz Hindis­tanla Fars körfəzini, Şimali dəhliz isə Fars körfəzi ilə Avropanı. 

Çox güman ki, bu layihənin Cənubi Qafqazdan yan keçməsi nəzərdə tutul­muşdur. Hindistanın son hadisələrdə Ermənistana siyasi və hərbi dəstəyini nəzərə alsaq, bunun Azərbaycan üçün o qədər də qəfil bir qərar olmadığını deyə bilərik. 

Bütün bunlarla bərabər demək lazımdır ki, olduqca mürəkkəb və ge­nişmiqyaslı layihənin həyata keçməsi üçün son dərəcə böyük maliyyə vəsa­itləri tələb olunacaq. Bu zaman ərzində isə Azərbaycandan keçən Orta Dəhli­zin böyük sürət yığaraq yarana biləcək bu marşruta qarşı (İMEC) güclü rəqib olacağını desək, səhv etmərik.

Orta Dəhliz əlverişli coğrafi mövqeyi baxımından bir tərəfdən Avropa və Asi­yanı birləşdirir, digər tərəfdən Mərkəzi və Ön Asiyanın karbohidrogen ehti­yatları ilə zəngin regionlarını Avropaya yönəldir. Nəticə etibarilə, bu nəqliyyat platformasından regionun bütün döv­lətləri faydalanır. Bu da, öz növbəsin­də, Azərbaycanın da iştirak etdiyi Orta Dəhlizin enerji tranziti, ticari və iqtisadi əməkdaşlığın əsas marşrutu olmasına dəlalət edir.

Orta Dəhliz layihəsinin reallaşması­na Azərbaycan xüsusi əhəmiyyət verir və bu kontekstdə Xəzər və Aralıq dənizi hövzələrini cənub-şərqi və Mərkəzi Asi­ya, o cümlədən Avropa ilə birləşdirən hərtərəfli əlaqələrin yaradılması üçün Zəngəzur dəhlizinin açılmasına da bö­yük ümid bəsləyir.

Ceyran CƏFƏRLİ,
Məsaim ABDULLAYEV
XQ