“Özbəkistan” hotelinin həyətində, “Ədiblər xiyabanı”nda və çox yerdə bənövşədən “toxunmuş xalçalar” göz oxşayır
“Daşkənd çörəkli şəhərdir” filmi ekranlara çıxanda mənim 15 yaşım var idi. Deməli, mənim o çörəyi görmək arzum 58 ildən sonra reallaşdı. Ancaq Əmir Teymurun məzarını (Səmərqənddədir) görmək arzumun elə bilirəm ki, 350 – 400 yaşı var. Hər halda, orta məktəb illərində hansısa özbək şairinin bir şeirində, təxminən, belə bir fikir oxumuşdum ki, bütün sevgilər şirin olsa da, gec qovuşduğun sevgi həm şirin, həm də şəfqətli olur. Həqiqətən, Daşkənd səfərim mənim türk dünyasının sabahına olan ümidimi sağaltdı, inamımı gümrahlaşdırdı.
Bir udum Əli bəy Hüseynzadə düşüncəsindən, Ziya Göyalp fikirlərindən qəbul edəndən sonra qələmə aldığım bir şeirdə belə bənd var:
Türküstan elinin cəzbinə düşdüm
Turan sevdalısı olandan bəri.
Harda ox atılır – mən ağrıyıram
Təbrizdən, Kərkükdən, Colandan bəri.
Doğrudur, köhnə dostum, 25 ilə yaxın Daşkənddə yaşayan həmkarımız Qulu Kazımov ( o, öz soy- kökünün qədim türk tayfalarından olan Kəngərlilərə aid olduğunu fəxrlə xatırladır və Türküstanda mövcud olmuş Kanqarlar (Kəngərlilər) dövlətinin tarixi barədə söz açmaqdan yorulmur) dörd günlük səfər dövründə mənim Özbəkistan paytaxtı ilə yaxından tanış olmağıma çalışdı. Ancaq məni Bakıya yola salanda “təəssüf ki, vaxtın az oldu, Daşkəndin gözəlliklərinin cüzi bir hissəsini görə bildin” – dedi.
Özbək qardaşlarımızın Toşkent dedikləri bu qədim türk şəhərində gözəllik də çoxdur, məftunedici məqamlar da. Məsələn, şəhərin “Beş ağac” adlandırılan meydanından gursulu bir kanal axıb keçir. Su o qədər durudur ki, yarım metrdən çox dərinlikdəki xırda daşlar belə asanlıqla görünür. Bu kanalda nəinki boş plastik butulkalar, siqaret qutuları, hətta, bir yarpaq görmədim.
Ancaq həmin suyun duruluğundan əvvəl hər səhər hotel otağının eyvanına çıxanda saflığından məst olduğum hava məni heyran eləmişdi. Hər səhər balkondan Əmir Teymurun əzəmətli heykəlinə də baxırdım, ətrafdakı sakitlik və təmizliyi də görürdüm, bir az aralıdakı “Seyrəngah”ı da seyr edirdim. Yeri gəlmişkən, həmin ərazidəki bişmiş kərpicdən tikilmiş üç və ya beşmərtəbəli tikililər, Özbəkistan Hüquq Universitetinin, Ədliyyə Nazırliyinin binaları, çoxsaylı əyləncə, istirahət mərkəzləri və ticarət obyektləri Daşkəndin həmin məhəlləsinə xüsusi bir gözəllik verir, özəllik bəxş edirdi. Adını çəkdiyim həmin məkanların hamısı Əmir Teymurun abidəsinin “gözü qabağında” idi.
Ötən ilin statistikasına görə, əhalisi 3 milyondan bir az çox olan paytaxtın içməli su ehtiyaclarını təmin etmək üçün şəhərdən bir az aralıda – dağlardan axıb gələn üç çayın qovşağında Çarvak adlı süni göl yaradılıb. Yəni otel otağının kranlarından gələn suyu içmək də olur, ondan çay qaynatmaq da.
Məni heyran edən əsas ünvanlardan biri isə “Magic City” (“Sehirli şəhər”) adlı Mərkəzi Asiyada analoqu olmayan, möcüzəyə bənzər layihə oldu. Özbəklərin park adlandırdığı bu şəhərin küçələrində olan istənilən adam özünü Paris, Barselona, London, Berlin və ya başqa bir məşhur şəhərdə hiss edə bilər. Çünki bu parkda Avropanın əksər şəhərlərindəki möhtəşəm binaların tamamilə eynisi – təbii ki, bir az kiçik variantda – tikilib. Üstəlik, buradan həmin şəhərlərin hamısına təyyarə bileti almaq, çoxsaylı kafe, restoran və ticarət mərkəzlərinin xidmətindən bəhrələnmək mümkündür. Xatırladaq ki, burada dünyanın ən məşhur əyləncə mərkəzlərinin də bənzəri yaradılmışdır. Qulu Kəngərli dedi ki, burada gecələr “iynə atsan, turist əlindən yerə düşmür”.
Başqa bir gün dostumla Özbəkistan paytaxtının ən görməli yerlərindən olan “Ədiblər xiyabanı”na getdik. Eşitdim ki, bu qəbildən olan layihənin analoqu heç yerdə yoxdur. Belə ki, paytaxtın Çilanzar rayonunda, Furqat küçəsində (mən həmin yüksəklikdən Özbəkistan Parlamentinin də fotosunu çəkdim), Əlişir Nəvai parkına bitişik şəkildə yaradılmış “Ədiblər xiyabanı” Daşkəndin qonaqlarının hamısının görmək istədiyi yerlərdəndir. Burada iyirmidən çox görkəmli şair və yazıçının abidəsi ucaldılmışdır. Ümumtürk ədəbiyyatının ən görkəmli simalarından olan Əlişir Nəvainin abidəsinin önündə şəkil çəkdirmək nə qədər xoş idisə, ümumtürk ədəbi fikrinə Azərbaycan və özbək xalqlarının ortaq ədibi kimi düşmüş Maqsud Şeyxzadənin abidəsi önündə... susmaq da bir o qədər qürurverici idi.
Həmin xiyabanın qurtaracağında isə Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının yeni binası tikilmişdir. Yazıçılar İttfaqının Beynəlxalq əlaqələr və bədii tərcümə şöbəsinin baş mütəxəssisi Risalət Heydərovanın danışdıqlarına qulaq asanda əvvəl elə bildim ki, bu xanımın əsas işi Azərbaycan və özbək ədəbiyyatlarının görkəmli simaları ilə yanaşı, müasir qələm sahibləri arasındakı əməkdaşlıq proseslərini izləmək və təbliğ etməkdir. Sonra isə bu xanımın Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan və digər türkdilli ölkələrin ədəbi simaları barədə dediklərini eşidəndə onun nə dərəcədə Turançı olduğunun fərqinə vardım.
Risalət xanım Nizami Gəncəvi ilə Əlişir Nəvainin ədəbi görüşlərindən, sonrakı mərhələlərdə Azərbaycan və özbək ədiblərinin əlaqələrindən, müasir ədəbi proseslərin təmsilçiləri arasındakı fəaliyyət birliyindən məmnuniyyətlə danışdı. Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının nəşr etdirdiyi “Türk ədəbiyyatı” yüzcildliyi ilə də tanış olduq, ötən ilin yanvarından sonunadək “Gənc ədibin ilk kitabı” seriyasından ərsəyə gəlmiş mini sərgi ilə də. Üstəlik, bu qardaş ölkənin yazıçılarının ərsəyə gətirdiyi “Qönçə” uşaq jurnalının son nömrəsinə də “qonaq olduq”. Xatırladaq ki, “Türk ədəbiyyatı” yüzcildliyinin 16 kitabı Azərbaycan ədəbiyyatına həsr olunub. Yazıçılar İttifaqı binasının ikinci mərtəbəsində “İttifaqımızın fəxri üzvləri” sırasında mərhum dostumuz və həmkarımız, professor Ramiz Əskərin portretini görməkdən də məmnun olduq.
Qulu Kəngərlinin məni heyrətləndirmək üçün (mən isə onu rusdilli elektron resurslardan istifadə edərək yaxın günlərdə hazırlayacağım “Kəngərlilər işğalçı Çin ordusunu necə geri oturtdular?” adlı kiçik bir məqalə ilə heyrətləndirəcəyəm) Beynəlxalq İşgüzar Mərkəz olan (yerli camaatın “şəhər içərisində şəhər” adlandırdığı) “Taşkent Siti” ünvanına getməyimizi də məsləhət bildi. Getdik. Paytaxtın Şeytantaxur rayonunda, Əlişir Nəvai prospekti ilə İslam Kərimov prospektlərinin arasında – ABŞ mütəxəssislərinin kommersiya layihəsi əsasında, Koreya şirkəti ilə müştərək ərsəyə gətirilmiş bu 80 hektarlıq “şəhər”də biznes mərkəzləri, bir neçə konqres və konfrans zalları, sərgi meydançaları, yaşayış evləri, istirahət meydanları, kafe, restoran və digər obyektlər tikilmişdir. Bu möhtəşəm layihənin reallaşdırılmasında Türkiyənin “Tabanlıoğlu memarlıq şirkətinin də payı vardır.
Özbəkistan mətbuatı yazır ki, “Taşkent Siti” işgüzar mərkəzinin planının yaradılması ilk dəfə prezidentliyə namizəd Şavkat Mirziyoyevin 2016-cı il noyabrın 24-də paytaxt seçiciləri ilə görüşündə səsləndirilmişdir. İndi isə həmin ərazi təkcə biznesmenlərin, iş adamlarının, turist və qonaqların deyil, eləcə də, Avrasiya məkanındakı şəhərsalma mütəxəssislərinin də diqqətini özünə cəlb edən bir ünvana çevrilib.
...Daşkənddə çox sayda tarixi-memarlıq abidələri, dini-ibadət yerləri, Peyğəmbər salavatullahın əshabələrinin dini kitablarının saxlanıldığı muzeylər, türkdilli xalqların qədim mədəniyyətini özündə yaşadan mənbələr mövcuddur. Ancaq onlar haqqında çox yazıldığına görə biz ancaq bu möhtəşəm şəhərin müasir həyatı, inkişafı və hər addımda şahidinə çevrildiyimiz tərəqqisi barədə bəzi məqamları qələmə almaq istədik. Onu da xatırladım ki, Çorsu bazarı və Mərkəzi Asiyanın ən böyük iaşə mərkəzi olan “Beş qazan” restoran kompleksində şahidi olduqlarımız barədə nə zamansa – nə isə yazacağıq.
İsti-isti qələmə aldığımız ikinci yazı isə Səmərqənd şəhəri barədə olacaq. O şəhəri görmək hamıya qismət olsun. Başdan-başa tarixi abidələrdən, dini ibadət yerlərindən, müqəddəs məkanlardan, xüsusən, tarixi şəxsiyyətlərin dəfn edildiyi ünvanlardan ibarət olan keçmiş Əfrasiyab, indiki Səmərqənd şəhəri tamamilə ayrı aləmdir.
Bu sətirləri isə qonağı olduğum “Özbəkistan” hotelinin (Bakıdakı keçmiş “Azərbaycan” mehmanxanası ilə eyni ildə, eyni üslubda tikilmişdir) bələdçisi, uyğur türkü olan Taxircon Dovlatdinovun dediyi fikirlərlə tamamlamaq istəyirəm: “Türklər gərək bir-birinin ölkəsinə qonaq kimi, turist kimi yox, qardaş kimi getsinlər. Sevindirici haldır ki, Türkiyənin və Azərbaycanın dövlət rəsmiləri Xəzərin bu tayına, Özbəkistan və Qazaxıstanın dövlət rəhbərləri isə Xəzərin o biri tayına siyasətçi kimi yox, məhz qardaş kimi gəlib-gedirlər”.
İttifaq MİRZƏBƏYLİ
Bakı – Daşkənd – Bakı
4-9 mart 2025-ci il
