Qədim yurdun dünəni, bu günü və qayğıları

Lahıc haqqında az yazılmayıb. Yalnız xarici mətbuatda dərc edilən müxtə­lif səpkili yazılar toplanılsa, bir neçə cildlik kitab alınar. Hər yazı isə, belə demək olarsa, Lahıcın dünəninə açılan pəncərə, bu gününə bələdçi, saba­hına gedən cığır, izdir.

Girdimançayın sahilində, dəniz səviyyə­sindən 1200 metr yüksəklikdə yerləşən Lahıc qəsəbəsi (İsmayıllı rayonu) nəinki ölkəmiz­də, eləcə də dünyada məşhurdur. "Lahıc" de­yiləndə ilk anda göz önünə uca dağlar, züm­rüd donlu meşələr və bir də suyu ürəklərə sərinlik verən, rahatlıq bəxş edən bulaqlar gəlir. 

2015-ci ildə “Lahıc misgərlik sənəti” UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil edilib.

Suyun gur olsun, Namazgah bulağı

Xalq arasında deyirlər ki, Lahıc Namaz­gah bulağından başlayır. Yayda şəhərin nəfəs təntidən istisindən baş götürüb dağlara gələn­lər Namazgahın suyundan içəndə sanki dağ­ların, meşələrin sərinliyini məlhəm kimi can­larına çəkirlər. Çünki Namazgah bulağının bir qurtum suyu adamın canındakı ağrı-acını, göynərtini dağıdır, qoluna qüvvət, gözlərinə əlavə işıq verir.

Danışırlar ki, qədimlərdə Lahıcdan səfərə çıxanlar sübh namazını bu bulağın üstün­də qılar, sonra yola düşərlərmiş. Səfərdən, alış-verişdən gələnlər də çox vaxt axşam na­mazını burada qılıb, doğma yurda qovuşar­larmış.

O gün bulağın üstü yenə adamla dolu idi. Kənara çəkilib növbə gözləməli olduq. Yeri gəlmişkən deyim ki, böyük tutumlu maşınlar bulağın yaxınlığındakı qayadan axıb və çən­lərə toplanan sudan doldurub qonşu rayonla­ra və paytaxta satmağa aparırlar. Avtomobillə buradan keçənlər də qablarını doldurub, yol üçün ehtiyat su götürürlər.

Əvvəlcə bulağın ətrafına, sonra qarşı dağların arasından qıvrıla-qıvrıla çıxıb üzü aşağılara gedən Girdimançaya baxdım. Bula­nıq sel suları daşları yuya-yuya arana, istidən qovrulan torpaqlara tələsirdi. Çayın o biri sa­hilində, bir qədər yuxarıda daşlarla hörülmüş yerlər diqqətimi çəkdi. O yol dağ bələnindən, sal qayanın altından keçərək neçə illər Lahı­cı mərkəzi şosse yoluna qovuşdurub. Başqa sözlə, bu dar dağ yolu Lahıc üçün həyat yolu rolunu oynayıb. Payızın, qışın qarlı, çovğun­lu günlərində o yolda ölüm, necə deyərlər, gözlə qaş arasında dolaşıb. Neçə insan yüklü atı, qatırı ilə ya Girdimançayın gur sularına, ya da çovğunun qarı sovurub doldurduğu dərənin dibinə gedib.

O anı göz önünə gətirirəm və bir anda bə­dənim üşüyür...

Ovuclarımı qoşalayıb bulağın gözünə tutur, sərin sudan içirəm. Dilimdən bu sözlər qopur:

– Suyun daim gur olsun, Namazgah bu­lağı!

Lahıc tarixin səhifələrində

Akademik Nizami Cəfərov yazır: "Mə­lumdur ki, bütün xalqlar kimi, Azərbaycan xalqı da müxtəlif soy birləşmələrindən – həm yerli, həm də bu əraziyə gəlmiş, yaxud zorla köçürülmüş tayfaların, etnik qrupların get­dikcə bir-birinə yaxınlaşması, qovuşub qarış­ması nəticəsində təşəkkül tapmışdır. Türk et­nosunun qədimliyi və üstünlüyü nəticəsində Azərbaycan dili ümumxalq danışıq, ünsiyyət, tərəqqi dili kimi formalaşmışdır. Azərbaycan torpağının ululuğu, müqəddəsliyi, şirinliyidir ki, o neçə-neçə milli-etnik mənşəli insan­ların vətəni olmuş, yüzilliklər keçsə belə, onların (ruslar, yəhudilər, gürcülər, tatarlar, ləzgilər, avarlar, saxurlar, talışlar və b.) dil­lərinin, adət-ənənələrinin qorunub saxlanıl­masına imkan vermişdir. Lahıclılar da bu qəbildəndir". Dağların əhatəsində yerləşən Lahıc dəfələrlə təbii fəlakətlərə məruz qalıb, böyük çətinliklərlə üzləşib, lakin öz varlığı­nı qoruyub saxlayıb. Tarixçilər yazırlar ki, Lahıc yeni alban sülaləsinin əsasını qoymuş Mehran tərəfindən Vl əsrin axırları, Vll əsrin əvvəllərində tikilib. Allah Manaf müəllimə rəhmət eləsin. Bu torpağın yetirməsi olan yazıçı-alim Manaf Süleymanov "Azərbaycan diyarı: Lahıc" etnoqrafik bədii lövhələr əsə­rində yazır ki, XIX əsrin ortalarında Lahıcda 200-dən çox sənətkarlıq emalatxanası olmuş­dur. Lahıc ustaları odlu (tüfəng, müxtəlif tipli tapançalar) və soyuq (xəncər, behbud, qılınc, bıçaq və s.) silahları da yüksək sənətkarlıqla düzəltmişlər. Bu silahlar ornamentlərlə bəzə­dilir, onlara sənətkarların möhürü vurulurdu. XIX əsrin ortalarında Rusiyanın İjevski silah zavodunda Lahıc ustalarının təcrübəsindən istifadə olunmuşdur.

Lahıc sənət beşiyi, gözəlliklər məskənidir

Məlumata görə, vaxtilə Lahıcda çox­lu sənət (misgərlik, dəmirçilik, dabbaqlıq, çəkməçilik, papaqçılıq, sərraclıq, qalayçılıq, həkkaklıq, dulusçuluq, dərzilik, xalçaçılıq, bənnalıq və sair) inkişaf etmişdir. Bir sözlə, respublikamızda metal və xalq sənətkarlığı­nın inkişafında Lahıcın xüsusi yeri var. Bu ərazi həm də tarixi abidələrlə zəngindir. Buna görə də Lahıc Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi­nin ekspozisiyasi bu məkana gələn qonaqları çox cəlb edir.

Qəsəbəyə həm ticarət, həm ziyarət, həm də istirahət üçün gələnlər Bazar meydanın­da qarşılanır, gedənlər buradan yola salınır. Hazırda bu meydanda son illər inşa edilmiş yaraşıqlı bir bina var. 1985-ci ildə Lahıc Ta­rix-Mədəniyyət Qoruğunun nəzdində ictimai əsaslarla yaradılan və 5 il sonra respublika Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə status verilən Lahıc Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi indi bu binada yerləşir. Onu da əlavə edək ki, muzey əvvəllər Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olub. Hazırda isə Dövlət Turizm Agentliyinə tabedir.

Muzeyin fondunun baş mühafizəçisi Ma­arif Əliyev bizimlə söhbət zamanı bildirdi ki, muzey əvvəllər qəsəbədəki Ağolu məscidin­də fəaliyyət göstərirdi. Məscid binası qəzalı vəziyyətə düşdüyünə görə buraya – Lahıc İcma Evinə köçürüldü. Onu da deyim ki, Ağolu məscidinin binası təmir edildikdən sonra orada əlyazmalar muzeyinin yaradıl­ması nəzərdə tutulur.

Muzeyimizdə minə yaxın eksponat var. Eksponatlar Qədim-Antik dövrə, Orta dövrə və Yaxın müasir dövrə bölünüb. Çoxlu yerli və xarici qonaqlarımız gəlir. Digər bölgələ­rimizdə fəaliyyət göstərən muzeylərlə də əlaqələrimiz var.

“Xudo bərəkət!” 

Qəsəbədə iş yerləri az olduğundan əhali­nin çox hissəsi alış-verişlə məşğul olur. Bu, onların ailə büdcələri üçün yetərli olmasa da, müəyyən qədər çörəkpulu qazanırlar.

Qüdrət orta məktəbi bitirdikdən sonra dülgərliklə məşğul olub. Ailəsinə kömək üçün Lahıcda, rayonun kəndlərində, Bakıda da işləyib. Son üç ildə isə dağlarda bitən dər­man bitkilərini toplayıb satmaqla məşğuldur. Dediyinə görə, əvvəllər qazancı pis olmayıb. Elə gün olub ki, 150 manatdan çox dərman bitkisi satıb. Amma bu mövsümdə vəziyyət ürəkaçan deyil. Tək bircə gün 101 manat satış edib. Onun fikrincə, bu, həm havaların xoşagəlməz keçməsi, həm də qəsəbəyə gələn yerli və xarici turistlərin sayının azalması ilə bağlıdır. Quru sərhədlərin bağlı olması da tu­ristlərin gəlişini xeyli əngəlləyib.

Qüdrət qonaqlara kəklikotu, yemişan çiçəyi, qırxbuğum, çobanyastığı, zəncirotu, dazıotu, dağ nanəsi, gülxətmi, itburnu, nanə, adaçayı, yarpız, sumaq, boymadərən, üzərlik və anasının hazırladığı gül suyu, gül mürəb­bəsi və digər məhsulları satır. Alıcıya da hansı bitkinin hansı xəstəlik və ağrıya qarşı təsirli olduğu barədə məlumat verir. 

O gün yağış yağırdı. Qüdrət "market"inin qarşısında fikirli-fikirli oturub yağışa baxır­dı. Yaxınlaşıb bir qədər kəklikotu və sumaq aldım. Sonra gördüm ki, cibindəki pulları çıxarıb sayır. Soruşdum ki, bir şey çıxır? Gü­lümsəyib lahıclıların dilində dedi ki, Xudo bərəkət! Onun bu sözləri məni sevindirdi.

Lahıcın turizm imkanları 

Zəngin təbiəti, özünəməxsus memarlıq üslubu və adət-ənənəsi olan Lahıcın məhəl­lələrini gəzib-dolaşdıqca onun qonaqpərvər insanlarının şücaətinə, doğma yurda sevgi­sinə heyran olursan. Buna görə də turistlər bu qədim və şöhrətli məkana həvəslə gəlir­lər. Məlumata görə, İsmayıllı rayonuna gələn yerli və xarici turistlərin hər on nəfərindən yeddisi Lahıca üz tutur. Son illər Lahıcın ta­nıdılması və təbliğində dövlət qurumları ilə yanaşı, özəl "Lahıctur" Turizm İnformasiya Mərkəzi də əhəmiyyətli işlər görüb. Quru­mun təsisçisi və rəhbəri Dadaş Əliyevdir. Da­daş müəllimlə söhbətimiz də əsasən Lahıcın inkişafına kömək edə biləcək məsələlər və bu məkanın turizm imkanları barədə oldu. 

Həmsöhbətim bildirdi ki, Lahıcın zəngin mədəniyyəti və təbii qaynaqları var. Yayı sə­rin, qışı mülayım keçir. Günəşli günlərin sayı 300-dən çox olur. Elə bu dediklərimiz sübut edir ki, Lahıcın yaxşı turizm imkanları var. Bu isə qəsəbənin bəzi problemlərini həll et­məyə, əhalinin güzəranının yaxşılaşmasına kömək edə bilər. İnformasiya Mərkəzini qur­maqda məqsədimiz də bu olmuşdur. 

2006-cı ildə fəaliyyətə başlayan qurum ərazidə turizm xidmətlərini vahid mərkəzdən idarə etməyə başladı. İlk uğurlarımız bizi se­vindirdi və həm turistlərin, yerli əhalinin bizə inamı artdı. Təəssüf ki, İnformasiya Mərkəzi qəsəbənin giriş və mərkəzi hissəsində de­yil, əhalinin gur olmadığı ərazidə yerləşirdi. Mərkəzin fəaliyyəti onun yaxınlığında olan Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin başqa səmtə köçürülməsi ilə zəiflədi. COVID-19 pan­demiyası dönəmində Turizm İnformasiya Mərkəzinə müraciət edənlərin sayı da xeyli azaldı.

Lahıc elə bir turizm məkanıdır ki, hər bir turist burada özünə maraqlı bir yer, xidmət sahəsi tapa bilər. Çünki bu torpağın, qəsəbə­nin turizm imkanları dünyada bu sahənin qə­bul edilmiş bütün siqmentlərinə inteqrasiya edə biləcək səviyyədədir.

Səməd MƏLİKZADƏ