Allah Qabil müəllimə rəhmət eləsin! Onun poetik fikirləri daim aydın və sərrast idi. Məşhur “Müsibət oluruq biz, səhv düşəndə yerimiz” şeiri (1969-cu ildə yazılıb və tezliklə dillər əzbəri olub) bir neçə bənddən ibarət olsa da, məzmun və məna baxımından çox güclüdür. Çünki şeirdə böyük həyat həqiqəti və hayqırtı var. Bir fikir verin:

Ağ biləklər, gül əllər

Tarlada qabar.

Bir qeyrətsiz yekəpər

Qızılgül satar.

Qeyrətsiz oluruq biz,

Səhv düşəndə yerimiz.

Fikrimizcə, şeirin kökündə insan­ları əməllərinə və davranışlarına görə fərqləndirən vicdan məsələsi dayanır. Çünki vicdan elə bir mənəvi gücdür ki, əslində, hər bir insanın dəyəri onunla öl­çülür. El arasında arabir belə ifadələr iş­lənir: “filankəs vicdanını itirib”, “sənin vic­danın nə vaxt oyanacaq?”, “vicdansızın balası” və sair. Demək, bizim vicdanımız əslində, gücümüz, imanımız, etibarımız, qeyrət göstəricimiz və kimliyimizdir. 

Vicdanının səsinə qulaq asanlar hə­yatda doğru yol tutur, həqiqi mənada, azad yaşamağa, gözəl əməllər sahibi ol­mağa çalışırlar. 

Dinimizə görə, vicdan Allahın insana verdiyi ilham, qüvvətdir və hər kəs etdiyi naqis əməllərə görə axirətdə cavab verə­cək, haqq-hesabı da ağır olacaq. 

Vicdan haqda bir rəvayəti də danı­şım, söhbəti yekunlaşdıraq:

Bir gün Sokrat tələbələri ilə söhbət edirdi. Bu vaxt bir nəfər içəri girib onlara deyir:

– İnsan haqqında çox danışmağa ehtiyac yox­dur. Mən hər bir insanın üzünə baxıb onun xarak­terini deyə bilərəm.

Sokrat dillənir:

– Onda məndən başla, necə adam olduğumu söylə! 

Kişi deyir:

– Sənin burun dəliklərin dodağına görə çox genişdir. Deməli, səndə tünd­məcazlıq var. Alnın genişdir. Deməli, acgözsən. Çənən dik başlayır və sivri şəkildə bitir. Deməli, səbirsizsən. Qolla­rın uzundur. Deməli, pulu çox sevirsən. Gözlərin çox yastı və böyükdür. Deməli, sən həmişə dövlətə qarşı çıxan, insanları üsyana təhrik edən, təxribatçı bir adam­san.

Bu sözlər Sokratın tələbələrini çox narazı salır. Ancaq Sokrat çağırılmamış qonağa təşəkkür edib onu mehribanlıqla yola salır.

Tələbələri Sokratdan soruşurlar:

– Bu adam sizin haqqınızda ancaq mənfi şeyləri söylədi, amma siz ona təşəkkür edib hörmətlə yola saldınız. Başa düşmədik, siz onun dedikləri ilə ra­zısınız?

– Adamın dediyi bütün mənfi keyfiy­yətlər az, ya çox dərəcədə məndə var. Buna görə də ona bir şey demədim. An­caq o, bir şeyi deməyi unutdu. Mənim, hər insanda olduğu kimi, mənfi keyfiyyət­lərimlə yanaşı, vicdanım da var. Əgər o mənim ürəyimə də baxa bilsəydi, onda vicdanımın da olduğunu görərdi. Vicdan isə elə bir qüvvədir ki, insanın təbiətində olan bütün mənfi keyfiyyətlərə qalib gəlir və ən əsası, insanı onların əsiri olmaq­dan qoruyur...

Biz kimsəyə vicdan dərsi vermək fik­rindən uzağıq. Amma ağıllı adamlardan birinin təbirincə desək, əgər gecələr rahat yatmaq istəyirsinizsə, özünüzlə yatağa təmiz vicdan aparın. Özünüz yuxulayın, ancaq vicdanınızı daim oyaq saxlayın. Çünki vicdan oyaq olanda çox müşkülləri həll etmək olur.

Səməd MƏLİKZADƏ,
şair-publisist