Boz dovşan, bülbül, qumru və bir də mən kənddə eyni həyətdə yaşayırıq. Heç birimizin bu həyətə qeydiyyatı yoxdur. Ancaq, mənə görə, əsas qeydiyyat elə ev tikib, yuva qurmaq və birgəyaşayış qaydalarına hörmət etmək, yəni tolerant olmaqdır. Digər tərəfdən, biz öz aramızda, belə demək olarsa, təbiət və cəmiyyət qanunları arasında ortaq yaşayış sərhədləri müəyyənləşdirmişik, qoşulmamaq hərəkatını dəstəkləyirik. 

Dovşanın yuvası həyətdəki yon­calıqdadı. Amma o, axşamlar çox vaxt gəlib eyvanın qarşısında, yaxşı işıqlanan yerdə çömbəlir. Görünür, o, tənhalıqdan qorxur. Bu dəqiqələr­də mən də eyvana çıxıb köhnə kres­loda oturur, qonşumun hərəkətlə­rini izləyirəm. O, məndən qorxmur. Yəqin bilir ki, mən həmsöhbət ol­maq üçün ona yaxın gəlirəm. Dov­şan ora-bura göz yetirdikdən sonra gözlərini yumur, amma qulaqları “lakator” kimi daim hərəkətdə olur və gələn səsləri qəbul edir. Onun balaları olub-olmadığını hələ müəy­yənləşdirə bilməmişəm. Olsaydı yəqin ki, yoncalıqda görünər, ya da analarının arxasınca düşüb qapıya­dək gələrdilər. Bəlkə buradan əvvəl haradasa qurda-quşa yem olublar və buna görə dovşan bu həyətə pənah gətirib. Məncə belədi, çünki dovşanın baxışlarında adamı üzən nigarançılıq və kədər qarışıq bir əh­val var. Nədən nigarandı, nəyin xif­fətini edir, aydınlığı ilə başa düşə bil­mirəm. Onun bu halı mənə də təsir edir, istəyirəm bu suallara cavab ta­pım, ancaq dil baryeri imkan vermir. 

Arabir özüm də bilmədən evin dəmir qapısını bərk örtürəm. O za­man dovşan gözlərini açıb məna­lı-mənalı mənə tərəf baxır və sonra çıxıb gedir. Onun baxışları sanki deyir: "Sənə nə olub, nə hay-küy salmısan, imkan ver yataq dəə! Nə qədər ki, sən Bakıda idin, buralarda tam sakitlik idi. Mən keyfimdən bu həyəti seçməmişəm. İnsanlar belə­di, hansı ilə yanaşı yaşamaq, qulaq yoldaşı olmaq istəyirsən, bir oyun çıxarır...”

Dovşanın bu sözlərindən inci­mirəm, əksinə utanıram. Qorxuram ki, o, həyətdən çıxıb gedər və mən bunu özümə bağışlaya bilmərəm...

Qumru quşu yuvasını eyvanın ən hündür, o qədər də diqqət çək­məyən yerində tikib. O gün diqqət­lə baxıb gördüm ki, yuvanı hörmək üçün istifadə etdiyi kəndirlər mənim sarıyıb mismara keçirdiyim iplərdi. Neçə kəsib, nə vaxt aparıb, xəbə­rim olmayıb. Mən hospitaldan çıxıb kəndə qayıdan günü qumru özünü narahat aparırdı. Məncə, o, fikirləşir ki, burada yuva qurduğuna, eyvanı çirkləndirdiyinə görə acığım tutacaq və yuvasını dağıdacam. Ancaq mən yeni qonşumun evimə təşrif gətirdi­yinə görə sevinc hissi keçirdim. 

Məgər bu gen, işıqlı dünya­da qumrunun istədiyi yerdə kiçicik yuva qurmağa, bala çıxarmağa haqqı yoxdur? Bir də, mənə görə, dünyada ən böyük günahlardan biri başqasının yuvasını dağıtmaqdır. Fikir vermişəm, qumru gün ərzində bir-iki dəfə yuvanı tərk edir. Yəqin aclıq ona güc gəlir və əldən düş­məmək üçün cücü ovlamağa gedir. Quşun yorulmadan, usanmadan saatlarla yumurtaları üstündə otur­masına baxanda yadıma bizi aylarla bətnində qanı-canı ilə qidalandıran, gəzdirən analarımızın fədakarlığı düşür. Hələ dünyaya gətirdikdən sonra illərlə isti nəfəsi ilə bizi böyü­dən və duaları ilə yolumuzu işıqlan­dıran analarımızın bircə saatının, bircə yuxusuz gecəsinin haqqını qaytara bilirikmi? Əsla!

Ana qumru bu anlarda mənim üçün daha əziz olur, istəyirəm ona deyim ki, nə yaxşı bu eyvanda yuva qurmusan və evimi şərəfləndir­misən...

Həyətdə iki qocaman söyüd ağacı var. O söyüdlər məndən ötrü təkcə ağac deyil, xatirə yumağı ki­midir. Günəşli günlərdə o söyüdlərin altında qoyulmuş taxta oturacaqda əyləşib dincəlir, bu fani dünyanın gə­lir-gedərini "hesablayır", vara-vurd eləyir, ömür kitabımı vərəqləyirəm. O dəqiqələrdə söyüdlərin budaq­ları arasından süzülən Günəş işığı ruhuma çilənir, içimi işıqlandırır və çox mətləbləri yadıma salır. Onu da deyim ki, bu ağacları böyük qarda­şım burada yurd salanda, ev binə eyləyəndə torpağa basdırıb və təbi­ri-caizsə, biz o söyüdlərlə birgə boy atmışıq...

Ötən il qardaşım dedi ki, bəlkə bu söyüdləri kəsib, odun eyləyək. Razı olmadım. Bir müddət sonra sö­yüdlərin qurumuş budaqlarını kəs­dim və ağaclar sanki cavanlaşdılar. İndi söyüdlər daha gözəl görünürlər, elə bil mənim kimi hospitaldan təzə­cə çıxıblar. (Məlumat üçün nəzəri­nizə çatdırım ki, işıqlarımız yandı. Ona görə sevinirəm ki, lampa və şam işığında oturub telefonda, kor hinduşka dən dənləyən kimi yazı yazmaq çətin işdi...) 

Hə, hospitaldan gələndən son­ra həyətdə xeyli işləmişəm. Hətta söyüdləri də yenidən budamışam. Elə bu işə təzəcə başlamışdım ki, gördüm ətrafda bülbül yamanca fər­yad edir. Qəflətən gözüm cavan bu­daqlardan birində toxunmuş yuvaya sataşdı. Yuva elə hörülüb ki, sanki, torbadı. Deməli, bülbül hərəkətləri və narahatlığı ilə mənə demək istə­yirmiş ki, ehtiyatlı ol, bilməzsən, yu­vam olan budağı da kəsərsən... Əl­lərim soyudu. Daha işləyə bilmədim və oturacaqda əyləşdim. Az sonra bülbülün cəh-cəhi həyəti bürüdü...

Bax, beləcə, mənim ən yaxın qonşularım haqda sizə söyləyəcək­lərim bunlar idi. Deməli, bu həyətdə daha tək yaşamıram. Bundan son­ra evimdən ayrılıb harasa gedəndə həyət boş qalmayacaq, dostlarımın isti nəfəsi həyəti qoruyacaq və mən onlar üçün darıxıb tezliklə doğma yuvama dönəcəyəm...

Səməd MƏLİKZADƏ