(əvvəli XQ-nin 20 sentyabr tarixli nömrəsində)

Vətənə və xalqa xidmətə həsr olunmuş ömür

Heydər Əliyev böyük insan, tarixi şəxsiyyət idi. Belə insanlar, bəlkə də, əsrdə bir dəfə, ən çətin zamanda, məhz onlara daha çox ehtiyac duyulan vaxtda meydana gəlirlər. 

Sağlığında Azərbaycan xalqının ümummilli lideri kimi tanınan Heydər Əliyev cismani gedişindən sonra da xalqın rəğbətini və sevgisini itirməmişdir. O, təkcə ölkənin bənzərsiz rəhbəri kimi deyil, həm də dərin ahəngdar, bütöv, hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət olaraq hər bir azərbaycanlı üçün ideala çevril­mişdir. Bu dahi şəxsiyyətin ümummilli liderlik zirvəsini fəth etməsi onun ölkə­nin və xalqın taleyinin ən çətin anlarında həlledici rol oynamaq, dövləti və milləti istiqamətləndirmək, xilaskarlıq missi­yasını dərhal həyata keçirmək bacarığı sayəsində mümkün olmuş doğru yoldur.

Amma bununla yanaşı, Heydər Əliyev təbiətcə yorulmaz bir insan idi, onun öz üzərində çalışması bütün həya­tı boyu davam etdi. Tanrının bəxş etdiyi istedadlar həmişə yeniliklərə can atma­ğa, zamanı qabaqlamağa çalışırlar.

Ümummilli lider müasir dövlətçiliyin banisi oldu. Onun zəngin dövlət təcrü­bəsi bütün dünyada yüksək qiymətlən­dirilir. O, elmi əsaslara və dərin intellek­tual potensiala əsaslanan mükəmməl dövlətçilik konsepsiyası yaratmış, dövlət idarəçiliyi sahəsində zəngin elmi-nəzəri və praktiki irs qoyub getmişdir. Bu gün Azərbaycan ulu öndərin göstərdiyi yolu davam etdirir. Respublika Preziden­ti İlham Əliyev Heydər Əliyevin dövlət idarəçiliyi ideyalarını davam etdirir.

Heydər Əliyevin 80 illik yubileyi gün­lərində “Kiyev şəhərinin fəxri vətənda­şı”, “Ukrayna Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının fəxri doktoru” adlarına layiq görülməsi, Kiyevdə Azər­baycan Respublikasının Ukraynadakı səfirliyinin yaxınlığındakı onun adını daşıyan parkda dünyada ilk abidəsi­nin məhz Kiyev şəhərində ucaldılması yuxarıdakı fikirlərin təsdiqidir. Onun la­yiqli davamçısı İlham Əliyevin Ukrayna­da Taras Şevçenkonun adını daşıyan Kiyev Milli Universitetinin Fəxri doktoru adını alması da bu mövqedən diqqəti cəlb edir.

İqtisadi-siyasi və mədəni inkişafın banisi

Heydər Əliyev çox qısa müddətdə Azərbaycanı inkişaf və tərəqqi yoluna çıxararaq dövlət müstəqilliyini möhkəm­ləndirməyə, əhalinin firavan həyatını bərpa etməyə nail oldu. 

Ulu öndərin ölkədə nizam-intizamın bərpasında titanik fəaliyyəti neft strategi­yasının inkişafı ilə paralel getdi. Ümum­milli liderin sayəsində Azərbaycan dün­ya siyasət elminə inkişafın “Azərbaycan modeli” kimi daxil olan dövlət quruculu­ğunun özünəməxsus yolunu əldə etdi.

Onun rəhbərliyi ilə 1994-cü ildə Azərbaycan ölkənin neft yataqlarının işlənməsinə dair dünyanın ən böyük neft-qaz korporasiyaları ilə “Əsrin müqa­viləsi”ni imzaladı. Və dünyanın qabaqcıl ölkələrinin ən qabaqcıl şirkətlərinin bu müqavilədə iştirakı ölkəmizin regionda əhəmiyyətini və nüfuzunu artırıb. Bu müqavilə investisiyaların cəlb edilmə­sində və ölkə sənayesinin inkişafında, iqtisadiyyatının yaxşılaşdırılmasında müstəsna rol oynadı. 

Ümummilli liderin uzaqgörənliyi sayəsində respublikada yeni iqtisadi münasibətlərin əsasları qoyuldu, özəl sektor yaradıldı, iri xarici investisiya­lar cəlb edildi, sahibkarlar üçün geniş imkanlar yaradıldı. Sovet dövründən qalan fabrik və zavodlar fəaliyyətə baş­ladı, dünya bazarına çıxa bilən malla­rın istehsalı yerli və xarici sahibkarlara tapşırıldı. Beləliklə, nəinki yeni sənaye sahələri yaradıldı, həm də yeni iş yerlə­ri açıldı. “Güclü iqtisadiyyatı olan dövlət hər şey edə bilər”, deyən Heydər Əliyev bu prinsipi rəhbər tuturdu. 

Neft müqavilələri və ölkə daxilində sabitliyin və əmin-amanlığın bərqərar ol­ması, iqtisadi islahatlar və mədəniyyətin yüksəlişi, nəhayət, 1994-cü ilin mayında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında Ermənistanla müharibədə atəşkəs və Azərbaycanın ilk uğurları, münaqişənin həllində diplomatiya və Heydər Əliyevin sözünün və əməlinin böyüklüyünün nə­ticələri özünü təsdiqlədi. Ümummilli lider Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qara­bağ münaqişəsinin sülh yolu ilə ədalətli həllinə çalışdı. “Diplomatiya döyüş mey­danı deyil,” – dedi. “Burada aqressivlik yox, xeyirxahlıq və rəqibinə güvənmək, ehtiras ünsürlərinə təslim olmamaq, müdriklik və səbr göstərmək, onların əlində alət olmamaq lazımdır. Azərbay­can liderinin problemlərə bu cür yanaş­ması hələ də münaqişənin həlli üçün ən optimal modelin işlənib hazırlanmasına və son nəticədə Cənubi Qafqazın bütün qaynar nöqtələrində sülh perspektivləri­nin yaxınlaşmasına ehtiyacı olan Azər­baycan diplomatiyası üçün əsas priori­tetdir.

Heydər Əliyev siyasi və diplomatik fəaliyyətini Azərbaycan haqqında hamı tərəfindən qəbul edilmiş fikirlərin dəyiş­dirilməsinə həsr etmişdir. Şərq–Qərb la­yihəsinin həyata keçirilməsində Heydər Əliyevin xidmətlərini qeyd etmək la­zımdır. 1998-ci ildə onun təşəbbüsü ilə səkkiz ölkə rəhbərinin və otuzdan çox dövlətin nümayəndə heyətlərinin iştira­kı ilə “İpək Yolunun bərpası” beynəlxalq forumu keçirilmişdir. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq imicinin möhkəmlənməsin­də, Qərb və Şərq dövlətləri ilə əməkdaş­lığının intensivləşməsində mühüm rol oynadı.

Müstəqil və sabit dövlət quruculuğu yolunda Heydər Əliyevin atdığı addımlar nəticəsində Azərbaycanın da milli ma­raqlarının keşiyində dayanmağa qadir olan milli ordu formalaşdı, Azərbayca­nın müstəqilliyinin qorunub saxlanması üçün mümkün olan hər şey edildi.

İncə psixoloq və təcrübəli diplomat olan ulu öndər həmsöhbətinin əhval-ru­hiyyəsinin ən xırda nüanslarını tutma­ğı bacarırdı. Azərbaycan dili Heydər Əliyevin xüsusi diqqət mərkəzində idi. O, qəti əmin idi ki, ancaq “hər bir xalqı ana dili yaradır”. Heydər Əliyev 1978-ci il Konstitusiyasında hüquqi cəhətdən təsbit olunmuş Azərbaycan dilinin dövlət dili statusuna nail oldu. O zaman belə bir addım qəhrəmanlığa bərabər idi. 2007-ci ildə (ölümündən sonra) dil prob­lemini həll etdiyinə görə Atatürk mükafa­tına layiq görülüb.

Ulu öndər Azərbaycan xalqının milli varlığının qorunub saxlanmasının açarı­na çevrilən azərbaycançılıq konsepsiya­sını işləyib hazırladı. Azərbaycançılığın əsas dəyərlərinə sadiqlik xalqı birləş­dirən, sosial sabitliyin və rifahın, isla­hatların uğurunun təmin edilməsində, qlobal siyasətdə milli maraqların həyata keçirilməsində mühüm amil olmuşdur. 

Azərbaycan diasporunun yaradıcısı

Heydər Əliyevin xatirəsi həm ölkədə, həm də xaricdə yaşayan azərbaycanlı­ların qəlbindən silinmir. O, Azərbaycan diasporunun yaradıcısı idi. Məhz o, Azərbaycan xalqını ayağa qaldıraraq, ideal və mənəviyyat zirvəsinə ucalda­raq, bununla da azərbaycançılıq məf­kurəsini bütün dövrlər üçün milli ideala çevirdi. 

Ulu öndər həmişə milli–mənəvi və mədəni dəyərlərin qorunub saxlanması uğrunda mübarizə aparmış, eyni za­manda, onların ümumbəşəri dəyərlərlə inteqrasiya yolu ilə zənginləşməsi üçün əlindən gələni etmişdir.

Qürur hissi ilə qeyd edirəm ki, mən də bu böyük insanla (1976-cı il­dən 2003-cü ilədək) dəfələrlə şəxsən görüşmüşəm, hətta onun qarşısında dəfələrlə çıxış etmişəm. 1980-ci ildə mənim namizədliyimi təsdiqləyərək Bakı Partiya Məktəbində oxumağa ya­şıl işıq yandıran Heydər Əliyev oldu. Onunla Yaltada görüşdükdən sonra diasporun fəal üzvü, “Xalq qəzeti”­nin jurnalisti və Ukrayna Prezidenti yanında Milli Dövlət İdarəçilik Akade­miyasının tələbəsi kimi ona Ukrayna jurnallarında “Millət Atası, nə üçün müdrik Azərbaycan xalqı Heydər Əli­yevdən xahiş etdi ki, məsuliyyəti öz üzərinə götürüb respublikanı xilas et­sin”, “Heydər Əliyevin portreti üçün ştrixlər” (Ukrayna dilində). 

Bununla əlaqədar daha bir fakt... 2000-ci ilin sentyabrında Ukrayna Prezidenti yanında Dövlət İdarəçi­lik Akademiyasında təhsil alarkən bir professorla söhbət zamanı bil­dirdi ki, “Azərbaycan geri qalmış ölkədir... mədəniyyəti yaxşı deyil... demokratiya yoxdur... Sumqayıt ha­disəsində ermənilərə qarşı vəhşi­lik-terrorçuluq hərəkətləri törədilib... və s.” Soruşanda ki, “Siz Azərbaycan­da olmusunuz?” dedi: “Yox”. Dedi: “Arqumentin var?”. Dedim: “Bəli”. Növbəti mühazirəsi zamanı Heydər Əliyevin son 7 illik fəaliyyəti zama­nı faktlarla təsdiqlənən Azərbaycan reallıqlarını əks etdirən məqaləmi həmin professora təqdim etdim. Növ­bəti həftədə mühazirəsindən sonra mənə yaxınlaşaraq bildirdi ki, “Siz məni millilik baxımından tərbiyə et­diniz, Sizin materialı vermişəm “Po­litika” jurnalına, çap olunacaq. Get redaktorla görüş, əlavələrin varsa qeyd et...”. Beləliklə, mənim “Millət Atası, nə üçün müdrik Azərbaycan xalqı Heydər Əliyevdən xahiş etdi ki, məsuliyyəti öz üzərinə götürüb Res­publikanı xilas etsin” başlığı ilə 2000-ci ilin sentyabrında “Politika” jurna­lında məqaləm çap olundu.

Onu Bakıya göndərdim. Bir həftə sonra bu məqalə bütün Azərbaycan qəzetlərində tərcümə olunub çap olundu. 

Bir az sonra GUAM-ın tədbirin­də Heydər Əliyev məni görəndə “...Bütün bərdəlilərə salamlar” sözü ilə salamladı və ətrafındakı rəhbərlər­lə tanışlıqla yanaşı, mənim diplomat vəzifəsinə namizədliyimi Xarici İşlər nazirinə tövsiyə etdi. 

2023-cü ilin Azərbaycanımızda “Heydər Əliyev ili” olması ilə əlaqədar bu yaxınlarda mənim elmi, diplomatik və ictimai fəaliyyətim zamanı Heydər Əliyevə həsr etdiyim məqalələrin top­lusundan ibarət “Millət Atası” mo­noqrafiyamın çap edilməsi Ukrayna və Azərbaycan MEA-larında, digər qurumlarda təqdimatı da bu nöqte­yi-nəzərdən öz dəyərini nümayiş et­dirməkdədir.

Bu baxımdan da mən özümü dahi ulu öndərimizin – millət atasının tələ­bəsi hesab edirəm.

İstedad və iradə

Görüşlərin birində jurnalistlər onu “böyük güc sahibi” adlandırdılar. Hey­dər Əliyev cavabında gülümsəyərək dedi ki, hakimiyyətin yalnız bir mənbəyi var – xalq. Onun siyasi məharətinin və uzunömürlüyünün sirlərini, xalqın ina­mında, təkcə inamında deyil, həm də insanların ümidinin canlı təcəssümündə axtarmaq lazımdır.

Sabahın dinc, xoşbəxt olacağı­na ümid edirəm. Müharibəsiz, doğma yurdunda qaçqınsız, canı rahat, evdə çörək. Heydər Əliyevə inamın mahiyyə­tini isə bu ümid müəyyən edir...

Ümumbəşəri məhəbbəti qazanmaq üçün təkcə yaxşı siyasətçi olmaq kifayət deyil, həm də müstəsna universal insani keyfiyyətlərə malik olmaq lazımdır. “Bö­yük siyasət xırda hisslərə, maraqlara tabe edilə bilməz”, deyən Heydər Əliyev buna əmin idi. Onun tükənməz enerjisi Azərbaycan xalqını yeniləşən, qurucu, xoşbəxt Azərbaycana inamla ruhlandır­dı. Heydər Əliyev xalqa heç vaxt icrası mümkün olmayan vədlər verməmiş, ək­sinə, əldə edilə biləcək nəticələri həmişə bəyan etmişdir. Onun əsas keyfiyyətləri müstəsna dürüstlük və güclü iradə, elə­cə də ən yüksək təşkilatçılıq və tələbkar­lıq, xüsusən özünə qarşı, hər bir insanı dinləmək və eşitmək bacarığı idi.

***

Heydər Əliyev fəaliyyətinin bütün sahələrində Azərbaycan Respublikası­nın dövlət müstəqilliyinin qorunması və möhkəmləndirilməsinin təmin edilməsi prinsiplərinə əsaslanmışdır. O, hakimiy­yətə gəldiyi ilk vaxtdan və fəaliyyətinin sonuna kimi güclü, müstəqil, hüquqi dövlət quruculuğu üzərində titanik xid­mətlər göstərib.

“Müstəqillik yolundan çətin yol yox­dur” – deyən ulu öndər başa düşürdü və bununla belə, o, xalqını bu yolda inamla irəli aparır, cəmiyyətin sosial, iqtisadi, mədəni və ideoloji sahələrini inkişaf etdirir, eyni zamanda, xarici si­yasət məsələlərini həll edir. Kembric Beynəlxalq Bioqrafik Mərkəzinin Direk­torlar Şurası 1999-cu ildə sülhsevər si­yasətinə və demokratiyanın inkişafında böyük xidmətlərinə görə Heydər Əliyevi “XX əsrin görkəmli xadimi” adına layiq görüb.

İnsan əməli ilə böyük olur. Amma böyük işlər görmək üçün insanlarla bir­likdə olmaq lazımdır. Heydər Əliyev son dərəcə çətin bir dövrdə xalqının xilası naminə misilsiz fədakarlıq nümayiş et­dirərək, müstəqillik və Azərbaycanın formalaşmasının çətin yolunu öz xalqı ilə birlikdə, çiyin-çiyinə keçdi. Onun ürə­yi milyonlarla azərbaycanlının qəlbi ilə vəhdətdə döyünürdü.

Azərbaycan həmişə müxtəlif dinlə­rin, mədəniyyətlərin və sivilizasiyala­rın birgə yaşadığı ölkə olub. O, Şərqlə Qərb arasında mədəni körpü idi. Bu gün Azərbaycanda müxtəlif dinlərin və mədəniyyətlərin nümayəndələrinin sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşaması ulu öndərin ən böyük sərvətlərindən və irslərindəndir. Ən qısa müddətdə, biz özümüzü etibarlı beynəlxalq tərəfdaş, regional inkişafa, təhlükəsizliyə, sabit­liyə və multikulturalizmə töhfə verən müstəqil xarici siyasət yürüdən ölkə kimi göstərə bildik.

Azərbaycan beynəlxalq birliyin nü­fuzlu üzvünə çevrildi, etibarlı beynəlxalq tərəfdaş kimi özünü sübut etdi, Avropa­nın enerji təhlükəsizliyinin qarantı, Cənu­bi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələrindən isə BMT-nin qeyri-daimi üzvü olan ilk nümayəndəsi oldu. Təhlükəsizlik Şurası, müxtəlif mədəniyyətlərin mədəniyyət­lərarası dialoqunun təşəbbüskarıdır. O, BMT, ATƏT, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Avropa Şurası, Qoşulmama Hərəkatı və bir sıra digər beynəlxalq strukturların üz­vüdür.

Əminəm ki, idealımız və ümummilli liderimiz Heydər Əliyev müasir Azərbay­canla fəxr edərdi və biz hər ürək döyün­tüsü ilə onun vəsiyyətlərinə hörmətlə yanaşmalı, Azərbaycanı yeganə doğru, layiqli yola yönəldən şəxsiyyətin müqəd­dəs xatirəsi qarşısında baş əyməliyik.

Azərbaycanın İlham Əliyevin rəh­bərliyi ilə əldə etdiyi nailiyyətlər 20 illik bir müddətdə bu gün də davam edir və xalqımızı xoşbəxt gələcəyə aparır. Bu uğurların banisi ulu öndər Heydər Əliyevin adı xalqımızın qəlbində əbədi yaşayacaqdır. Düz deyirlər: nə qədər ki, müstəqil Azərbaycan dövləti var, Azər­baycan xalqı var, Heydər Əliyev ürəklər­də yaşayacaqdır.

Arif QULİYEV,
hüquq elmləri doktoru, Kiyev Əqli Mülkiyyət və
Hüquq Universitetinin professoru, Ukrayna Ali Təhsil Akademiyasının akademiki