1992-ci il may ayının 18-də Ermənistanın işğal etdiyi Laçın rayonunun kənd-kənd, şəhər-şəhər səpələnib didərgin düşən sakinlərinin o vaxtdan nəsibi gündüzlər min bir qayğının ağır yükü altında əzilmək, gecələrsə alaşıq-dolaşıq yuxular içində qovrulmaq oldu. Amma doğma yurd yerlərinə dönmək, sönmüş ocaqlarını yandırmaq təşnəliklərini heç nə soyutmadı. Onlar qurumuş bulaqların gözünü açmaq, hər daşa, qayaya üz sürtmək, hər gülün-çiçəyin ətrini sinələrinə doyunca çəkmək həsrətilə sabahlara ümidlə boylandılar...
Laçın qəsb olunduğu gündən ötən 31 ildə Tapdıq Həsənov Vətən istəyilə alışıb yandı, gözü yollarda, qulağı səsdə qaldı. Düşünürdü ki, kaş ordan bir gələn olaydı, ondan yurdda “nə var, nə yox”u soruşa biləydi. Daş-divarı bəlkə də dərddən mamır bağlayan evlərindən, həyətdəki ərik, gilənar ağaclarından xəbər tutaydı?!. Amma gələn-gedən yoxuydu, “yollar əliboş gəlirdi...”. Beləcə, Ağcabədinin Taxtakörpü qəsəbəsində məskunlaşdığı evin qənşərindən saatlarla üzü Laçın dağlarına tamaşa etməkdən yorulmurdu…
Tapdıq kişi illər ötdükcə, dərd-əzabdan canının ağrıları artıqca, gözlərinin nuru zəiflədikcə o yerlərə dönməyi, havasını ciyərlərinə çəkməyi, bulaqların bumbuz suyundan doyunca içməyi dəli bir həsrətlə arzulayırdı. O yurdu, o ocağı görə biləcəyi, o yerlərə qədəm basmaq qismətini yaşayacağı ümid-inamı ilə yaşayırdı.
O, pənah gətirdiyi Taxtakörpüdən saysız-hesabsız qan-qadaya şahidlik etmiş Laçın dağları səmtinə hüznlü baxışlarını düz 31 il çəkə bilmədi. Qarşı yatan dağları özünə dərd ortağı bildi, ağrı-nisgilini o dağlarla bölüşdü. Dil açıb o müqəddəs dağlardan yurduna, obasına qovuşmağa çarə dilədi…
Həmsöhbətim o illərdə dövlətimizin hərtərəfli qayğısı ilə təmin olunsa da, yurdu bir gün də olsun unutmadı. Laçınsız illər ərzində bu simləmiş ağrı ilə baş-başa qaldı, bu boğucu nisgillə nəfəs-nəfəsə yaşadı. “Süsənli-sünbüllü, lalalı dağlar”ın cənnətmisal yaylaqları elə hey gözlərində dumana-çənə büründü. Övladlarını itirən, yadlara tapdaq olan Laçına yaz-yay isə gəlmədi, o yerlərin süsəni göyərmədi, sünbülü dənə dolmadı, laləsi ləçəkləmədi.
Tapdıq kişi yuxularında Laçının dağ-daşının, yal-yamacının yağı nəfəsilə boğulduğunu, sıxıldığını, baxımsız qaldığını, min bir əziyyətlə böyütdüyü, barlı budaqları yerədək əyilən ağacların quruduğunu, yazın gəlişinə insanlardan az sevinməyən quşların perik düşdüyünü, düzənlərdə səkən kəkliklərin qeybə çəkildiyini, təmizliyi, paklığı sevən durnaların Bağdad elləri səmtə uçanda daha pirlərdə, ocaqlarda əvvəlki kimi yerə enmədiklərini görürdü…
...Tapdıq kişi yeri-göyü xəlq eləyən o gözəgörünməz Yaradanın varlığına həmişə inanmışdı. İnanmışdı ki, gec-tez hər şey yerini tapacaq, haqq-ədalət bərpa olunacaq–haqlının qisası haqsızdan alınacaq. Bax, bu əminliyə görə də üzləşdiyi Vətənsizlik dərdinə dərman tapılmasını mütləq görəcəyini düşünürdü. Elə buna görə də “insan uzun müddət sidq-ürəklə halal haqqına qovuşacağı arzusu ilə yaşayırsa, o istəyinə çata bilir” inam-ümidilə də Laçınla görüş gününün həsrətində, intizarındaydı. “Nə olaydı, o yurda gedib, halallıq ala biləydim. Ölüncə, bu istəyimə qovuşsam, özümü bu dünyanın ən xoşbəxt bəndəsi sayaydım... Tale bunu mənə qismət etməsə, ölsəm, qəbrim od tutub yanacaq, ruhum Yaradana üsyan edəcək...”,–deyirdi.
***
Dualar, diləklər axır ki, eşidildi. Prezident İlham Əliyevin komandanlığı ilə qəhrəman ordumuz Vətəni yağı caynağından xilas etdi. Dövlətimizin başçısı düşmənin yurdun yaşı min illərlə hesablanan tarixini pozmasına imkan vermədi...
***
Prezident İlham Əliyev mayın 28-də Laçın şəhərində dogma yurda dönən ilk 20 ailəyə evlərin açarlarını təqdim etdi. Bununla da, keçmiş məcburi köçkünlərin bir qrupu 31 illik həsrətdən sonra öz doğma ocaqlarına qovuşdu. Dövlət başçısı bu münasibətlə keçirilən mərasimdə dedi: “Mən 50 yaşımı 2011-ci il dekabrın 24-də Ağcabədi rayonunun Taxtakörpü qəsəbəsində laçınlılarla qeyd etmişəm. O vaxt demişdim ki, gün gələcək, biz sizin üçün Laçında daha gözəl evlər tikəcəyik və o gün gəldi. O tarixdən cəmi 11 il keçib, biz sizinlə artıq Laçın şəhərində görüşürük və bundan böyük xoşbəxtlik ola bilməz. Əminəm ki, hamımız bu gün xoşbəxtlik içində yaşayırıq. Böyük nikbinliklə yaşayırıq. Qürur hissi ilə yaşayırıq. Çünki İkinci Qarabağ müharibəsi bizim əbədi qürur mənbəyimizdir. Bu Zəfər bizimlə əbədi olacaq və gənc nəsil, uşaqlar, bax, bu Zəfər qüruru ilə yaşayacaqlar”.
Vətən müharibəsində əldə edildən Zəfərlə Laçın rayonu 2020-ci il noyabrın 10-dək işğalçı qüvvələrdən tamamilə təmizləndi. Lakin şəhər, eləcə də Zabux və Sus kəndləri Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin məsuliyyət zonasında qaldı. Azərbaycan Prezidentinin apardığı danışıqlar nəticəsində yeni yolun çəkilməsindən sonra isə adları çəkilən həmin yaşayış sahələrinin geri qaytarılacağı qərara alındı. Bu razılaşdırılma üçün üç il vaxt müəyyənləşdirilsə də, proses ilyarım ərzində yekunlaşdırıldı. Ötən il avqustun əvvəlində artıq Laçında yaşamış ermənilərə və Rusiya sülhməramlı qüvvələrinə bu ərazidən çıxmaları barədə bildiriş göndərildi. Beləliklə, 2020-ci il avqustun 25-də sonuncu erməni Laçını tərk etdi və avqustun 26-da şəhər əsil sahibinə qaytarıldı.
Həmin vaxtdan burada bərpa, tikinti-abadlıq işlərinə başlanıldı. Təxminən 7-8 ay ərzində şəhərin böyük hissəsi tamamilə yenidən quruldu. Bundan sonra ilk 20 ailə, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, mayın 28-də Laçın şəhərinə döndü. Onların içində Tapdıq kişinin ailəsi də vardı…
***
...Vaxt gəlib keçmirdi, sanki zaman donmuşdu, saat işləmirdi. Uzundan-uzun ayrılıqdan sonra doğma yurdun havasını yenidən ciyərlərinə çəkəcəyi dəqiqələrin bəxtəvərliyini, xoşbəxtliyini yaşamağa tələsirdi... Laçına ayaq basdığı ilk andaca dizüstə çöküb ovucladığı torpağı üzünə sürtdü, gözlərinə çəkdi. Dağ-daşa əks-səda verən dəli bir hönkürtü içində dediyi sözlər onun bu dünyanı yaranışından cənginə alan haqsızlığa üsyan kimi gurladı: “O bir Allah bilir ki, mən ruhumla, varlığımla təkcə sənin bu xöşbəxt günündə deyil, həm də dilim söz tutandan, ağlım kəsəndən hər qarış torpağına, irili-xırdalı hər daşına, hər axar suyuna, hər açan çiçəyinə bağlı olmuşam. Beş-on günlüyə qoynundan aralananda, qəfil harasa yolum düşəndə də qəlbimi, ürəyimi yanında qoyub getmişəm. Yağı girovluğunda qaldığın illərdə isə bilirsənmi, sənsiz necə əzablar çəkmişəm, hansı ağrı-acılar yaşamışam?!.”.
***
Laçın yenə də 31 il bundan əvvəlki xoş günlərini yaşayır, sevinc dolu sabahların ümidilə neçə-neçə uğura imza atır. Başından duman-çən çəkilən yurdun abadlıq-quruculuq işləri gündən-günə, aydan-aya geniş vüsət alır, işıqlı gecələr zülmət qaranlığın bağrını yarır, müqəddəs ocaqlar yenə də ziyarətgahlara çevrilir, erməni faşizminin qurbanına çevrilən tarixi, mədəni irsimizə həqiqi sahiblərinin gücü və əzmi ilə yenidən “nəfəs” gəlir...
Vaqif BAYRAMOV,
“Xalq qəzeti”
