Son zamanlar Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqları ətrafında müşahidə olunan yaxınlaşma, xüsusilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan Respublikasının baş naziri Nikol Paşinyan arasında Əbu-Dabidə keçirilmiş ikitərəfli görüş regionda sülh prosesinin irəliləməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Diqqətçəkən məqam odur ki, bu görüş tərəflər üçün müsbət qarşılandığı halda, bəzi xarici qüvvələrdə narahatlıq yaratmağa başlamışdır.
Əlbəttə, regionda sabitliyin bərqərar olmasında maraqlı olmayan qüvvələrin də öz xüsusi maraqları var. Keçmişdə işğal altında olmuş Azərbaycan ərazilərində qanunsuz biznes fəaliyyətləri, korrupsiya əlaqələri, çirkli pulların yuyulması və buna bağlı lobbiçilik fəaliyyəti həmin dairələrin iqtisadi maraqlarını formalaşdırırdı.
Bundan əlavə, Cənubi Qafqaz regionu uğrunda nüfuz savaşı və təsir imkanlarını qoruyub saxlamaq cəhdləri də bəzi dövlətlərin maraq dairəsində qalır. Sülhün və sabitliyin yaranması bu dairələrin regiondakı manipulyasiya alətlərini zəiflədir və geosiyasi üstünlüklərinin əldən çıxması təhlükəsini yaradır. Məhz bu səbəbdən Azərbaycan və Ermənistan arasında vasitəçilərsiz real sülh təşəbbüsləri onları narahat edir. Çünki belə bir sülh prosesi nəinki uzun illərdir davam edən qeyri-səmərəli vasitəçilik mexanizmlərini aradan qaldırır, eyni zamanda region dövlətlərinin öz suveren qərarvermə hüququnu gücləndirir və Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi reallıqlar yaradır.
Son dövrlər Qafqazda sülh prosesinə qarşı yönələn təşəbbüsləri diqqətlə izlədikcə, maraqlı faktların şahidi oluruq. May ayında İsveçrənin paytaxtı Bern şəhərində irəli sürülən “İsveçrə Sülh Təşəbbüsü” adlı qondarma təşəbbüs bu baxımdan xüsusilə diqqət çəkir. Əvvəla, qeyd etmək lazımdır ki, İsveçrə nə NATO-nun, nə də BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvüdür. Bu ölkə öz neytrallığı və beynəlxalq vasitəçilik ənənəsi ilə tanınır. Lakin maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, bu dəfə İsveçrə öz neytrallıq prinsipindən kənara çıxaraq, Cənubi Qafqazda sülhə deyil, əksinə, gərginliyin yenidən alovlanmasına xidmət edən bir təşəbbüslə çıxış edib. Sual yaranır: əgər tərəflər qarşılıqlı şəkildə yaxınlaşır və regionda barış üçün tarixi fürsət yaranıbsa, İsveçrədəki bəzi deputatlar niyə bu prosesə kölgə salmağa çalışır? Bu cəhdlər sülhə xidmət etmir, əksinə, artıq stabilləşməkdə olan vəziyyəti yenidən pozmağa və gərginlikləri təzələməyə yönəlmiş kimi görünür.
Azərbaycan əleyhinə davamlı fəaliyyət göstərən mərkəzlərdən biri də Fransa Milli Assambleyasıdır. Bu qurum həm öz siyasi maraqlarını Fransadakı erməni mənşəli seçicilərin səsləri üzərində qurur, həm də erməni lobbisi ilə mövcud olan gizli əlaqələr vasitəsilə fəaliyyətini davam etdirir.
Fransanın ermənipərəst deputatları tərəfindən Milli Assambleyaya təqdim olunan son qətnamə layihəsində açıq şəkildə Ermənistanın “dost və tərəfdaş ölkə” olduğu qeyd edilir. Bu isə haqlı sual doğurur: əgər Fransa Ermənistanı bu qədər açıq şəkildə tərəfdaş kimi görürsə, necə olur ki, özünü tərəfsiz vasitəçi kimi təqdim edib, illərlə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsində rol oynamağa çalışıb?
Daha da düşündürücü məqam ondan ibarətdir ki, qətnamə layihəsi Azərbaycanda hərbi cinayətlərdə ittiham olunaraq məhkəmə qarşısına çıxarılan erməni əsilli şəxslərin “müdafiəsinə” həsr olunub. Halbuki Fransa bu günə qədər Ermənistanın 30 ilə yaxın işğal altında saxladığı Azərbaycan torpaqlarından qovulmuş, minlərlə azərbaycanlının işgəncəyə məruz qoymuş, öldürmüş, Qərbi Azərbaycandan etnik təmizləməyə məruz qalmış 1,2 milyon azərbaycanlının taleyinə göz yummuşdur.
Sülh danışıqlarının intensivləşdiyi və ABŞ administrasiyasının da bu prosesi dəstəklədiyi bir zamanda, prosesə qarşı çıxan qüvvələr arasında “erməni lobbisinin yemlədiyi” bəzi konqresmenlər də yer alır. Bu konqresmenlərin əksəriyyəti ABŞ-da “Demokratlar” düşərgəsinə mənsub olan şəxslərdir. İddialara görə, 87 nəfər konqresmen ABŞ Prezidenti Donald Trampın administrasiyasına müraciət edərək Ağ evin rəsmi mövqeyinə zidd çıxıblar.
Qeyd etmək lazımdır ki, Qarabağ ermənilərinin böyük hissəsi, xüsusilə də kişilər, illərlə separatçı rejimin tərkibində hərbi əməliyyatlarda iştirak edib və Azərbaycan əleyhinə döyüş əməliyyatlarına cəlb olunublar. Ona görə də, geri qayıtmaq istəyənlər ilk növbədə Azərbaycan vətəndaşlığını, onun qanunlarını və konstitusion əsaslarını qəbul etməlidirlər.Bu model çərçivəsində bölgədə yaşayan ermənilərin hüquqlarının təmin olunması, sosial rifahı və cəmiyyətə inteqrasiyası nəzərdə tutulurdu. Lakin təəssüf ki, həmin şəxslər bu modelin bir hissəsi olmağı rədd etdilər.
Beləliklə, bu gün beynəlxalq səviyyədə səsləndirilən iddialar, yəni, guya, ermənilərin zorla qovulması barədə iddialar faktlara deyil, siyasi maraqlara söykənən manipulyativ yanaşmalardır. Əgər doğrudan da ədalətdən və insan hüquqlarından danışırıqsa, onda Ermənistanın da Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş azərbaycanlıların geri dönüş hüququnu tanıması və bu prosesə şərait yaratması vacib və labüddür. Bu baxımdan, Qarabağ ermənilərinin könüllü şəkildə bölgəni tərk etməsi ilə bağlı manipulyativ iddialar fonunda Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş azərbaycanlıların hüquqları məsələsi beynəlxalq səviyyədə lazımi diqqəti görmür. Bu, açıq ikili standartların və geosiyasi maraqların nəticəsidir.
Buna qarşı olaraq, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Qərbi Azərbaycanlıların hüquqlarını ardıcıl şəkildə müdafiə edir. O, bu mövzunu beynəlxalq platformalarda qaldıraraq diplomatik mübarizənin mühüm istiqamətinə çevirib. Prezidentin siyasi iradəsi nəticəsində bu məsələ artıq dünya diplomatiyasının gündəminə daxil edilib. Ölkəmiz bu prosesdə ardıcıl və prinsipial mövqe nümayiş etdirməkdə davam edir. Geri dönüş hüququ təkcə hüquqi məsələ deyil — o, eyni zamanda insan ləyaqətinin, tarixi ədalətin və milli hüququn müdafiəsidir.
Cəsarət Hüseynzadə
“İnformasiya və Sosial Təşəbbüslərə Dəstək” İctimai Birliyinin sədri
