Ermənistan siyasətində Koçaryan–Sarkisyan revanşizmi və Azərbaycanın haqlı mövqeyi
Ermənistanda daxili siyasi qütbləşmə yeni mərhələyə qədəm qoyur. Ölkənin sabiq prezidentləri Robert Koçaryan və Serj Sarkisyan “inqilab dalğasında” hakimiyyətə gəlmiş Nikol Paşinyana qarşı daha açıq və aqressiv ritorikaya keçiblər. Onlar Paşinyanı Ermənistanın məğlubiyyətinin səbəbkarı kimi təqdim etməyə çalışır, öz keçmişlərini “alternativ uğur nümunəsi” kimi təqdim edirlər. Lakin bu cəhdlərin fonunda həm Ermənistan, həm də beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın haqlı olduğu bir sıra əsasları daha aydın şəkildə görməyə başlayır.
Keçmişin redaktəsi: Sarkisyanın ziddiyyətli bəyanatları
Serj Sarkisyan bu günlərdə çıxışında 2018-ci ildə “çox yaxşı danışıqlar vəziyyəti” olduğunu iddia etdi. Halbuki elə həmin ilin aprelində – kütləvi narazılıqlar fonunda parlamentdə etdiyi çıxışında danışıqların dalana dirəndiyini, optimizm üçün əsas olmadığını açıq şəkildə bəyan etmişdi. Bu ziddiyyət siyasi yaddaşın zəifləməsi deyil, tarixi məqsədli şəkildə təhrif etmək cəhdidir.
2016-cı ilin Aprel döyüşlərindən sonra Azərbaycanın cəbhədə əldə etdiyi üstünlük danışıqlara da təsir etmişdi. Ermənistan tərəfi beynəlxalq vasitəçilərin (xüsusilə Rusiya və ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrlərinin) təqdim etdiyi mərhələli həll planlarına qarşı sərt və qeyri-konstruktiv mövqe sərgilədi. Məhz həmin dövrdə “Lavrov planı” adı ilə tanınan təkliflər gündəmə gəlmişdi. Bu plan, Azərbaycanın uzun illər təkid etdiyi “əvvəl ərazilər, sonra status” prinsipinə yaxın idi. Ermənistan isə “status-kvo”nun dəyişməzliyində israr edir, dondurulmuş münaqişənin davam etməsində maraqlı görünürdü.
“Status-kvo”nun Hayastan üçün nəticələri
Sarkisyanın onillik hakimiyyəti Ermənistanı təkcə diplomatik deyil, iqtisadi və demoqrafik dalana da saldı. Korrupsiya, monolit siyasi sistem, köç və işsizlik Ermənistanda etiraz enerjisinin toplanmasına səbəb oldu. Ermənistan cəmiyyətinin narazılığı yalnız daxili səbəblərlə bağlı deyildi – sərhəddə mütəmadi baş verən insidentlər, gənclərin müharibəyə cəlb olunması və “qeyri-müəyyən gələcək” hissi də vəziyyəti pisləşdirirdi. Azərbaycanla danışıqların süni şəkildə saxlanması, Ermənistan üçün vaxt qazandırmır, əksinə, beynəlxalq dəstəyi zəiflədir və real həll imkanlarını itirirdi.
Azərbaycan isə bu dövrdə həm hərbi, həm diplomatik cəbhədə fəallığını artırırdı. Prezident İlham Əliyev çıxışlarında dəfələrlə vurğulayırdı ki, Azərbaycan heç vaxt status-kvo ilə barışmayacaq və işğal faktı beynəlxalq hüququn açıq şəkildə pozulmasıdır. Azərbaycanın haqlı mövqeyi BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrində, Avropa Şurası və Qoşulmama Hərəkatı kimi beynəlxalq platformalarda öz əksini tapırdı. 2016-cı ildən sonra Azərbaycan diplomatik hücuma keçdi – iqtisadi sabitlik və beynəlxalq əməkdaşlıq imkanları onu regional güc olaraq möhkəmləndirdi.
Müttəfiq, yoxsa rəqib?
Paşinyana qarşı çıxış edən Koçaryan və Sarkisyan formal olaraq bir cəbhədə görünür. Lakin reallıqda bu cütlük arasındakı rəqabət artıq Ermənistan ictimaiyyətinə də bəllidir. 2021-ci və 2023-cü il parlament seçkilərində onların partiyaları bir-birini açıq şəkildə dəstəkləmədi. Koçaryan “Hayastan” blokunun lideri kimi özünü “alternativ güc” kimi təqdim edərkən, Sarkisyan “Respublikaçılar” Partiyası ilə siyasi səhnəyə qayıtmaq istədi.
Aralarında fərq yalnız siyasi ambisiyada deyil – geosiyasi baxışlarında da özünü göstərir. Koçaryan Rusiya ilə daha açıq ittifaq tərəfdarı kimi çıxış edir. Onun Kreml dairələrində müəyyən əlaqələri və Rusiya mediasında (xüsusən də “Rossiya-1”) tez-tez görünməsi bunun sübutudur. Sarkisyan isə Qərbə nisbətən daha praqmatik yanaşsa da, son açıqlamalarında yenidən Rusiyayönlü ritorikaya qayıdır.
Paşinyanın sülh gündəmi və Ermənistan cəmiyyətində parçalanma
Paşinyan isə bu qüvvələri “keçmişin kölgələri” adlandırır. Onun əsas arqumenti budur: Ermənistan uzun illər boyunca real sülh deyil, saxta balans üzərində siyasət aparıb. Bu siyasətin nəticəsi isə 2020-ci ildəki hərbi məğlubiyyət oldu. Paşinyan bu gün Azərbaycanla sülh müqaviləsi, sərhədlərin delimitasiyası və regional kommunikasiyaların açılmasının tərəfdarıdır. Lakin Ermənistan cəmiyyəti bu məsələdə parçalanıb – bir qisim bunu sülh fürsəti, digər qisim isə güzəşt və “xəyanət” kimi qiymətləndirir.
Burada Azərbaycanın yürütdüyü ardıcıl siyasət yenidən diqqət çəkir. Azərbaycan bölgədə davamlı sülh üçün Zəngəzur dəhlizinin açılmasını, sərhədlərin beynəlxalq hüquq çərçivəsində müəyyən olunması və regionda əməkdaşlıq mexanizmlərinin qurulmasını təklif edir. Bu təkliflər artıq beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də real və müsbət addım kimi qarşılanır.
Daxildən səslənən realist səslər
Bütün bunlara rəğmən, Ermənistanda da Azərbaycanın mövqeyini anlayan və onunla əməkdaşlığın alternativsiz olduğunu dərk edən intellektual çevrələr formalaşır. Məsələn, bir sıra erməni politoloqlar, keçmiş diplomatlar və analitiklər açıq şəkildə bildirirlər ki, 30 illik qeyri-sabitlik və müharibə vəziyyəti Ermənistanın inkişafına əngəl olub. Onların fikrincə, Azərbaycanla real dialoq və kompromis Ermənistanın gələcəyi üçün həyati zərurətdir.
Bu, Ermənistanın yeni siyasi nəsli üçün ciddi siqnaldır. Əgər keçmiş liderlər – Koçaryan və Sarkisyan – manipulyasiya və tarixi təhriflə cəmiyyəti keçmişə sürükləmək istəyirlərsə, Paşinyanın qarşısında bu keçmişi arqumentlərlə darmadağın etmək və gələcəyə açılan qapını qorumaq vəzifəsi durur.
Yekun: Tarix yalanı sevmir
Koçaryan və Sarkisyanın cəhdləri bir həqiqəti dəyişmir: onların dövründə Ermənistan nə sülhə, nə də inkişafa yaxın idi. Bu gün isə Azərbaycan beynəlxalq hüquqa söykənən mövqeyi, siyasi və diplomatik təşəbbüsləri ilə təkcə öz haqqını deyil, regionun gələcəyini də müdafiə edir. Tarixi saxtalaşdırmaq mümkün deyil. Ermənistanda hansı liderin hakimiyyətdə olmasına baxmayaraq, Azərbaycanın haqqı dəyişmir. Ədalət zamanla tanınır və bu proses artıq başlayıb.
Oğuz ARİF,
politoloq
