İran və Azərbaycan arasındakı münasibətlər, yalnız strateji və iqtisadi məsələlərlə məhdudlaşmır, həm də bu iki ölkənin tarix və mədəniyyət üzərində qurulmuş dərindən köklənmiş bir əlaqəsi mövcuddur. İran Prezidenti Məsud Pezeşkianın Azərbaycana rəsmi səfəri və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilə keçirdiyi görüşlər, hər iki ölkə prezidentinin mətbuata bəyanatlarla çıxışı  bu əlaqələrin yeni bir mərhələyə keçdiyini nümayiş etdirir. Səfər çərçivəsində görüşün xüsusi cəhətlərindən biri, İran Prezidentinin Azərbaycan-İran Biznes Forumunda iştirakı və çıxışı oldu. Prezident Məsud Pezeşkianın Forumda çıxışı zamanı Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poemasından bənd səsləndirməsi diplomatik nitqlərin rəsmi- protokol çərçivəsini aşaraq mədəniyyət və duyğular vasitəsilə yaxınlaşma nümunəsidir. Bu poetik diplomatiya, diplomatik dilin rəsmi çərçivələrindən kənara çıxaraq iki ölkə arasında daha dərin, mədəni və emosional bağlar qurmaq məqsədi daşıyır. Poetik diplomatiya, regionda sülhün və qarşılıqlı anlaşmanın təmin edilməsi baxımından mühüm bir rol oynayır. İran Prezidentinin səsləndirdiyi şeir, yalnız emosional bağları möhkəmləndirməkdən ibarət deyil, həm də iki ölkənin geosiyasi maraqlarına uyğun olaraq, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq atmosferi yaradır.

“Xalq qəzeti” xəbər verir ki, bu fikirləri filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, media, kommunikasiya tədqiqatçısı və eksperti, analitik, Beynəlxalq Kommunikasiya və Media Mərkəzinin sədri, İtaliyanın Beynəlxalq İqtisadi Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun üzvü Leyla Rəşidin “Poetik diplomatiya: İran -Azərbaycana  əlaqələri kontekstində mədəni mesajlar və geosiyasi inteqrasiya” sərlövhəli məqaləsində yer alıb. “Xalq qəzeti” məqaləni təqdim edir.

İran Prezidentinin Azərbaycan-İran Biznes Forumunda səsləndirdiyi şeir iki xalq arasında ortaq tarixi yaddaşı canlandırmaqla yanaşı, dövlətlərarası əlaqələrə də yumşaq güc vasitəsi ilə töhfə verir. Poetik diplomatiya bu baxımdan həm simvolik, həm də strateji bir yanaşmadır. Prezident Məsud Pezeşkian çıxışı zamanı Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam”  poemasından bənd səsləndirdı:

“Bir uçaydım bu çırpınan yelinən,

Bağlaşaydım dağdan aşan selinən,

Ağlaşaydım uzaq düşən elinən,

Bir görəydim ayrılığı kim saldı?

Ölkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı?

Mən sənintək dağa saldım nəfəsi,

Sən də qaytar, göylərə sal bu səsi,

Bayquşun da dar olmasın qəfəsi,

Burda bir şir darda qalıb bağırır,

Mürüvvətsiz insanları çağırır”.

Bu poetik bir fraza təkcə mədəni yaxınlıq nümunəsi deyil, həm də "poetik diplomatiya" adlandıra biləcəyimiz yumşaq güc vasitəsidir. 

Poetik diplomatiya — dövlət başçıları və diplomatlar tərəfindən şeir, ədəbiyyat və mədəni dəyərlər vasitəsilə qarşı tərəfə emosional, tarixi və mədəni mesajların çatdırılmasıdır. Bu yanaşma rəsmi dili yumşaldır, xalqlararası yaxınlığı önə çəkir və mesajları daha dərin mənalı edir.

İran Prezidentinin “Heydərbabaya salam”  poemasından səsləndirdiyi bənd, təkcə poetik deyil, həm də simvolik məna daşıyır. “Ayrı düşən el”, “ayrılıq”, “mürüvvətsiz insanlar” ifadələri, tarixi olaraq bölgədə baş vermiş parçalanmalar, sərhədlərlə ayrılmış ailələr və toplumlar kontekstində anlaşıla bilər. Bu ifadə həm də İran və Azərbaycanın ortaq türk-islam irsinə istinad edir.

Prezidentin poemadan məhz bu bəndləri səsləndirməsi, poetik-diplomatik mesaj qarşı tərəflə emosional bağ yaratmaq və Azərbaycan xalqının mədəni kodlarına müraciət etmək cəhdi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu çıxış, İranın Azərbaycanla əlaqələrə verdiyi dəyəri nümayiş etdirən mədəni jestdir. Eyni zamanda, bu, keçmişdə yaranmış siyasi gərginliklərin yumşaldılması istiqamətində bir niyyət bəyanı kimi də oxuna bilər. Bu sözlər, yalnız siyasi münasibətlərdən deyil, həm də mədəniyyətin və tarixən yaranmış ortaq dəyərlərin gücündən bəhs edir. İran Prezidenti bu şəkildə, diplomatik çıxışında xalqlar arasındakı bağlılığı və qarşılıqlı anlaşmanı vurğulamış olur. Poetik diplomatiyanın əsas məqsədi, beynəlxalq münasibətlərdə daha dərin bir humanist yanaşma sərgiləməkdir. Bu yanaşma, sərt diplomatik və iqtisadi münasibətləri yumşaltmağa, xalqlar arasında sülh və qarşılıqlı hörməti artırmağa xidmət edir.

İran və Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələr yalnız mədəni deyil, həm də strateji əhəmiyyətə malikdir. Cənubi Qafqazda və daha geniş Şərqi Avrasiyada iki ölkənin birgə əməkdaşlığı, bölgənin geosiyasi mənzərəsini dəyişdirə bilər. Hər iki ölkənin regional təhlükəsizlik, nəqliyyat dəhlizləri, enerji və iqtisadi əməkdaşlıq sahələrində güclü maraqları var.

Zəngəzur dəhlizi, Azərbaycan və İran arasında güclü bir geosiyasi əməkdaşlıq platforması yaratmağa imkan verir. Bu dəhliz, yalnız Azərbaycan və İranı birləşdirmir, həm də iki ölkənin Avropa, Asiya və Orta Şərq bazarlarına daha yaxşı çıxışını təmin edir. Bu dəhlizin açılması, həmçinin Azərbaycan və İranın iqtisadi mübadilələrini artıracaq və qarşılıqlı ticarət əlaqələrini möhkəmləndirəcək. Zəngəzur dəhlizi, həmçinin regional təhlükəsizlik baxımından da mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu, iki ölkənin ortaq təhlükəsizlik maraqlarını nəzərə alaraq, Əfqanıstan, Yaxın Şərq və digər yaxın bölgələrdəki sabitliyi qorumağa yönələn bir platforma yaradır.

İran və Azərbaycanın enerji sahəsindəki əməkdaşlığı da mövcud geosiyasi inteqrasiyanın bir hissəsidir. Azərbaycanın zəngin enerji resursları və İranın enerji ixracı potensialı, hər iki ölkənin enerji bazarında qarşılıqlı fayda təmin edən əməkdaşlıq imkanları yaradır. Xəzər dənizinin enerji potensialı, həmçinin hər iki ölkənin bu bölgədəki strateji mövqeyini gücləndirir. Azərbaycan, həmçinin, Avropa bazarlarına qaz ixracını artırmaq məqsədilə İranla əməkdaşlığı davam etdirməkdə maraqlıdır. İranın da bu sahədəki rolu, Xəzər dənizindən keçən boru xəttləri ilə güclənə bilər.

İran və Azərbaycan arasındakı əlaqələrdəki əsas elementlərdən biri də qarşılıqlı anlayış və sabitliyin qorunmasıdır. Hər iki ölkə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli və Ermənistanla olan münasibətlərdə bənzər mövqeləri bölüşür. Eyni zamanda, regionda sabitlik və iqtisadi inkişaf üçün birgə əməkdaşlıq edirlər. İran, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və bu, iki ölkə arasında münasibətlərin əsasını təşkil edir. Regional sabitliyin qorunması, İranın və Azərbaycanın həm də daha geniş regional inteqrasiyanı təmin etməyə yönələn səyləri ilə mümkündür. Bu əməkdaşlıq, təkcə ikitərəfli deyil, həm də Cənubi Qafqazın və bütün Avrasiyanın sabitliyini təmin etmək üçün vacibdir.

Poetik diplomatiya, regionda sülhün və qarşılıqlı anlaşmanın təmin edilməsi baxımından mühüm bir rol oynayır. İran Prezidentinin səsləndirdiyi şeir, yalnız emosional bağları möhkəmləndirməkdən ibarət deyil, həm də iki ölkənin geosiyasi maraqlarına uyğun olaraq, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq atmosferi yaradır. Bu yanaşma, iki ölkə arasında gələcəkdə daha geniş miqyasda strateji və iqtisadi əməkdaşlıq üçün əsas təmin edir. 

İran və Azərbaycan arasındakı poetik diplomatiya və geosiyasi inteqrasiya, regionda daha geniş bir sabitlik və inkişaf platforması yaradır. Bu əlaqələr, yalnız ikitərəfli deyil, həm də regional və qlobal səviyyədə daha geniş əməkdaşlığa gətirib çıxara bilər.

Səfər zamanı keçirilən yüksək səviyyəli görüşlərdə regional əməkdaşlıq, nəqliyyat layihələri, enerji mübadiləsi və sərhəd təhlükəsizliyi kimi məsələlər müzakirə olundu. İran Prezidentinin poetik çıxışı, bu görüşlərin arxa fonunda yumşaldıcı və mədəni körpü quran bir vasitə olaraq diqqət çəkdi. Son illərdə Zəngəzur dəhlizi, Araz çayı üzərində inşa edilən körpülər və Şərqi Zəngəzurda həyata keçirilən birgə layihələr Tehran-Bakı xəttində əlaqələrin artan dərəcədə praktik və strateji məzmuna sahib olduğunu göstərir. Poetik diplomatiya bu texniki əməkdaşlığa mədəni-humanist qat əlavə edir.

İran və Azərbaycan arasındakı münasibətlər, poetik diplomatiyanın və geosiyasi inteqrasiyanın birləşdiyi unikal bir modelə çevrilir. Bu münasibətlər, sadəcə iqtisadi və strateji əməkdaşlıqla deyil, həm də xalqlar arasındakı mədəni bağlarla möhkəmlənir. Gələcəkdə, bu əlaqələrin inkişafı, yalnız iki ölkənin deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqazın və Avrasiyanın geosiyasi mənzərəsini dəyişdirə bilər. Poetik diplomatiya, diplomatik münasibətlərdə yeni bir dövrün başladığını və xalqlar arasında daha güclü bir bağın qurulmasının mümkün olduğunu göstərir.