Yaxud “Çörək və tamaşa” məntiqindən illüziya bataqlığınadək 

Qərb Ermənistanın illüziya bataqlığındakı yerini daha da möhkəmləndir­məklə məşğuldur. Bununla bağlı müxtəlif məqamlar var. Onlardan sonun­cusu Avropa İttifaqı Şurasının atdığı addımdır. Söhbət qurumun rəsmi İrəvanla viza rejiminin liberallaşdırılması istiqamətində danışıqlara baş­lamaq qərarından gedir. 

Əslində, bu söz-söhbətlər 2024-cü ilin əvvəlindən getməkdədir. Bəzən elə təəs­sürat yaranırdı ki, Ermənistan tez bir za­manda Avropa ailəsinin üzvü olacaq. Hətta baş nazir Nikol Paşinyan ölkəsinin quruma qoşulmasına dair referendum keçirməkdən də danışıb. Əlqərəz, indi məlum olur ki, hələlik yalnız danışıqlar başlayacaq. Özü də kiçik bir məsələ ətrafında. 

Sıravi erməninin baxışlarında ölkəsinin Aİ ailəsinin üzvü olması “köhnə qitə”yə vizasız gedib-gəlməkdən başqa bir şey de­yil. Paşinyanın urapatriotları bu məqamı gəlişigözəl ifadələrlə nə qədər bəzəsələr də, reallıq ortadadır. Görəsən, həmin sıra­vi erməninin Avropanı gəzmək üçün pulu varmı? Əlbəttə ki, yox! Ermənistan ac-ya­lavac və səfil gündədir. 

Ermənistan vətəndaşına təyyarə bi­letinə birtəhər pul tapıb Avropanı yavan çörək yeyərək gəzmək lazım deyil. Çörək­dən söz düşmüşkən, hazırda Paşinyan iq­tidarının erməni xalqını Avropa məkanı ilə şirnikləndirməsi Roma satirik şairi Yuvelanın məşhur ifadəsini xatırladır. Qə­dim Romada siyasi hakimiyyəti qazanmaq istəyən zümrələr vətəndaşlara pulsuz taxıl, habelə bahalı sirk tamaşaları vəd edirdilər. Yuvelan isə satirik qələmi ilə bu mənzərəni “Çörək və tamaşa” adlandırmış, məsxərə predmetinə çevirmişdi. 

Bəli, Paşinyan hakimiyyəti və ona yaxın politoloq-ekspert cameəsi Aİ Şura­sının rəsmi İrəvanla viza rejiminin liberal­laşdırılması ilə bağlı danışıqlara başlamaq qərarını Ermənistanın Avropaya inteqra­siyası istiqamətində böyük addım kimi dəyərləndirir. Aydındır ki, bu, birmənalı şəkildə siyasi qərardır. Ermənistan heç bir parametri ilə Avropa ailəsinin üzvü olmağa layiq deyil. Məqsəd isə bəllidir – Ermənis­tanı Rusiyadan qoparmaq. 

O da görünür ki, Ermənistanı Rusiya­dan qoparmaq niyyəti ilə edilən gedişlərin hamısı sabun köpüyü effekti verir. Çünki Moskvanın malik olduğu böyük bazar­dan İrəvanın imtinası müqabilində hansı dividendlər qazanacağından söz açılmır. Ümumən, Qərb iqtisadi inkişafı Rusiyaya bağlı olan Ermənistan üçün tutarlı yaşam alternativləri təqdim etmir. Bu mənada Aİ Şurasının haqqında söz açdığımız qərarı da təminat deyil. Hələ danışıqlara başlaya­caqlarmış. Görəsən, bu, indiyədək niyə ol­mayıb? Hər şey aydındır və səbəbləri izah edəcəyik. 

Əlbəttə, Paşinyanın politoloqları məsələyə izah gətirmək üçün müxtəlif ənd­rəbadi fikirlər tapmağı bacarırlar. Məsələn, politoloq Hayk Sukiasyan Aİ Şurasının Ermənistanla viza rejiminin liberallaşdı­rılması ilə bağlı danışıqlara başlamaq qə­rarı barədə söz açarkən bildirib ki, Avropa İttifaqının mülki müşahidə missiyasının Ermənistanda olması prosesə böyük töhfə verib. Absurd olar, ta belə də yox! Axı mə­lumdur ki, sözügedən missiya Azərbaycan – Ermənistan şərti sərhədinin Ermənistan tərəfində keşik çəkməkdədir. Onun rəsmi açıqlanan fəaliyyəti məlumdur – sərhəd­də gərginliyin olmasının qarşısını almaq. 2022-ci ildən bəri müşahidəçilər əllərində durbin “pikap” avtomobillərlə şərti sərhə­din bir başından o biri başına yol getməklə məşğul olublar. Onlar hesabatlarında yal­nız neçə kilometr məsafə qət etdiklərini açıqlayıblar, başqa heç nə. Həqiqətən bia­bırçılıqdır. 

Əslində, real mənzərə belədir: demok­ratiya adlı məfhum Ermənistana obrazlı desək, qapıdan və pəncərədən deyil, ba­cadan daxil olduğu kimi, Aİ-nin müşahidə missiyası da Avropanın bu ölkədəki eyni mövcudluq göstəricisidir. Yəni, ortada bö­yük sistemsizlik var. Ancaq deyilənə görə, istənilən vasitə məqsədə bəraət qazandırır. Bu gün Aİ-nin mülki müşahidə missiyası da Ermənistanın Rusiyadan qoparılması yönündəki kortəbii vasitədir. Əlbəttə ki, müşahidəçilikdə anti-Azərbaycan məramı­nı da yaddan çıxarmamalıyıq. 

Əlqərəz, politoloq H.Sukiasyan bildirir ki, sən demə, sözügedən missiya üzvləri təkcə dövlət sərhədinin ayrı-ayrı sahələ­rində müşahidə aparmır, həm də Ermənis­tanın daxili həyatı, demokratikləşməsi ilə bağlı proseslərə nəzarət edirlər. “Hesab edirəm ki, onların hesabatlarına əsasən Aİ ölkəmiz haqqında müsbət rəy formalaş­dırır”, – deyən politoloq müşahidəçilərin qurumun viza liberallaşması ilə bağlı da­nışıqlara başlamaq qərarına töhfə verdiklə­rini açıqlasa da, prosesin nə vaxt tam re­allaşacağından xəbərsizdir, bu barədə heç bir ehtimalı yoxdur və ona görə ənənəvi “klişeləri” işə salır. 

H.Sukiasyan da Avropa İttifaqı ölkələ­rinə tez və asanlıqla səfər etməkdən, Avro­pa mədəniyyəti ilə daha yaxından ünsiyyət qurmaqdan dəm vurur. O, öz aləmində, məsələyə fundamental məzmun qazandı­raraq deyir ki, erməni xalqı postsovet re­allıqlarında yetişib. Amma, guya, bu xalq demokratikləşmə xəttini davam etdirsə, Avropa mədəniyyətinə yaxın olacaq. Sözü­gedən xəttin sürətindən danışan politoloq Qərbə daha sıx inteqrasiya yönümlü ad­dımların atılacağına əminliyini vurğulayıb. 

***

Bəli, Ermənistan əhalisi üçün Aİ-yə inteqrasiyanın bir təsəvvürü barədə söz açdıq. Söhbət “Çörək və tamaşa” mən­tiqindən gedir. Ancaq digər məqam da var. Ondan başlayaq ki, Ermənistanda ölkənin Aİ-yə tamhüquqlu üzvlüyü ilə bağlı zən­gulələr səslənməkdədir. Əlbəttə, bu zaman sırf pafoslu cümlələr qurulur. Elementar bir cəhət nəzərə alınmır ki, Avropaya in­teqrasiya baxımından qat-qat irəlidə olan Gürcüstanın belə, quruma üzvlüyünə dair real perspektivi yoxdur. Halbuki istər ya­şayış səviyyəsi, istərsə də düşüncə və təfəkkür tərzi baxımından sadə gürcü sadə ermənidən qat-qat öndədir. Ümumən, Gürcüstan Ermənistandan hər sahədə irə­lidədir. Yəni, Gürcüstan üçün üzvlük hələ­lik aktual deyilsə, Ermənistan nəyə ümid bəsləyir? Bəlkə özünün anti-Rusiya qalası olmasına? 

Bəli, baş nazir N.Paşinyan ölkəsinin məhz Qərbin anti-Rusiya ritorikasında yer almasına siyasi sərmayə yatırır və hərdən buna görə avropalıları şantaj etməyi də yaddan çıxarmır. Təxminən bu cür: bizi saxlamasanız, yenidən Rusiyanın boyun­duruğuna keçəcəyik. Belə bir durumda Qərb Ermənistanın Aİ-yə həqiqi üzvlüyü məsələsini tezləşdirməlidir. Ancaq mən­zərə ilk baxışdan belə görünür. Çünki du­rumun digər görüntü bucağı var. 

İş ondadır ki, hazırda Avropada qey­ri-qanuni miqrasiya problemi özünü kəs­kin şəkildə göstərməkdədir. Xüsusən Af­rikadan “köhnə qitə”yə böyük axın var və hesablamalara görə, bu axın nəinki Avropanın iqtisadi, həm də mənəvi dəyər­lər sistemini çökdürəcək, ümumən axarını pozacaq. Ona görə qeyri-qanuni miqrasiya ilə mübarizə sahəsində çeşidli proqramlar irəli sürülür. Hərçənd, bu proqramların heç bir real nəticəsi yoxdur və miqrant axını­nın qarşısı zorakı üsullarla, diskriminasiya yolu ilə alınır. 

Belə bir şəraitdə ac-yalavac ermənilə­rin Avropaya axınını təsəvvürə gətirək. Er­mənistanda hazırda 3 milyona yaxın əhali var. Heç şübhəsiz, Rusiya ilə yolları ayır­maq bu sayı bir qədər də artıracaq. Loru dildə desək, Moskvanın cavab tədbirləri nəticəsində Rusiya bazarlarında ərik sa­tan ermənilər özlərinə Avropa küçələrində piştaxtalar qurmaq barədə düşünəcəklər. Görəsən, afrikalıların və asiyalıların əlin­dən boğaza yığılmış avropalılar belə bir ssenariyə hazırdırlarmı? Əlbəttə ki, yox! 

Digər tərəfdən, bu suala da cavab ta­paq: Ermənistan Avropanın nəyinə la­zımdır? Yuxarıda da vurğuladığımız bəzi məqamlardan belə qənaətə gəlmək müm­kündür ki, Ermənistan Qərb üçün Cənubi Qafqazdakı anti-Rusiya cəbhəsidir. İkinci belə bir cəbhə isə yoxdur. Nə Gürcüstan, nə də Azərbaycan Qərbin siyasi oyunla­rında alətə çevrilmək niyyətindədir. O za­man Aİ ilə əməkdaşlıq və digər yumşaldıcı tədbirlər sayəsində ermənilər Avropaya doluşacaqlarsa, Ermənistan necə anti-Ru­siya qalası olacaq? Elementar məntiqlə dü­şünək: Qalanı müdafiəsi üçün əsgər yox­dursa, vəziyyət hansı şəkil alacaq? Bəli, bu səbəbdən Ermənistanın boşalması Qərbə sərf eləməz. 

***

Başqa bir tərəfdən, həmin Qərb üçün Azərbaycan amili var. Torpaqlarımız işğal­da olanda Qərb çalışırdı ki, Cənubi Qafqaz­da unifikasiya siyasəti həyata keçirsin. Bu siyasətin məğzi belə idi ki, regionda 2-ci “benilüks” yaradılmalı və üç respublika eyni anda Aİ-yə qoşulmalıdır. Mövcud is­tiqamətdə müxtəlif layihə və proqramlar, o cümlədən xalq diplomatiyası işə salınmış­dı. Lakin ölkəmiz bu gedişatla razılaşmadı. Əvvəla, işğal faktorunu unutmaq olmazdı. İkincisi, imkan verə bilməzdik ki, unifi­kasiya Cənubi Qafqazın sərvətlərinin böl­güsü trayektoriyasındakı bərabərliyə əsas­lansın. Üçüncüsü, Azərbaycan öz yolunu çoxdan müəyyənləşdirmişdi. Dördüncüsü isə ölkəmiz hansısa avantüranın alətinə çevrilməyi məqbul saymırdı və indi də saymır. “Qafqazın benilüksü” ideyası isə hələ o zamandan bölgəni anti-Rusiya plas­darmına çevirmək vasitəsi idi. 

Bəli, Azərbaycan özünün müstəqil si­yasəti ilə Qərb üçün həm tərəfdaşa, həm də problemə çevrilməyə başladı. Ən böyük problem isə ölkəmiz öz torpaqlarını işğal­dan azad edəndə yaşandı. Bu, Qərb aləmi üçün gözlənilməz ssenari idi. Regionda balans yaratmaq siyasəti aparan Avropa və Amerika Ermənistanın rəzil duruma düşdüyünü gördü. İndi bütün səylər ölkəni məhz həmin durumdan çıxarmağa yönəlib. Halbuki, əvvəl 44 günlük müharibəyə rə­vac verən Ermənistanın qalib gəlməsi və Bakını asılı hala gətirməsi planlaşdırılmış­dı. 

Sözümüz ondadır ki, Qərb Ermənista­nı Azərbaycana qarşı təzyiq vasitəsi kimi görür. Avropa və Amerika hakim siyasi dü­şüncə tərzi üçün ermənilər sivil olmamalı, ancaq döyüşə köklənməli, qonşularla konf­liktdə yaşamalı bir toplumdur, hətta qövm­dür. Belə bir qövmün Avropaya axını im­perialist dairələrin marağında ola bilməz. Hər halda, zamanında ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülmələri ilə elə-belədən ra­zılaşmamışdılar. Köçü təşkil edən Rusiya olsa da, bu, Qərbin də marağında idi. Axı Qərbin 200 illik erməni planı var. Bu pla­nı quranlar 44 günlük müharibə nəticə­sində düşüncələrinin də iflasa uğradığını gördülər. Amma niyyətlərindən geri çəki­liblərmi? Yox! Ona görə də Ermənistanın təhlükəsizliyi məsələsini qaldırır, ölkəni silahlandırır, bölgədə balans yaratmaq niy­yətlərini açıqlayırlar. 

***

Sonda bildirək ki, sadaladığımız məqamlara görə Ermənistanın Avropa ailə­sinin bir üzvü olması və üzvlüyün bütün imtiyazlarından faydalanması mümkün­süzdür. Deməli, fikirlərini təqdim etdiyi­miz politoloq H.Sukiasyan və onun kimi paşinyançı ekspert və politoloqların gə­lişigözəl ifadələrinin heç bir mənası yox­dur. Belələrinin istər Rusiyanın retroqrad layihələrindən biri olmamağa səsləyən çağırışları, istərsə də digər mülahizələri Qərbin Cənubi Qafqaz avantürasını leqal­laşdırmaq cəhdindən başqa bir şey deyil. Halbuki, erməni iqtidarı düşünə və ən əsası isə sərfəli olanı görə bilər. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ