Türkiyənin Xarici işlər naziri Hakan Fidan Çin Xalq Respublikasına səfəri zamanı qardaş ölkənin bu il ərzində BRICS təşkilatına üzv olmaq niyyətini açıqlayıb. “Əlbəttə, biz BRICS-ə üzv olmaq istərdik. Görək, bu il nəyə nail ola bilirik” – deyə, o, Pekindəki Çin və Qloballaşma Mərkəzində keçirilən tədbirdə bildirib.

Nazir qeyd edib ki, məsələ quruma üzv dövlətlərin xarici işlər nazirlərinin iyu­nun 10-11-də Rusiyanın Nijni Novqorod şəhərində keçiriləcək iclasında müza­kirə olunacaq. H.Fidan, həmçinin BRICS ölkələrindən olan həmkarlarının Rusiya­da keçiriləcək görüşündə iştirak etmək niyyətini də açıqlayıb: “Biz gələn həftə Nijni Novqorodda keçiriləcək BRICS top­lantısında iştirak etməyi səbirsizliklə göz­ləyirik. Orada xüsusi nümayəndlərin və xarici işlər nazirlərinin (BRICS+ formatın­da) görüşü keçiriləcək”.

H.Fidan qeyd edib ki, BRICS Türkiyə­nin 1999-cu ildən üzv olmağa can atdığı Avropa İttifaqına yaxşı alternativdir. Xari­ci işlər naziri Türkiyənin müxtəlif platfor­malarda, o cümlədən BRICS-də müxtəlif tərəfdaşlarla əməkdaşlıq üçün yeni im­kanlar axtarmağa davam etdiyini bildirib. Onu da bildirək ki, H.Fidan fevral ayında Ankaranın Aİ-nin qapısında sonsuzluğa­dək gözləməyəcəyini və başqa tarixi yol­lar axtaracağını demişdi.

Türkiyənin təşəbbüsünə BRICS-in aparıcı ölkələrindən olan Rusiyanın re­aksiyası özünü çox gözlətməyib. Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Pes­kov Türkiyənin təşkilata marağını alqışla­dığını bildirib. O, bu məsələnin BRICS-in sammitində müzakirə olunacağını söylə­yib: “Qonşuların, o cümlədən Türkiyə kimi mühüm tərəfdaşların BRICS-ə marağının artması təqdirəlayiqdir. Təbii ki, bu ma­raq Rusiyanın sədrliyi ilə keçiriləcək və çox fəal şəkildə hazırlaşdığımız BRICS sammitinin gündəmində olacaq”. D.Pes­kov qeyd edib ki, təşkilat bütün maraqlı tərəflərlə əlaqələrin qurulmasında maraq­lıdır. Onun sözlərinə görə, bu məqsədlə müxtəlif formatlar nəzərdən keçirilir.

Qeyd edək ki, BRICS təşkilatı 2006-cı ilin iyununda Sankt-Peterburq Bey­nəlxalq İqtisadi Forumu çərçivəsində Braziliya, Rusiya, Hindistan və Çinin iq­tisadiyyat nazirləri tərəfindən yaradılıb. Sonradan onun sıralarına Cənubi Afri­ka Respublikası da qoşulub. Təşkilatın abbreviaturası özündə Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respub­likası sözlərinin ingiliscə yazılışının baş hərflərini ehtiva edir.

BRICS ölkələri arasında ikitərəfli münasibətlər əsasən bir-birinin daxili iş­lərinə müdaxilə etməmək, bərabərlik və qarşılıqlı faydalılıq əsasında qurulub. 2009-cu ildən etibarən BRICS ölkələrinin hökumətləri hər il rəsmi sammitlərdə gö­rüşürlər. Sayca 15-ci olan sonuncu sam­mit 2023-cü il avqustun 22-24-də Cənubi Afrika Respublikasında baş tutub. Zirvə görüşləri ilə yanaşı, xarici işlər, maliyyə nazirləri və digərləri səviyyəsində də gö­rüşlər keçirilir.

Uzun müddət ərzində qurumun üzv­lərinin sayı sabit qalıb. Sonradan isə dün­yanın müxtəlif qitlərində yerləşən ölkələ­rin təşkilata marağı artmağa başlayıb. 2023-cü ilin avqust ayına olan məlumata görə, 40 ölkə BRICS-ə qoşulmaqda ma­raqlı olduğunu bildirib, onlardan 20-yə yaxını rəsmi olaraq qəbul üçün müraciət edib. 2023-cü ilin avqustunda keçirilən sammitdə İran, Səudiyyə Ərəbistanı, Mi­sir, Argentina, Efiopiya və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin 2024-cü il yanvarın 1-dən etibarən BRICS-ə tamhüquqlu üzv kimi qoşulmağa dəvət olunduğu elan edilib. Ancaq Xavyer Miley Argentinada haki­miyyətə gəldikdən sonra Buenos-Ayres BRICS-ə qoşulmaqdan imtina edib. Belə­liklə, 2024-cü il yanvarın 1-də dəvət olun­muş beş ölkə BRICS-ə qoşulub. Ancaq 2024-cü il yanvarın 16-da Səudiyyə Ərə­bistanının hələlik rəsmən təşkilata üzv olmadığı məlum olub. Bu isə o deməkdir ki, hazırda təşkilatın təsisçiləri ilə birlikdə 9 üzvü var.

Birliyin yaradıcıları olan dörd döv­lət – Rusiya, Çin, Hindistan və Braziliya əhali, ərazi və ümumi daxili məhsulunun həcmi baxımından dünyanın on ən böyük ölkəsi sırasındadır. BRICS ölkələrinin ümumi ərazisi 45 milyon 726 min kvad­ratkilometr və ümumi əhalisi təqribən 3,41 milyard nəfərdir. Bu isə dünyanın quru səthinin təxminən 26,7 faizi və dün­ya əhalisinin 41,6 faizi deməkdir. BRICS üzvləri dəfələrlə ən sürətlə böyüyən bö­yük ölkələr kimi səciyyələndirilib. Dün­ya iqtisadiyyatının 25 faizi təşkil edən, dünya üzrə faydalı qazıntı yataqlarının 60 faizinə sahib olan və planetin taxıl istehsalının 40 faizini öz əlində cəmləş­dirən BRICS ölkələri son illərdə dünya iqtisadiyyatının nizamını dəyişmək üçün müəyyən cəhdlər ediblər. Bu addımların ən mühümü 2015-ci ildə Şanxayda Bra­ziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respublikasının birgə təsis etdiyi Yeni İnkişaf Bankının (NDB) işə salınma­sı olub.

Türkiyənin təşkilata qoşulmaq niy­yətinə gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, bu məsələ xeyli vaxtdır gündəmdədir. Hələ 2018-ci il iyulun 25-27-də təşkilatın Cənubi Afrika Respublikasının İohannes­burq şəhərində keçirilən X Zirvə görüşü­nün xüsusi dəvət edilmiş qonağı Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan olmuş­du. Zirvə görüşündə çıxış edən Türkiyə Prezidenti ölkəsinin BRICS-ə üzv olmaq istəyindən danışmış və birliyin adının dəyişdirilməsini təklif etmişdi: “Əgər bizi üzvlüyə qəbul etsəniz, qrup BRICST ad­lanacaq”. O, həmçinin əlavə etmişdi ki, Çin xüsusilə qrupun genişləndirilməsinin tərəfdarıdır.

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin isə həmin vaxt bildirmişdi ki, Ankara 2022-ci ildə BRICS-ə qoşula bilər. Bu məna­da güman etmək olar ki, BRICS üzvləri Türkiyənin təşkilata qoşulmasına etiraz etməyəcəklər. Bölgədə əhəmiyyətli rola malik Türkiyənin BRICS-ə üzvlüyü isə təşkilatın gücünü artıracaq. Əlbəttə, ABŞ və Aİ bu zaman Ankaranın qərarından narazı qalacaqlar. Ancaq buna görə on­ların Türkiyəni qınamağa mənəvi haqları yoxdur. Əgər Türkiyə Aİ-yə üzvlüyə qəbul olunsaydı, Ankaranın başqa təşkilatlara üzvlük üçün müraciət etməsinə ehtiyac qalmazdı. Türkiyə hazırda xarici siyasə­tini şaxələndirməyə çalışır. Bu baxımdan Ankaranın BRICS-ə qoşulması da Qərb­də anlayışla qarşılanmalıdır.

Eyni zamanda, BRICS-ə üzvlük Tür­kiyənin Qərblə əməkdaşlıqdan imtina etməsi anlamına gəlmir. Aydındır ki, BRI­CS üzvlərindən Rusiya və Çin təşkilat çərçivəsində ABŞ və Avropa ilə mübarizə aparmaq istəyirlər. Ancaq BRICS-in di­gər üzvləri olan Hindistan, Cənubi Afri­ka Respublikası və Braziliya Moskva və Pekinin siyasətindən asılı deyillər. Onlar Vaşinqton və Brüssellə əməkdaşlığa da­vam edirlər. Türkiyə də BRICS çərçivə­sində çoxtərəfli xarici siyasətində manevr imkanlarını artırmağa çalışacaq.

Türkiyəli politoloq, Ankara Universitetinin professoru Toğrul İsmayıl qardaş ölkənin BRICS-ə üzv ol­maq niyyəti ilə bağlı deyib ki, iqtisadiyyatı ildən-ilə sürətlə inkişaf edən dövlətlərin bir araya gəlib alternativ yaratması baxı­mından BRICS böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun sözlərinə görə, son illərdə sürətlə inkişaf edən Türkiyəyə BRICS-ə üzvlük təklifi çox təbii və gözlənilən idi: “Türkiyə dünya miqyasında söz sahibi olan ölkələr arasında olmaq üçün ciddi səy göstərir. Digər tərəfdən xarici siyasə­tin şaxələndirilməsi sahəsində alterna­tivlər ortaya qoymağa çalışır. Üstəlik, Türkiyə BRICS-ə üzv olan hər bir ölkə ilə yaxşı əlaqələr qurmaq üçün fəaliyyət göstərir”.

T.İsmayıl onu da qeyd edib ki, Türkiyə artıq müxtəlif ölkələrlə öz valyutaları ilə ticarət etməyə çalışır. Rusiya ilə də rubl və ya türk lirəsi ilə ticarət etmək üçün da­nışıqlar aparır. Çinin də yerli valyuta ilə ticarət etmək istəyi var. Bu təşəbbüslər Türkiyənin əlini daha da gücləndirir. Poli­toloq hesab edir ki, Türkiyənin bu alterna­tivləri qiymətləndirməsi doğru addımdır.

Türkiyənin maraq göstərdiyi təşkilata Azərbaycanda da münasibət müsbətdir. BRICS təşkilatının elan etdiyi prinsiplər ölkəmizin xarici siyasət kursu ilə üst-üstə düşür. Azərbaycan da dünya ölkələri ilə münasibətlərini ərazi bütövlüyünə, suve­renliyə hörmət, bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq kimi beynəlxalq hüququn əsas prinsipləri üzərində qurur. Ölkəmiz qlobal sülh və təhlükəsizliyə daim öz töhfəsini verib. Xarici siyasətimizin hu­manitar ölçüsünə baxdıqda isə son illər­də keçirilmiş tədbirlərin böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini görmək olar. Azərbaycan indiyədək 30-dan çox ölkəyə 330 milyon dəyərində humanitar yardım göstərib. Bu gün isə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə­də aktiv iştirak edir. Bütün bunlar BRICS təşkilatının elan etdiyi dəyərlərlə üst-üstə düşən məqamlardır.

Onu da bildirək ki, 2024-cü il apre­lin 8-də Bakıda “Azərbaycan və BRICS: imkanlar və perspektivlər” adlı tədbir ke­çirilmişdi. Tədbirdə “Azərbaycan xarici siyasətində BRICS-in yeri” mövzusunda çıxış edən Xarici İşlər Nazirliyinin təhlil və strateji araşdırmalar idarəsinin rəisi Mahir Qasımov bildirmişdi ki, ölkəmiz BRICS-in fəaliyyətini yaxından izləyir. Onun sözlərinə görə, biz BRICS üzvlə­ri ilə fəal əməkdaşlıq edirik. BRICS-in üzv dövlətləri böyük əmək bazarına, təbii resurslara malikdirlər. BRICS üzv­ləri BMT Təhlükəsizlik Şurası, G20 və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi bö­yük təşkilatların da üzvləridir. Bu gün bir sıra dövlətlər BRICS üzvlüyünə maraq göstərirlər. Bunlar təşkilatın beynəlxalq münasibətlər sistemindəki çəkisindən xəbər verir. 2009-cu ildə BRICS-in ilk zirvə toplantısı keçiriləndə qəbul edilən birgə bəyanatda göstərilmişdi ki, bey­nəlxalq təhdidlərlə mübarizədə çoxtərəf­li diplomatiyaya üstünlük verilir. BRICS sənədlərində həmrəylik, qarşılıqlı hör­mət çərçivəsində əməkdaşlıq təşviq olunur. Ərazi bütövlüyü, suverenliyin toxunulmazlığı kimi məsələlər BRICS sənədlərində xüsusi vurğulanır. Siyasi və təhlükəsizlik, maliyyə və iqtisadiyyat, eləcə də mədəni və xalqlar arasında münasibətlər kimi üç istiqamət BRICS çərçivəsində əsas istiqamətlərdir.

Həmçinin, bildirək ki, 2024-cü ildə BRICS-ə üzv olmaq üçün daha bir qar­daş ölkə – Pakistan da müraciət edib. Pakistanın Moskvadakı səfiri Məhəm­məd Xalid Camal bildirib ki, İslamabad hazırda bu məsələdə Rusiyanın dəstə­yinə ümid edir. Beləliklə, həm strateji müttəfiqimiz Türkiyənin, həm də Pakis­tanın üzvlüklə bağlı müraciətləri müsbət həllini tapdıqdan, onların əldə edəcəyi faydaları gördükdən sonra ölkəmizin də təşkilatla əməkdaşlığı daha üstün səviy­yəyə qalxa bilər.

Səxavət HƏMİD
XQ