Bakının haqlı tələblərinə İrəvanın məntiqsiz dirəniş cəhdləri

Opponentin qarşısındakının sualına məntiqsiz cavabı kənar müşahi­dəçilərdə nə qədər ironik gülüş doğurursa, onun təqsirini qondarma arqumentlərlə, yəni yalanla ört-bas­dır etmək cəhdləri də bir o qədər ikrah hissi yaradır. 

Həmin subyektin özünü haqlı tərəf­lə eyni tərəziyə qoymağa çalışması isə hüquqi və siyası baxımdan savadsızlıq, ya da “tutsa qatıq, tutmasa ayran” məntiqi ilə izah oluna bilər. Ermənistanın xarici iş­lər naziri Ararat Mirzoyanın Milli Assamb­leyadakı çıxışında irəli sürdüyü utopik müddəa hüquqi savadsızlıq nümunəsi kimi yalnız siyasi sarkazmla müşayiət olunmağa layiqdir.

Hayların baş diplomatının kürsü­dən üfürdüyü bəyanatına diqqət yetirin: “Həm Ermənistan, həm də Azərbayca­nın konstitusiyalarında iki ölkə arasında uzunmüddətli sülhün bərqərar olma­sına maneələr törədən maddələr var. Amma hazırda əsas qanunda dəyişik­lik edilməsi məsələsi gündəmdə deyil. Bunu Ermənistan–Azərbaycan danışıq­larının son raunduna saxlamışıq”. 

Əvvəla, aşkar görünən odur ki, rəsmi İrəvan sülh sazişi üzrə danışıq­larda Bakının hüquqi və siyasi cəhət­dən əsaslandırılmış arqumentinə qarşı “əks-arqument” axtarışlarını davam etdirir. Yəni Bakının öz konstitusiyala­rında yer alan ərazi iddialarının aradan qaldırılması tələbinə “paritet yaratmaq”, problemi “balanslaşdırmaq” üçün cəhd göstərilir. Guya, bu halda Bakı İrəvan­dan qanunvericiliyini “çirkabdan” tə­mizləmək tələbindən əl çəkə bilər. Mir­zoyanın parlament “jestinin” arxasında gizlənən digər vacib məqam Paşinyan iqtidarını üzləşdiyi hakimiyyət böhra­nından çıxarmaq, siyasi hərarəti qalx­mış daxili ictimai rəyin üzərinə “sərin su çiləməkdir”. Onların ikinci niyyətlərinə nə dərəcədə çatdıqları ilə işimiz yox­dur, amma birinci məqsədlərinin üstün­dən birdəfəlik xətt çəkməlidirlər. Çünki həm Azərbaycana, həm də qardaş Tür­kiyəyə qarşı ərazi iddialarının yazıldığı konstitusiyasını dəyişmədən Ermənis­tanın iki yaxın qonşusu ilə arzuladığı münasibətlərin nizamlanması müşkül və mümkünsüz məsələdir. 

***

Elmi dildə tərkibində heç bir ele­menti olmayan çoxluğa boş çoxluq de­yilir. Əgər bu postulatı riyazi nəzəriyyə­dən diplomatik leksikona tranformasiya etsək, onda məzmunu elementar arqu­ment və məntiqdən uzaq siyasi bəya­natların da qarşısına boş çoxluq işarəsi (Ø) qoymaq mümkündür. Ermənistan XİN başçısı Ararat Mirzoyanın Azərbay­can Konstitusiyası ilə bağlı bəyan etdiyi mülahizə həmin “boş çoxluq” seriyasın­dandır. 

Deməli, rəsmi İrəvan məmləkəti bü­rümüş kütləvi etirazlar fonunda yuxa­rıda qeyd etdiyimiz məqsədlə yanaşı, həm də Azərbaycana qarşı şərtlər irəli sürməyə qadir olduğunu potensial elek­torata göstərmək niyyətini güdür. Bu­nunla da Paşinyan və onun komandası, sanki, “bir güllə ilə iki dovşan vurmaq” xəyalına düşüblər.

İntəhası, Mirzoyanın Azərbaycan Konstitusiyası ilə bağlı səsləndirdiyi fi­kirlər, sadəcə, gülüş doğurur. Belə bir utopik iddianı İrəvan keçmişdə də döv­riyyəyə buraxmağa cəhd göstərmişdi. Ermənistan rəsmiləri Azərbaycan Kons­titusiyasının preambulasını problemli adlandırır və bu zaman bizim dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı­na (18 oktyabr 1991-ci il) istinad edirlər. Həmin preambulada 1918-ci il mayın 28-də müstəqilliyini elan etmiş Azər­baycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisliyi qeyd olunur. Dövlət Müstəqilliyi haqqında Aktın 2-ci maddəsində deyi­lir: “Azərbaycan Respublikası 1918-ci il mayın 28-dən 1920-ci il aprelin 28-dək mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cüm­huriyyətinin varisidir”.

Aydın məsələdir ki, rəsmi İrəvan canının qorxusundan belə avantürist addımları atır. A.Mirzoyan özü də yax­şı bilir ki, bu müddəanın nə üst, nə də alt qatında Azərbaycanın Ermənistana ərazi iddiaları əks olunmur. Bu reallığı kənara qoyan hayların baş diplomatı 1918-ci ildəki AXC-nin ərazisinə müa­sir Ermənistanın böyük bir hissəsinin daxil olduğunu, amma İrəvanın bu faktı tanımayacağını ictimaiyyətin qulağına üfürür. Əlbəttə, İrəvanın ortaya atdığı bu yeni tezis başdan–ayağa cəfən­giyyatdır. Azərbaycanın nə Müstəqillik aktında, nə də Konstitusiyasında ərazi iddiası ilə bağlı bənd var. Ana Qanunu­muzun 2-ci maddəsində söhbət ancaq dövlətçilik ənənələrinin varisliyindən gedir. Əgər əsas qanunlarda səhv ax­tarmağa qalsa, onda qarşılıqlı iddialar zənciri boş sonsuzluğa qədər uzana bilər.

***

Ermənistan-Azərbaycan münasi­bətlərin nizamlanması kontekstində, əslində, biz bir-birimizə qarşı birbaşa ərazi iddialarının aradan qaldırılmasın­da maraqlı olmalıyıq. Göründüyü kimi, Azərbaycan qanunvericiliyində belə id­dialar yoxdur. Ermənistanın Müstəqillik bəyannaməsində isə açıq mətnlə keç­miş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti­nin Ermənistanın tərkib hissəsi olduğu göstərilir.

Bundan başqa, Ermənistan parla­menti Müstəqillik Bəyannaməsinə və Konstitusiyanın müvafiq müddəaları­na əsaslanaraq, 1992-ci il iyulun 8-də “Dağlıq Qarabağ Respublikası” adının hər hansı beynəlxalq və ya daxili sənə­din bir hissəsi kimi göstərildiyi barədə qərar qəbul edib. Ermənistan parla­mentariləri və hakimləri bu müddəala­rın spekulyativ deyil, real fəaliyyətdə olduğunu praktikada sübut ediblər. Axı, bundan savayı, Ermənistanın Müstəqil­lik bəyannaməsində qardaş Türkiyəyə qarşı da ərazi iddiaları yer alır. Mətn təxminən bu cür tərcümə olunur: “Er­mənistan Respublikası Osmanlı Tür­kiyəsi və Qərbi Ermənistanda 1915-ci il erməni soyqırımının beynəlxalq səviy­yədə tanınmasını dəstəkləyir”. 

Qondarma “erməni soyqırımı” məsələsini bir kənara qoyub, məsələ­nin hüquqi tərəfinə, bu çərçivəyə “Qərbi Ermənistan”ın daxil edilməsinə diqqət edək. Beyinlərinə şovinizm toxumları səpilmiş haylar Şərqi Anadolunun geniş ərazisini məhz “Qərbi Ermənistan” ad­landırırlar. Ermənistan qanunvericiliyi baxımından tamamilə qanuni şəkildə həyata keçirilən sərhədin delimitasiya­sına qarşı etirazlar onu göstərdi ki, daş­nak–revanşist qüvvələr Azərbaycanla heç bir sülh sazişini qəbul etməyəcək­lər. Hadisələr Paşinyan və onun ko­mandası üçün arzuolunmaz məcrada davam edərsə, Ermənistan konstitusiya məhkəməsi hakimlərinin imzalanacaq sülh sazişini də etibarsız saymağa məc­bur olma ehtimalı yüksəkdir. İndi Bakı­nın Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının təkrarlanmayacağına zəmanəti olmalıdır. Bu səbəbdən Bakı İrəvan qarşısında qanunvericiliyə dəyi­şiklik edilməsi ilə bağlı ədalətli tələb irəli sürür. Belə bir dəyişikliyi zəmanət kimi qəbul edə bilər. Əslində, baş nazir Pa­şinyan bunların hamısını yaxşı anlayır. Məgər mifik-tarixi yox, real Ermənistan ideyasını qaldıran onun özü deyilmi? Üstəlik, ölkə qanunvericiliyində qonşu­lara qarşı ərazi iddialarını özündə əks etdirən müddəaların dağıdıcı rolundan ilk danışan da Paşinyan olub.

Üzləşdiyi daxili və xarici təzyiqlər qarşısında İrəvanın ictimai rəylə, hətta kütləvi etirazlar fonunda riskli oyunlara girişmək istəyini başa düşmək müm­kündür. Fəqət, belə oyunlar geriyə dönüşün olmayacağı risklə doludur. O da aydındır ki, Paşinyan hökumətinə köklü konstitusiya islahatını həyata keçirmək üçün böyük iradə lazımdır. İnanmaq istərdik ki, Ermənistanın yaxın qonşuları ilə düşmənçiliyinə son qoyan məhz bu komanda olacaq. 

Ararat Mirzoyanın Bakının ədalətli tələbinə “ayna tutmaq” cəhdi isə təəs­süf ki, tərəflər arasında yaranmağa başlayan qarşılıqlı inam və çətinliklə qurulan normallaşma prosesinə xoşa­gəlməz ab-hava gətirə bilər...

Fərid ŞƏFİYEV,
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin rəhbəri, politoloq

– Bəli, hüquqi baxımdan müstəqil Azərbaycan 1918–1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisidir. Eyni zamanda, Azərbaycan Konstitusiya­sında nəinki Ermənistana, eləcə də dünyanın heç bir ölkəsinə qarşı ərazi iddiamız yoxdur. Beynəlxalq hüquq da bunu təsdiqləyir. Amma Ermə­nistan konstitusiyasında müstəqillik haqqında bəyannaməyə istinad yer alır. Orada 1989-cu ilin dekabrında “Dağlıq Qarabağ”la bağlı qeyd var. Əslində, burada söhbət təkcə Er­mənistan konstitusiyasından getmir. Bu ölkənin parlamenti də 1992-ci il tarixli qərarı ilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımır. 

Alma-Ata Bəyannaməsini rati­fikasiya edərkən bu müddəaların hüquqi qüvvəsini qəbul etmədiklə­rini bildiriblər. Hətta orada bəyan­namənin “Dağlıq Qarabağ”a şamil olunmadığına dair əlavə qeyd var. Doğrudur, baş nazir Nikol Paşinyan həmin əlavələrin heç yerə təqdim edilmədiyini bildirib. Fəqət, ermə­niləri tanıyırıq. Onlar sabah bu gün dediklərinin tərsini söyləyə bilərlər. 

Digər bir məsələni xatırladaq ki, Robert Koçaryan 1998-ci ildə prezident seçilərkən, konstitusiya­ya görə, onun beş il Ermənistanda yaşaması tələb olunurdu. Amma konstutisiya məhkəməsi Koçarya­nın “Dağlıq Qarabağ”da Ermənistan vətəndaşı kimi yaşaması barədə qərar qəbul etmişdi. Yəni Ermənis­tanın hüquq sistemində, o cümlə­dən konstitusiyasında Azərbayca­na qarşı ərazi iddiaları var. Amma bizim 1995-ci ildə qəbul etdiyimiz (sonra bəzi əlavələr edilməklə) mövcud Konstitusiyamızda Ermə­nistan ərazisinə iddiamızla bağlı heç nə yoxdur. 

Rəsmi İrəvan bu üsulla bey­nəlxalq ictimaiyyətə özlərini sülh danışıqlarında eyni statusda göstər­məyə çalışır, guya, oxşar problem hər iki tərəfdə var. Bu, tamamilə yanlış və əsassız iddiadır.

Elxan ŞAHİNOĞLU,
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi

– Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsi yalnız Azərbaycanın tələbi deyil. Onların əsas qanunun­da həm də Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları var. Əgər rəsmi İrəvan sə­mimi şəkildə Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərini normallaşdırmaq istəyirsə, bütün hallarda konstitusi­yasını dəyişməlidir. Bunu baş nazir Nikol Paşinyan da yaxşı anlayır və çıxışlarında dəfələrlə bəyan edib ki, reallığa uyğun hərəkət etməlidirlər. Baş nazir, doğrudan da, tarixi Ermə­nistanı real Ermənistandan ayrılma­sı ilə razılaşırsa, bu halda konstitu­siyaya dəyişiklik etməlidir. 

Bildiyimiz kimi, Bakı hələlik bunu sülh sazişinin kəskin tələbi kimi irəli sürmür. Amma çərçivə sazişi imza­landıqdan sonra bu məsələyə qayıt­maq mümkündür. İndi Ermənistan­dakı iqtidar partiyası öz məntiqinə görə, eyni iddianı Azərbaycana qarşı irəli sürməyə başlayıb. Guya, Azərbaycan Konstitusiyasında da Ermənistana qarşı ərazi iddiaları yer alır. Bu, mümkün olan şey de­yil. Çünki bizim kimi, Ermənistan və Gürcüstan da özlərini 1918-ci ildəki respublikalarının varisləri elan edib­lər. Məsələnin digər tərəfinə gəldik­də, rəsmi İrəvanın bu məsələni xa­rici işlər naziri Ararat Mirzoyanın dili ilə qaldırmaqda məqsədi ictimaiy­yəti bu yolla sakitləşdirməkdir. Yəni, görürsünüz, bizim də Azərbaycana qarşı iddia qaldırmağa cəsarətimiz çatır. Faydasız cəhdlərdir. 

Hesab edirəm ki, sonda Nikol Paşinyan nəinki mövcud konstitu­siyanı dəyişməyə, hətta yenisini qəbul etdirmək məcburiyyətində qa­lacaq. Azərbaycan Konstitusiyasın­da isə dəyişilməli heç bir müddəa yoxdur.

İmran BƏDİRXANLI
XQ