Çanaq gec-tez Ermənistan baş nazirinin başında çatlayacaq

Böyük güclərin Cənubi Qafqaz uğrunda mübarizəsinin daha aman­sız xarakter aldığı göz qabağındadır. İstər Qərb, istərsə də ABŞ bu region­da cərəyan edən geosiyasi proses­lərə tam açıq müstəvidə müdaxiləyə, tərəflərdən birinə öz şərtlərini diktə etməyə başlayıblar. Bəli, kollektiv Qər­bin Cənubi Qafqazı Rusiya ilə növbəti qarşıdurma platsdarmına çevirmək məqsədini güddüyü artıq heç kəsdə şübhə doğurmur. Məhz bu səbəbdən bölgədə əsas proseslər Qərbin vas­sallığını qəbul etmiş Ermənistan ətra­fında cərəyan edir.

Cənubi Qafqaz coğrafiyasında va­hid platformadan çıxış edən ABŞ–Qərb tandeminin Ermənistanı Moskvanın patronajlıq etdiyi bütün hər­bi-siyasi qurumlardan uzaqlaşdırmağa çalışdığı gözlə görünən qədər aşkardır. Tandemin tələblərinin sırasına Rusiya ilə strateji müttəfiqlik müqaviləsinin pozul­ması, eləcə də onun hərbi bazasının Er­mənistan ərazisindən çıxarılması daxil­dir. Amma bu planı reallaşdırmaq o qədər də asan deyil. Rusiya Qərbə üz tutacağı təqdirdə rəsmi İrəvanı “Ukrayna ssena­risi” ilə hədələyir. Bu isə o deməkdir ki, Kreml Paşinyanın anti-Rusiya siyasətinə cavab olaraq Ermənistana qarşı hərbi rı­çaqlardan istifadə etməyə hazırdır.

* * *

Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan martın 12-də keçirdiyi mətbuat konfran­sında kifayət qədər maraqlı açıqlamalar verdi. Onlardan biri onu hakimiyyətdən devirməyə dəfələrlə cəhd etmiş xarici qüvvələr barədə idi.

“Stepanakertdə (Xankəndidə – red.) yanacaq anbarının partlaması insanların “Dağlıq Qarabağı” tez bir zamanda tərk etməsi məntiqi ilə bağlı idi”. Paşinyan bu sözlərinin ardınca həmin hadisənin kimlər tərəfindən və nə məqsədlə törə­dildiyini açıqlayıb: “İnsanlar vəziyyətə nəzarəti itirmişdilər. Onlara deyiblər ki, gedin anqarlardan benzin alın. Amma sonra gördüm ki, bu hadisədə başqa məsələlərlə yanaşı, xarici qüvvələrin əli var. Bölgədə etnik təmizləməni (?) təşkil edən qüvvəni sıxışdıran, onlara dəstək verən xarici qüvvələr işləyib. Məqsədləri Dağlıq Qarabağ (?) ermənilərinin bölgəni tez bir zamanda tərk etmələrinə nail ol­maq idi. Sonra o qüvvələr Ermənistan­da hakimiyyət dəyişikliyinin başlandığını elan etdilər. Amma gördülər ki, Ermənis­tan daxilində resursları inqilabı həyata keçirmək üçün yetərli deyil. Onlara, ən azı, Qarabağdan əlavə qüvvə gətirmək lazım idi ki, hakimiyyət dəyişikliyi müm­kün olsun”. 

Bu açıqlaması ilə Paşinyan həm Qa­rabağda ermənilərin heç bir “etnik təmizləmə”yə məruz qalmadığını, həm də onlardan hakimiyyəti devirməkdə siyasi alət kimi istifadə olunduğunu etiraf etmiş oldu. Bu məqamda zəruri xatırlat­maya ehtiyac duyulur. Hayların özlərinin etiraf etdikləri kimi, Ermənistan bir döv­lət kimi çat verir, ölkə sonu görünməyən daxili qarşıdurmadan əziyyət çəkir. Fəqət, bugünədək nə daşnak–revanşistlərin, nə də 20 il hakimiyyətdə olmuş Qarabağ kla­nının Paşinyanın istefasına nail olmağa real şansı var. Yəqin bu faktı oxucularımız da xatırlayır: keçən il sentyabrın 25-də daxildəki müxalif qüvvələr, İrəvana qaç­mış Qarabağ erməniləri, guya, 100–150 minlik etiraz mitinqinə hazırlaşırdı. Fəqət həmin gün Teatr meydanına maksimum 5-6 min adam çıxdı. O da yadımızdadır ki, Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Koçaryanın gəlini müğənni Siruşonun isterik çağırışları, oliqarx Ruben Vardan­yanın irəvanlıları şirnikləndirmə cəhdləri, “Çiçəklənən Ermənistan” partiyasının rəh­bəri Qaqik Sarukyanın hazırladığı “revanş planı” heç bir nəticə vermədi. “Birləşmiş müxalifət”in dəbdən düşmüş və dağıl­mış “miatsum” mifi üzərində “hakimiyyəti devirmək” cəhdləri tam fiaskoya uğra­dı. Paşinyan “Qarabağdan əlavə qüvvə” deyəndə məhz ona qarşı istifadə ediləcək erməniləri nəzərdə tuturdu. 

* * * 

Fakt ondan ibarətdir ki, Ermənis­tanda baş nazir Nikol Paşinyan əleyhinə etirazlar Azərbaycan Or­dusunun 2023-cü il sentyabrın 19-20-də Qarabağda həyata keçirdiyi lokal xarak­terli antiterror tədbirindən sonra kütləvi hal aldı. Doğrudur, ona qədər də mövcud iqtidara qarşı olan müxtəlif siyasi qüv­vələr piketlər, nümayişlər keçirir, istefa tələbləri səslənirdi. Etirazçılara qarşı po­lisin qəddar davranışı da unudulmayıb. Hətta, nümayişləri dağıtmaq üçün odlu silahdan istifadə olunsa belə, qərbli “de­mokratlar” səslərini çıxarmadılar. Özlərini insan haqlarının müdafiəçiləri sayan bey­nəlxalq institutlar da, nədənsə, susdular. Bu da təsadüfi deyildi. Qərbin fəaliyyət­sizliyi, susqunluğu baş nazir Paşinyanın hakimiyyətini qorumağa xidmət edirdi. Yəni, ermənipərəst Qərb bu gün də əlin­də olan bütün imkan və vasitələri dövriy­yəyə buraxmaqla Paşinyan hakimiyyə­tini himayə edir. Çünki onlar yaxşı başa düşürlər ki, Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi onlar üçün hər şeyin itirilməsi demək ola bilər. Hakimiyyətə gətiriləcək yeni qüvvənin Qərbi təmsil etməyəcəyi, Rusiyaya meyilli olacağı isə birmənalıdır. Qayıdaq Paşinyanın iki gün əvvəl mətbu­at konfransında verdiyi “maraqlı” açıqla­malarına. Onun belə açıqlamalarından biri 1996-cı ildən Qarabağ məsələsinin artıq mövcud olmadığı və 2021-ci il par­lament seçkilərinə mane olmağa çalışan kənar qüvvə barədə idi. “Bəli, 1996-cı ildən Qarabağ məsələsi mövcud deyil. 2023-cü ilin sentyabrında eyni qüvvələr Ermənistan məsələsini də həll etmək, hər şeyi bağlamaq istəyirdilər. Bəs, necə oldu ki, Azərbaycan qoşunları 2021-ci ilin mayında Ermənistanın suveren ərazisini işğal etdi?. Axı, parlament buraxılmışdı və baş nazir yeni seçkilər öncəsi istefa vermişdi. Niyə həmin hadisələr 2021-ci il mayın 12-də, dediyim qərarlar qüvvəyə minəndə baş verdi? Niyə mayın 5-də, yaxud aprelin 25-də olmadı?”.

Paşinyan üç il əvvəlki seçkilər məsələsinə toxunmaqla onu devir­məyə çalışan kənar gücün ünva­nını da nişan vermiş oldu. Həmin anda onun şəhadət barmağını şimala tuşlama­sına ehtiyac qalmadı. 

* * * 

“Onlar bizdən niyə hərbi əməliyyatla­ra başlamadığımızı soruşdular. Düzünü desəm, nə cavab verəcəyimi bilmirdim. Amma indi deyə bilərəm ki, bütün hesab­lamalar ondan ibarət idi ki, əgər müha­ribə başlasaydı, Ermənistan seçki keçirə bilməyəcəkdi. Yəni, 2021-ci ilin yayında “de-yure” və “de-fakto” Ermənistan Res­publikasının ləğvi baş verəcəkdi”. Bir qə­dər pessimist səslənsə də, Ermənistan baş naziri ilk dəfə idi ki, reallığı olduğu kimi dilə gətirirdi. Deyəsən, daha devril­məkdən qorxmur. Çünki, ABŞ və Qərbin onu Rusiya əleyhinə demarşlara cəsarət­ləndirmək istiqamətində müəyyən ma­nevrlər etdiyini görür. Bu günlərdə Böyük Britaniya da Rusiya ilə mümkün qarşıdur­mada İrəvana hər cür dəstək verməyə hazır olduğunu bəyan edib. Bütün bun­lar isə Qərbin Ermənistanla bağlı indiki siyasətinin birmənalı şəkildə Rusiyanı hədəfə aldığının göstəricisidir. Paşinyan isə bu yeni taktikalı köhnə oyunda yenə Qərbin maşası olmağa məhkumdur. 

Məsələ həm də ondadır ki, ABŞ və Qərbin Ermənistana dəstəyinin arxasında rəsmi İrəvana verilmiş təlimatların icrasına nail olmanın möv­cudluğu artıq açıq mətnlə etiraf edilir. Kənardan belə görünür ki, Nikol Paşin­yan Rusiyaya qarşı kəskin siyasi ritori­kalı avantürist və riyakar siyasət aparır. Amma o, Qərbin israrlı tələblərinə bax­mayaraq, Ermənistanın, KTMT də daxil olmaqla, Moskvanın patronajlığı altında olan qurumları tərk etməsinə yönəlik hüquqi addımları mümkün qədər təxirə salmağa çalışır. Yəqin bununla Kremlin sərt reaksiyası ilə vaxtından əvvəl üz­ləşmək təhlükəsindən yayına biləcəyinə ümid bəsləyir.

Ermənistanda hələ də Paşinyanla yo­luna davam etmək istəyən qüvvələr var. Həmin qüvvələr əksəriyyət təşkil edir. Nikol onlara və seçicilərinə bol vədlər ve­rib, indi də onları yetinə yetirməkdən ötrü yollar və imkanlar arayır. Xarici ekspertlə­rin bəziləri bu qənaəti bölüşür ki, hazırda Hayastanda Paşinyanı əvəz edəcək lider yoxdur və Ermənistanın daxili siyasi palit­rasında iqtidara diş göstərə biləcək güclü müxalif qrup da gözə dəymir.

* * * 

Hər şeydən göründüyü kimi, bu­günədək daxildən və xaricdən ən müxtəlif siyasi qüvvələr Paşinyanı devirməyə, ən azı, onun ictimai nüfuzu­nu zəiflətməyə nə qədər cəhd etsələr də, ciddi uğura nail olmağı bacarmayıblar. Bunun səbəblərindən biri də qonşuları ilə təcriddən bezmiş erməni xalqının daha daşnakların, separatçı–revanşist kəsimin çağırışlarına hay verməməsidir. 

Bəli, Paşinyanın vəziyyəti heç də qibtəolunası deyil. İndi onun durumunu mütləq çatlayacaq çanağın altında zorən oturdulmuş, son aqibətini gözləməyə məhkum edilmiş adamın düşdüyü tələyə bənzətmək olar. Gözlənilən partlayışdan sonra ətrafa yayılacaq qəlpələrdən ya­yınmaq isə elə də asan olmur... 

P.S. Dünən erməni mediası maraqlı bir məlumat yaydı. Qarabağdakı keçmiş separatçıların qondarma “parlamenti”nin sabiq üzvlərinə Ermənistanı tərk etmək qadağan olunub. Qarabağ separatçıla­rının “ombudsmanı” olmuş Geqam Ste­panyan da “Zvartnots” hava limanında oxşar vəziyyətlə üzləşib. Səbəb, guya, konkret cinayət işi ilə bağlıdır. İstintaq Komitəsi “Artsax”da baş verən son ha­disələrlə, xüsusən də Araik Arutyunyanı “prezident” postundan istefa verməyə va­dar edən səbəblərlə maraqlanırmış...

Elxan ŞAHİNOĞLU, 
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq

Ermənistan baş naziri Nikol Pa­şinyan özünə qarşı qiyam və çev­riliş təhlükəsindən çox qorxur. O, hesab edir ki, bu işdə xarici xüsusi xidmət orqanlarının, əsasən də Ru­siya hərbi agentutasının əli ola bilər. Düşünür ki, onlar yerli daşnak-radi­kalların, Qarabağ separatçılarının vasitəsilə onu devirə bilərlər. Məhz bu qorxunun səbəbindən Paşinyan Qarabağı tərk edən ermənilərin İrəvanda deyil, ətraf qəsəbələrdə yerləşdirilməsi barədə qərar verdi. Eyni zamanda, daxili radikalları da nəzarət altında saxlamağa çalışır ki, bu kəsim qiyam və ya çevrilişə cəhd edə bilməsin. Amma baş na­zir üçün ən böyük təhlükə ordunun içindən ola bilər. Məhz bu ehtimalı nəzərə alaraq, o, bir müddət öncə baş qərargah rəisini dəyişdi. 

İntəhası, Ermənistan ordusu­nun içində müxtəlif ölkələrin hərbi agenturaları ilə bağlılığı olan yük­sək çinli hərbçilər var. Yəni, hərbi çevrilişə cəhd variantında həmin adamlardan Paşinyana qarşı isti­fadə edilə bilər. Böyük ehtimalla bu məsələlərdə baş nazir Fransa və ABŞ-nin məxfi qurumları ilə əmək­daşlıq edir. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarə­si gözlənilən müəyyən təhlükələr barədə onu məlumatlandırır. Bəlkə elə buna görə açıqlamalarının bi­rində Paşinyan açıq şəkildə bil­dirmişdi ki, Rusiya onu devirməyə çalışır. Yəqin bunu deyərkən əlində hansısa kəşfiyyat məlumatı olub. Belə bir təhlükəni hiss etdiyindən cangüdənlərinin sayını da artırıb. 

Digər tərəfdən, əgər Ermənis­tan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqa­viləsi Təşkilatından çıxarsa, Rusi­yada müəyyən dairələr Paşinyanın əleyhinə “X” planının düyməsini basa bilərlər. Bu zaman, hətta, Gümrüdəki hərbi bazadan yarar­lanmaq ehtimalı da var. Görünən odur ki, Ermənistandakı hadisələr çox təhlükəli istiqamət alıb. Əslin­də, Paşinyan düşdüyü vəziyyətdən çıxış yolları axtarırsa, Azərbaycan və Türkiyə ilə müəyyən məsələlə­ri həll etməklə özünü və ölkəsi­ni təhlükədən sığortalaya bilər. Amma bunun üçün ilk növbədə anklav kəndlər və Zəngəzur dəhlizi məsələsində Azərbaycanla razılığa gəlməli və çərçivə sazişini imzala­malıdır. Ondan sonra Türkiyə də Ermənistanla əlaqələri bərpa edə­cək. Məhz “Qafqaz evi” layihəsində əməkdaşlıq İrəvana təhlükəsizlik təminatını verəcək.

İmran BƏDİRXANLI
XQ