Azərbaycan–Qazaxıstan əməkdaşlığı strateji tərəfdaşlıq münasibətləri əsasında inkişaf edir. Belə bir vəziyyət Xəzər hövzəsi regionu, Orta Asiya–Cənubi Qafqaz və Türk Dövlətləri Təşkilatı coğrafiyasında əhəmiyyətli dəyişikliklərə müsbət təsir göstərir. Bakı–Astana arasında mövcud səmimi əlaqələr, eyni zamanda, Orta Dəhliz layihəsinin inkişafını da sürətləndirir. Bununla yanaşı, hər iki ölkənin zəngin enerji daşıyıcıları potensialına malik olması da strateji tərəfdaşlıq münasibətlərini getdikcə möhkəmləndirir.

Prezidentlər İlham Əliyev və Ka­sım-Jomart Tokayevin iştirakı ilə martın 11-də keçirilən Azərbaycan–Qazaxıstan Ali Dövlətlərarası Şuranın birinci iclasın­da, Çinin Sian terminalından Bakının Ab­şeron stansiyasına konteyner qatarının gəlişi mərasimində və dövlət başçılarının mətbuata bəyanatlarla çıxışlarında bü­tün bunlar barədə ətraflı söhbət açılıb, əlaqələrin bütün sahələrdə uğurla inkişaf etdiyi vurğulayıb, ikitərəfli münasibətlərin gündəliyinin geniş olduğu diqqətə çatdı­rılıb. 

Dövlət başçılarının Azərbaycan və Qazaxıstana qarşılıqlı səfərləri zama­nı əldə edilən razılıqların uğurla həyata keçirildiyini, eyni zamanda, həmin razı­lıqların icrasının daim diqqətdə saxlanıl­dığını bildirən prezidentlər tərəfindən bu, ikitərəfli əməkdaşlığın yüksək səviyyədə olmasının göstəricisi kimi dəyərləndirilib. 

Prezident İlham Əliyev mətbuata bə­yanatında ölkələrimiz arasında əlaqələrin regional əməkdaşlıq, o cümlədən Xəzər hövzəsində və daha geniş coğrafiyada səmərəli əməkdaşlıq üçün böyük önəm daşıdığını bildirib. Ölkə rəhbəri bu əmək­daşlığın daha da genişləndirilməsi üçün böyük potensialın olduğunu söyləyib, bütün bunların ticarət dövriyyəsinin həc­minin artırılması, əlavə biznes imkanları­nın yaradılması, energetika, nəqliyyat və digər sahələrdə genişmiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi işinə xidmət etdiyini diqqətə çatdırıb. Ölkəmizin rəhbəri Pre­zident Kasım-Jomart Tokayevin dövlət səfərinin dostluq və qardaşlıq münasibət­lərinin daha da inkişaf etdirilməsinə töhfə verəcəyinə əminliyini vurğulayıb.

Azərbaycan–Qazaxıstan əməkdaş­lığı yeni inkişaf dövrünü yaşayır. Bu mərhələnin əsası isə Qazaxıstan Res­publikasının Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin 2022-ci ildə Azərbaycana rəs­mi səfərinin nəticələrinə əsasən, “Azər­baycan Respublikası ilə Qazaxıstan Res­publikası arasında strateji münasibətlərin möhkəmləndirilməsi və müttəfiqlik qarşı­lıqlı fəaliyyətinin dərinləşdirilməsi haqqın­da Bəyannamə”sinin qəbul edilməsi ilə başlayır. İndiki dövrdə iki ölkə arasında münasibətlər yüksələn xətt üzrə inkişaf edir. Siyasi, ticarət-iqtisadi, tranzit-nəqliy­yat, enerji, kənd təsərrüfatı, mədəni-hu­manitar və digər sahələrdə əlaqələrin genişləndirilməsi istiqamətində sistemli layihələr gerçəkləşdirilir. 

İki ölkə arasında strateji əməkdaş­lığın inkişafına müsbət təsir göstərən normativ-hüquqi bazanın tədricən ge­nişlənməsi nəticəsində təkcə 1 il 6 ay ərzində 40-a yaxın mühüm ikitərəfli sənəd imzalanıb. Bu, müxtəlif sahələrdə, o cümlədən iqtisadi sektorda qarşılıqlı fəaliyyəti gücləndirib. Nəticədə 2020-ci ildən etibarən ölkələrimiz arasında ticarət dövriyyəsi təxminən 5 dəfə (109 milyon dollardan 529 milyon dollara) yüksəlib. Təkcə keçən il ərzində ticarət dövriyyəsi­nin həcmi 314 milyon təşkil edib. 

İndiyə kimi Azərbaycan Qazaxıstana 211,4 milyon dollar, Qazaxıstan isə Azər­baycan iqtisadiyyatına 114 milyon dollar investisiya yatırıb. Ümumiyyətlə, 2005–2023-cü illər ərzində qarşılıqlı investisiya qoyuluşunda da artım müşahidə edilib. Bu dövrdə Qazaxıstanda qeydə alınan 1065 Azərbaycan şirkətinin yatırdığı sər­mayənin həcmi 381 milyon dollar olub. Azərbaycanda isə qeydə alınan 150 Qa­zaxıstan şirkətinin qoyduğu investisiya­nın həcmi isə 117 milyon dollara yüksəlib.

Azərbaycan – Qazaxıstan əməkdaşlı­ğında qarşılıqlı yükdaşımaların artımı da diqqət çəkib. Əlbəttə, bu məsələdə son 3 ildə iki ölkə arasında avtomobil nəqliyyatı ilə beynəlxalq yükdaşımaları üçün mü­badilə edilən “İcazə” blanklarının sayının beş dəfə artması əhəmiyyətli rol oynayıb. 

Yeri gəlmişkən, ölkələr arasında bey­nəlxalq avtomobil daşımaları üzrə Qarı­şıq Komissiyanın bu il mart ayının 6-da keçirilən növbəti iclasında 2023-cü il üzrə daşımaların davamlılığının təmin edilmə­si məqsədilə “İcazə” blanklarının əlavə mübadiləsi və 2024-cü il üçün ölkələrimiz arasında “İcazə” blanklarının ilkin kvotası razılaşdırılıb.

İclas zamanı Azərbaycan və Qa­zaxıstan arasında avtomobil nəqliyyatı ilə beynəlxalq daşımalar sahəsində tərəf­lərin qarşılaşdıqları çətinliklər və onların həlli yolları müzakirə olunub. Həmçinin Orta Dəhlizin davamlı inkişafının təmin olunması üçün Çindən göndərilən tranzit yüklərin hər iki ölkə daşıyıcıları tərəfin­dən daşınması üçün təşkilati işlərin gö­rülməsi barədə razılıq əldə edilib.

İclasda bildirilib ki, Azərbaycan və Qazaxıstan arasında daşımaların ümu­mi həcmi, eləcə də region üzrə 3-cü ölkə daşımalarında iki ölkə daşıyıcılarının ak­tivliyi artıb.

Bütün bu və digər həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində 2023-cü ildə iki ölkə arasında yükdaşımaların həcmi 1,5 dəfə artaraq 4,3 milyon ton təşkil edib. Orta Dəhliz üzrə həcm isə 65 faiz artaraq 2,8 milyon tona çatıb. Belə yük­sək göstəricilərin əldə edilməsini isə Azərbaycan-Qazaxıstan İşgüzar Şurası çərçivəsində sıx əməkdaşlıq, həmçinin ticari-iqtisadi münasibətlərin stimullaşdı­rılması tədbirləri, Qazaxıstan şirkətlərinin Ələt azad iqtisadi zonasına (AFEZ) cəlb edilməsi, habelə AFEZ ilə Qazaxıstanın azad iqtisadi zonaları arasında qarşılıqlı əməkdaşlığın qurulması şərtləndirib. 

Azərbaycan-Qazaxıstan İnvestisiya Fondunun yaradılması, sənaye və texno­logiya parklarında birgə istehsalın təşkili, Ələt limanında taxıl terminalının inşası, gəmiqayırma sektorunda əməkdaşlığın qurulması, qazax şirkətlərinin azad edil­miş ərazilərin bərpasında iştiraklarına əl­verişli imkan yaradılması kimi məsələlər də ikitərəfli əlaqələrin daha da güclən­məsinə öz müsbət təsirini göstərib. Bu baxımdan Füzulidə 600 şagird yerlik “Kurmanqazı adına Yaradıcılığın İnkişafı Mərkəzi”nin inşası, həmçinin xəstəxana­nın tikintisinin planlaşdırılması xüsusilə diqqət çəkib. 

Hər iki ölkə son illərdə bütün region üçün mühüm önəm daşıyan bir sıra la­yihələrin icrasına fəal qoşulub. Məsələn, Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Mar­şrutunun (Orta Dəhliz) imkanlarının ge­nişləndirilməsi, Xəzərin dibi ilə fiber-optik rabitə xəttinin və enerji kabelinin çəkilmə­si, Azərbaycan vasitəsilə neft və uranın ixracı, habelə Qazaxıstandan Azərbay­can bazarına buğda tədarükünün real­laşdırılması istiqamətindəki təşəbbüs­lərin diqqət mərkəzində saxlanılması nəticəsində Azərbaycan-Qazaxıstan mü­nasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlib.

Yeri gəlmişkən, ölkələrimizin Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində­ki fəaliyyətinə də nəzər salmaq istərdik. Bununla bağlı xatırladaq ki, hər iki dövlət TDT-nin təsis olunmasında, qurulmasın­da fəal iştirak edib. Başqa sözlə, quru­mun yaradılması təşəbbüsü Qazaxıstan tərəfindən irəli sürülsə də, müqavilə Azərbaycanda imzalanıb. 

Ötən 15 il ərzində TDT beynəlxalq arenada tanınaraq nüfuzlu aktora çev­rilib. Bu müddətdə təşkilat üzvləri tərə­findən türk dünyasının konturları yeni geosiyasi reallıq kimi müəyyənləşdirilib və potensialı yüksək dəyərləndirilib. Belə ki, ümumi ərazisi təxminən 4,5 milyon kvadrat kilometr, ümumi daxili məhsulun həcmi (ÜDM) 1,5 trilyon dollardan çox, əhalisi 160 milyon nəfərdən artıq olan TDT çərçivəsində ticarət dövriyyəsi 42,3 milyard dollara yüksəlib, türk dövlətlərinin dünya ilə ümumi ticarət dövriyyəsi isə 1,3 trilyon dollara yaxınlaşıb. 

Hər iki dövlət Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) həm region, həm də bütün dünya ölkələri üçün əhəmiyyətinin artırılması, potensialının ölkələrimizin iqtisadiyyatının inkişafına yönəldilməsi istiqamətində nəzərdə tutu­lan layihələri uğurla gerçəkləşdirir, logisti­ka- nəqliyyat potensialının gücləndirilmə­si istiqamətində fəal siyasət yürüdür. 

Bu fikrin bariz ifadəsi olaraq deyə bilərik ki, 2022-ci ilin sonlarında Akta­uda Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkiyə ərazilərində “Orta Dəhlizin inkişafı üzrə 2022−2027-ci illəri əhatə edən Yol Xə­ritəsi” imzalanıb. Xəzər sahillərindəki də­niz limanlarımızın genişmiqyaslı müasir­ləşdirilməsinə başlanılıb. Bundan əlavə, Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstan dəmiryolçuları tərəfindən yükdaşımala­rın həcmini artırmaq üçün “bir pəncərə” formatında xidmət göstərəcək “Middle Corridor Multimodal Ltd” birgə müəs­sisəsi yaradılıb. Marşrut boyunca ən son rəqəmsal texnologiyalardan istifadə olu­nacağı nəzərdə tutulub. Layihənin icrası­na isə transmilli “PSA” Sinqapur şirkətini cəlb edilib. 

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan və Qa­zaxıstanın Orta Dəhlizin inkişafı istiqamə­tində reallaşdırdıqları tədbirlər nəticəsin­də yükdaşımaların həcmi 2022-ci ildə 2 dəfə artaraq 1,7 milyon tona, 2023-cü ildə isə əlavə 65 faiz artaraq 2,7 milyon tona çatıb. Gələcəkdə bu həcmin ildə 10 milyon tona çatacağı proqnozlaşdırılıb. Bunu isə həm tələbat, həm də texnoloji imkanların mövcudluğu şərtləndirib. 

Hazırda Astana ilə Bakı bu sahə­də kompleks addımlar atır. Yuxarıda adı çəkilən “Orta Dəhlizin inkişafı üzrə 2022−2027-ci illəri əhatə edən Yol Xəritə­si” isə mövcud istiqamətdəki layihələrin icrasını sürətləndirir. 

Bütün bunlarla yanaşı, Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstan dəmiryolçu­ları tərəfindən yükdaşımaların həcmini artırmaq üçün “bir pəncərə” formatında xidmət göstərəcək “Middle Corridor Mul­timodal Ltd” birgə müəssisəsi yaradılıb. Marşrut boyunca ən son rəqəmsal tex­nologiyalardan istifadə olunacağı plan­laşdırılıb.

Ümumiyyətlə, Orta Dəhliz böyük po­tensiala malikdir və təbii ki, bu mühüm layihənin həyata keçirilməsində Qazaxıs­tanla Azərbaycanın rolu olduqca böyük­dür. Bu arteriyanın inkişafı ticarət dinami­kasının genişlənməsinə töhfə verməklə yanaşı, Şərqlə Qərb arasında əlaqələn­dirici körpü kimi ölkələrimizin mövqeyini möhkəmləndirir.

V.BAYRAMOV
XQ