Böyük Britaniyanın “Qardian” qəzetində “ABŞ-dakı neonasistlər artıq Ukraynaya dəstəyi layiqli bir iş hesab etmirlər” başlıqlı məqalə dərc olunub. Qəzetin köşə yazarı Con Kreys belə qənaətə gəlib ki, Ukraynaya hərbi yardıma mane olan respublikaçılar kimi, amerikalı sağçı ekstremistlər də vaxtilə heyran olduqları müharibədən imtina edirlər. Məqalədə qeyd olunub ki, bir vaxtlar amerikalı ekstremistlərin təyinat yeri olan Ukrayna müharibəsinin iki ili ərzində Birləşmiş Ştatlarda gizli fəaliyyət göstərən ifrat sağçı hərəkat nümayəndələri savaşdan fəal şəkildə üz döndərir və ardıcıllarına münaqişədən uzaq durmağı tövsiyə edirlər. 

Britaniyalı jurnalistin bu möv­zuya toxunması təsadüfi deyil. İnternet resurslarından öyrənmək olur ki, Rusiya-Ukrayna mühari­bəsi başlayandan sonra dünya­nın hər tərəfindən radikal sağçı baxışlara malik döyüşçülər savaş meydanlarına axışmışdılar. Bir çox media orqanlarında hər iki tərəfdən ekstremistlərin döyüşdü­yünü təsdiqləyən foto-video mate­riallara da rast gəlmək mümkün­dür. Məsələn, Almaniyanın “Welt am Sonntag” qəzeti ötən il iyulun 29-da dərc olunmuş məqaləsində Ukraynada müharibə başlayan­dan bəri onlarla almanın döyüş bölgəsində savaşmağa getdiyini yazmışdı. Alman nəşri, həmçinin qeyd etmişdi ki, ümumilikdə, təh­lükəsizlik orqanları “ekstremizmlə və ya siyasi motivli cinayətlərlə əlaqəsi olan” 61 nəfərin ölkədən getdiyini qeydə almışdı. “Welt am Sonntag”in məlumatına görə, ekstremistlərin 27 nəfəri Rusiya, 12-si isə Ukraynayönlü olmuşdu. Almaniya Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, onların arasın­da həm sağçı, həm də solçu eks­tremistlər var. 

Müharibədə ABŞ-dan da çox sayda ekstremistin iştirak etməsi barədə məlumatlar yayılır. Amma son vaxtlar iddia olunur ki, ame­rikalı neonasistlər Ukraynanı tərk edirlər. Böyük Britaniyanın “Qardian” qəzetinin köşə yazarı Con Kreys vəziyyətlə bağlı araş­dırmasında amerikalı ekstremist­lərin Ukrayna müharibəsindən üz döndərmələrinin səbəblərini sadalayır. Müəllif yazır: “Ukray­na münaqişəsinin əvvəlində ABŞ Daxili Təhlükəsizlik Departamenti (DTD) kəşfiyyat bülleteni yaymış­dı ki, son dərəcə sağçı amerikalı ekstremistlər Ukrayna tərəfində döyüşmək üçün Ukraynaya ge­dirlər və bu təcrübələrdən ABŞ-a qayıdarkən terror bacarıqlarını artırmaq üçün istifadə edə bilər­lər”. Nəticədə, Ukrayna ordusu dünyanın hər yerindən 20 minə yaxın muzdlu əsgəri cəlb etdi. Münaqişənin başlamasından bir neçə həftə sonra “Boogaloo Boys” adlandırılan Amerika neo­nasist qrupu Ukraynaya getmişdi. 

Bununla belə, 2023-cü ilin noyabr ayında sosial şəbəkələr­də səsli mesajında, ABŞ-da irqçi etirazları ilə tanınan neonasist “Qanlı qəbilə” şəbəkəsinin lideri, keçmiş dəniz piyadası Kristofer Polhaus davamçılarına “uşaq­larının” Ukrayna münaqişəsinə qoşulmasına icazə vermədiyini söyləmişdi: “Mən imkan ver­məyəcəyəm ki, bizim uşaqların səyləri və qanı müharibəyə get­sin”. Amma K.Polhaus mesajında Ukraynada xalqın mübarizəsini dəstəkləməyə davam edəcəyini də bildirmişdi. Onun sözlərinə görə, şəbəkənin bəzi üzvləri “çox həvəslidirlər və bütün pullarını və resurslarını daxili fəaliyyətə, nifrət mitinqlərinə yönəldəcəklər. Eyni mesajda, K.Polhaus “Qar­dian” müəllifinə ABŞ-da Kiyevi dəstəkləyən sonuncu ictimai ne­onasist liderlərdən biri olduğunu etiraf edib. Məqalə müəllifi bildirir ki, DTD Ukraynaya gedən sağçı ekstremistləri izləməyə davam edib-etməməsi ilə bağlı çoxsaylı e-poçt sorğularına cavab vermir. 

C.Kreys yazır ki, ABŞ-ın daha geniş neonasist hərəkatının bəzi üzvləri Ukraynadakı münaqişə­dən, hətta onların şücaətləri barədə hekayələr reallığa uyğun olmasa da, döyüşçü nüfuzunu möhkəmləndirmək üçün istifadə etdilər. Nəşr qeyd edir ki, K.Pol­haus ilə işləyən və “Sümüklü üz” təxəllüsü ilə tanınan Florida şta­tından olan Kent MakLellan yay­da Ukraynadakı hadisələrdə işti­rakı barədə yalan danışdığı üçün ifşa edilmişdi. C.Kreys, həmçinin iddia edir ki, Rusiya tərəfində də neonasistlər iştirak edirlər. Müəl­lif muzdlu “Vaqner Qrupu”nun həmtəsisçisi Dmitri Utkini xatır­ladır və onun nəinki təşkilatını Üçüncü Reyxin sevimli bəstəka­rının şərəfinə adlandırdığını, həm də boynunun hər iki tərəfində “Waffen-SS” loqosunu döymə et­dirdiyini diqqətə çatdırır.

Məqalədə qeyd olunur ki, müharibə Ukrayna üçün böhran nöqtəsindədir, çünki respublika­çılar Konqresdə ilk növbədə Mek­sika ilə cənub sərhədini möhkəm­ləndirmək və ABŞ-ın sığınacaq sistemində kəskin dəyişikliklər etmək tələbləri ilə Kiyevə yardımı əngəlləyirlər. Daha geniş kon­tekstdə ABŞ-da Ukrayna ilə bağlı müzakirələr praktik olaraq dayan­dırılıb, çünki Qəzza münaqişəsi və daxili problemlər bir vaxtlar dünyada geniş izlənilən bir ha­disəni arxa plana keçirib. Müəl­lif iddia edir ki, insanları cəbhə bölgəsinə döyüş təcrübəsi üçün göndərməyin mənasız olduğunu görən, ölüm və ya geri qayıtdıq­dan sonra həbs olunma riski çox yüksək olduğunu anlayan, ame­rikalı sağçı ekstremistlər Ukray­nanı potensialı az olan münaqişə kimi görürlər. 

Sentyabr ayında ABŞ-ın da­ğılmış neonasist terror qrupu “Atomvaffen Division” ilə əlaqəli məşhur sağçı nəşr bildirmişdi ki, Ukraynadakı münaqişə “artıq bizim üçün əhəmiyyətli deyil”: “Dünyanın yarısından uzaqda, evdə daha aktual məsələlər ol­duğu halda müharibə haqqında məlumat vermək, açığı bizim ma­raqlarımıza uyğun deyil”. Məqalə müəllifi yazır ki, bu, respublikaçı prezidentliyə namizədlər - Do­nald Tramp, Ron DeSantis və Vivek Ramasvaminin müharibə­ni uzaq problem kimi xarakterizə edən bəyanatlarını xatırladan bir əhval-ruhiyyədir. Ancaq cəmi 5 il əvvəl Ukrayna ifrat sağçı ekstre­mistlər üçün münbit təlim meyda­nı kimi görünürdü. Bununla bağlı C.Kreys maraqı məlumatları da paylaşır: “Beynəlxalq neonasist təşkilatı “Baza”nın yaradıcısı, Pentaqonun sabiq podratçısı Ri­naldo Nazzaro öz qrupunun gizli iclasında bildirmişdi ki, Ukrayna­dakı münaqişəni “potensial öy­rənmə fürsəti” kimi qiymətləndi­rir. Ancaq indi R.Nazzaro qəzetə açıqlamasında bildirib ki, “üzvləri Ukraynada həyatlarını riskə at­madan başqa bir yerdə adekvat təlim tapa bilərlər”. Müəllif əlavə edir ki, “Baza”nın keçmiş üzv­lərindən biri, Rayan Burçfild isə 2019-cu ildə ultramillətçi yaraq­lılara qoşulmaq üçün Ukrayna­ya getmişdi. Onun gəlişindən az sonra Ukrayna kəşfiyyatı Burçfildi və başqa bir amerikalını terror fəaliyyətinə görə deportasiya et­mişdi. 

Məqalədə vurğulanır ki, hüquq-mühafizə orqanlarının təhdidi də Ukraynaya getməyə çalışan sağçı ekstremistlər üçün əsas maneə rolunu oynayır. C.Kreys belə qənaətə gəlir ki, Skandinaviya, Polşa, Belarus və Rusiyadan olan sağçı millətçilər cəbhə xəttində xidmət ediblər. Amma indi ekstremistlər üçün münaqişəyə qoşulmağın real perspektivi praktiki və maddi-tex­niki çətinliklərlə yanaşı, həyat və sağlamlıq üçün də yüksək risk yaradır. Digər tərəfdən, Avropa neonasistləri üçün münaqişə artıq astanadadır: “Nəzarətsiz rus imperializmi hələ də qitədəki millətçi hərəkatlar tərəfindən təh­did olaraq görülür. Onlar hesab edirlər ki, amerikalılar və onla­rın hərəkatının ingilisdilli üzvləri Kremlin təbliğat maşınının reallı­ğından xəbərsizdirlər”.

Beynəlxalq terrorla müba­rizə mərkəzinin baş elmi işçisi və proqram rəhbəri Kasper Re­kavekin sözlərinə görə, “Biz mü­naqişəyə onlayn heyranlığı bəzi ultrasağçı bölmələrin Ukrayndakı döyüş əməliyyatlarında real işti­rakları ilə qarışdırırıq”. Rekavek deyib ki, avropalılarla müqayisə­də amerikalı ekstremistlərin hər­bi münaqişəyə qoşulmalarında əsas maneələr məsafə və dil bar­yeridir: “Ora uzaqdır, ünsiyyət də tanış olmayan dildədir və orada soyuqdur”.

Səbuhi MƏMMƏDOV
XQ