İTAR-TASS-ın yaydığı informasiya bir çox mətləblərə aydınlıq gətirir

Ermənistan 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatla Zən­gəzur dəhlizinin açılmasına dair üzərinə götürdüyü öhdəliyi üç ildən çoxdur icra etmir. Halbuki, bəyanatın doqquzuncu bən­dində bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin bərpa ediləcəyi açıq-aydın yazılıb. Qeyd olunub ki, Ermənistan vətən­daşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətinin təşkili məqsədilə Azərbaycanın qərb ra­yonları və Naxçıvan arasında nəqliyyat əlaqəsinin təhlükəsizli­yinə zəmanət verir. Bəyanatda nəqliyyat əlaqəsi üzrə nəzarəti Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd xidmətinin orqanlarının həyata keçirəcəyi də bildirilib.

Rəsmi İrəvan isə nəinki dəh­lizin açılmasına imkan vermir, üstəlik, nəqliyyat əlaqəsinə nə­zarətin Rusiya sərhədçilərinin tə­min etməsi öhdəliyindən də imtina edir. Belə ki, 2023-cü ilin sonla­rında “Sülhün kəsişməsi” adlanan layihə çərçivəsində Ermənistan milli təhlükəsizlik xidmətində xü­susi bölmə yaradılıb. Hökumətin noyabrın 2-də keçirilən iclasın­da bu barədə danışan baş nazir Nikol Paşinyan deyib ki, həmin bölmənin funksiyası Ermənistan ərazisindən keçən regional və beynəlxalq kommunikasiyaların təhlükəsizliyini təmin etmək olma­lıdır: “Qeyd edə bilərəm ki, bölmə artıq formalaşıb, praktiki olaraq kadrlarla təmin edilib və faktiki surətdə dünən işə başlayıb”.

İrəvanın bu addımı Azərbay­canda, təbii ki, narazılıqla qarşıla­nıb. Ölkəmiz üçtərəfli bəyanatda nəzərdə tutulduğu kimi, Azərbay­canın bir bölgəsindən digərinə, konkret olaraq Zəngilandan Or­dubada gedən insanların və yük­lərin yoxlamaya məruz qalmasına imkan verə bilməz. İki rayonu­muz arasında Ermənistanın cəmi bir rayonu (Mehri) yerləşir, yolun ümumi uzunluğu isə 42-43 kilo­metrdir. Ölkə daxilində səyahət edən insanların pasport və göm­rük yoxlamasına məruz qalması dünyanın heç bir yerində görün­məyib.

Üstəlik, Ermənistanın Zən­gəzur dəhlizinin təhlükəsizliyinin təmin olunması ilə bağlı verdiyi təminatlar da Azərbaycan üçün qaneedici deyil. Bununla bağ­lı yanvarın 10-da yerli televizi­ya kanallarına müsahibəsində Prezident İlham Əliyev fikirlərini aydın şəkildə ifadə edib: “Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyev müsahibə zamanı Zəngəzur dəh­lizinin təhlükəsizliyi məsələsinə də münasibət bildirib: “Mən dəfələrlə Ermənistan rəhbərliyinə demişəm ki, Ermənistanın qarantiyaları bizə kifayət deyil. 10 noyabr Bəyana­tında göstərilmişdi ki, Rusiya sər­hədçiləri 42–43 kilometr ərazidə təhlükəsizliyi və nəzarəti həyata keçirirlər və bu öhdəlik yerinə ye­tirilməlidir. Ermənistan isə bundan indi boyun qaçırmaq istəyir. Hal­buki, bu da məntiqli deyil. Çünki Rusiya sərhədçiləri Ermənistanın, İrəvanın aeroportundadırlar, Er­mənistan–İran, Ermənistan–Tür­kiyə sərhədindədirlər. Niyə orada onlar qala bilərlər, amma burada qala bilməzlər? Sadəcə olaraq, bu, bir bəhanədir ki, yol açılmasın. Biz üç il gözləmişik, bizi ittiham edirdilər ki, biz güc tətbiq edərək o yolu açacağıq. Halbuki bu, cəfəng bir ittiham idi...”

Ermənistanın hakim “Mülki müqavilə” partiyasının üzvü, par­lamentin xarici əlaqələr komitə­sinin rəhbəri Sarkis Xandanyan isə deyib ki, ərazidən keçəcək yolların təhlükəsizliyi Ermənista­nın müvafiq strukturları tərəfindən təmin ediləcək: “Kommunikasi­yaların açılmasının Ermənistanın suverenliyi və qanunvericiliyi çər­çivəsində həyata keçiriləcəyi de­yildikdə, bu, o deməkdir ki, həm indi, həm də blokdan çıxarıldıq­dan sonra ərazimizdən keçən yol­larda təhlükəsizlik Ermənistanın müvafiq strukturları tərəfindən tə­min olunmalıdır”. Bunun üçtərəfli bəyanatın doqquzuncu bəndinin tətbiq olunmayacağı anlamına gəlməsi ilə bağlı sualı şərh edən Xandanyan, yalnız erməni tərəfi­nin israr etdiyi kommunikasiyala­rın açılması prinsiplərini təkrarla­yıb.

Göründüyü kimi, İrəvan mövqeyindən geri çəkilənə oxşa­mır. Qərbpərəst Paşinyan iqtida­rının dəhlizin açılmasına, habelə ona nəzarəti Rusiya sərhədçilə­rinin həyata keçirməsinə imkan verməməsi siyasətinin elə Qərbin özünün təlimatı əsasında oldu­ğu artıq şübhə doğurmur. Necə deyərlər, pulu kim ödəyirsə, mu­siqini də o sifariş verir.

Bununla bağlı Rusiyanın fede­ral dövlət xəbər agenliyi – TASS bugünlərdə məlumatlı mənbəyə istinadən diqqətçəkən informasi­ya yayımlayıb. Agentlik bildirib ki, Almaniya Rusiya sərhədçilərinin Ermənistandan tezliklə çıxarıl­masında maraqlıdır. Berlin bu və digər anti-Rusiya addımlarının müqabilində İrəvana maliyyə yar­dımı təklif edir.

Agentliyin həmsöhbəti deyib: “Almaniya Ermənistanı Qərbin an­ti-Rusiya siyasətinə sürükləməyə çalışır. Berlinin vəzifəsi İrəvanla Moskva arasında mümkün qədər çəkişmə yaratmaqdır. Almanlar rus sərhədçilərinin Ermənistan ərazisindən tezliklə çıxarılma­sında və ölkə hakimiyyətinin öz dövlət aparatını Rusiyaya dost­casına yanaşan şəxslərdən tə­mizləməsində, o cümlədən silahlı qüvvələrin, kəşfiyyat xidmətlərinin və hüquq-mühafizə orqanlarının lüstrasiyasında (“Lüstrasiya” yu­nan sözü olub, mənası işıqlan­ma deməkdir. Bu söz müstəqillik qazanmış ölkələrin əvvəlki rejim­lərdən, yaxud iqtidara yeni gələn­lərin hakimiyyəti sabiq komanda tərəfdarlarından təmizləməsini ifadə edir – S.H.) maraqlıdırlar. Bunun müqabilində Berlin İrəvana maliyyə və texniki yardım göstər­məyi, o cümlədən Nikol Paşinyan hökumətinin Qarabağ erməniləri­nin Avropa İttifaqı ölkələrinə küt­ləvi mühacirətinin qarşısını almaq səylərinə dəstək verməyi təklif edir”.

Bu informasiyanın yayılma­sının Almaniya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (BND) rəhbəri Bruno Kalın 2023-cü il noyabrın 24-də Hayastana səfərindən sonraya təsadüf etməsi də diqqət çəkən məqamdır. Alman xarici kəşfiyya­tına cavabdeh şəxs həmin gün İrəvanda N.Paşinyanla görüşmüş­dü. Baş nazirin aparatı Paşinyan və Kalın Ermənistan və Almaniya arasında əməkdaşlıq sahələri ilə bağlı məsələləri müzakirə etdiklə­rini açıqlamışdı. Qeyd edilmişdi ki, görüşdə regionda baş verən pro­seslərə dair fikir mübadiləsi aparı­lıb, qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər müzakirə olunub.

Beləliklə, İTAR-TASS-ın yay­dığı və etibarlılığı heç bir şübhə doğurmayan informasiya, əslində, bir çox mətləblərin gün işığına çıx­masına səbəb olub.

Mövzu ilə bağlı XQ-yə şərh verən siyasi tədqiqatçı, Qafqaz Siyasi Analiz Mərkəzinin direk-toru Əhməd Əlili bildirdi ki, Er­mənistan hazırda tamamilə ay­rı-ayrı geosiyasi areallarda yer­ləşən ölkələrin maraqlarını öz üzərində kəsişdirməyə cəhd edir. Bunu etmək üçün isə Ermənista­nın lazımi resursları yoxdur: “Bu cəhdlər Ermənistan üzərində Av­ropa İttifaqı–Rusiya, Avropa İtti­faqı–ABŞ–İran gərginliyinə gətirib çıxaracaq və çıxarır.

Amma yayılan informasiya ilə bağlı hesab edirəm ki, bizim ya­naşmamız bir qədər fərqli olmalı­dır. Biz bunu Azərbaycanın bir növ uğuru kimi də qəbul edə bilərik. Məsələ ondadır ki, biz TASS-ın məlumatını daha çox Zəngəzur dəhlizi kontekstində analiz et­məliyik. Çünki Zəngəzur keçmiş SSRİ–İran sərhədi boyunca keçir. Həmin xətt hazırda Ermənistan­dakı Rusiya sərhəd qoşunlarının nəzarəti altındadır. Yəni, sovet ordusu faktiki olaraq, Ermənistan ərazisindən çıxmayıb, orada Ru­siya qoşunları kimi fəaliyyətləri­ni davam etdirməyə başlayıblar. Vaxtilə Sovet İttifaqının sərhəd qoşunlarının icra etdiyi funksiyanı, yəni SSRİ–İran və SSRİ–Türkiyə sərhədlərinin qorunmasını indi Ermənistan–İran, Ermənistan–Türkiyə sərhədi üçün Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd xidməti yerinə yetirir”.

Ekspertin sözlərinə görə, Er­mənistan rəsmiləri uzun müddət Avropa platformasında özlərini anti-Rusiya, Qərbpərəst göstər­məkdən ötrü belə bir arqument­dən istifadə edirdilər ki, onlar Zəngəzur dəhlizinin rus sərhə­dçilərinin nəzarətində olmasına qarşıdırlar, Azərbaycan isə bu­nun lehinədir: “Reallıq isə bun­dan ibarətdir ki, həmin qoşunlar çoxdan oradadırlar. Azərbaycan və Rusiya üçtərəfli bəyanata imza atarkən bu faktı əsas götürərək nəqliyyat əlaqəsinə nəzarəti rus sərhədçilərinin həyata keçirəcə­yini vurğulayıblar. Ermənistan isə bunu Qərbə Azərbaycanın Rusiya ilə yaxınlığı, Qərblə problemləri­nin olması kimi qələmə verməyə çalışırdı. Belədə İrəvanın mövqeyi Qərbpərəst təsiri bağışlayırdı. İndi isə Qərb hökumətlərinə, oradakı tədqiqatçılara məlum olur ki, Azər­baycan nəyə görə Rusiya FTX-nin sərhəd qoşunlarının dəhlizə nə­zarəti həyata keçirməsini istəyir­di. Çünki qeyd etdiyim kimi, FTX sərhəd qoşunları çoxdan orada yerləşib. Belə olan təqdirdə, gö­rünür, Aİ ölkələri arasında reallığı ən birinci dərk edən, məsələnin mahiyyətinə varan Almaniya hö­kuməti olub. Berlin başa düşür ki, FTX-nin sərhəd qoşunlarının Ermənistanda olduğu müddətdə “Zəngəzur dəhlizi rus sərhədçilə­rinin nəzarətində olmasın” fikrini səsləndirmək mümkün deyil”.

Əhməd Əlilinin fikrincə, buna görə də Almaniya Ermənistan hö­kumətindən bütövlükdə rus sər­hədçilərini ölkə ərazisindən çıxar­masını istəyir. Əgər çıxaracaqsa, rəsmi Berlin onlara çox şey təklif etməyə hazırdır: “Unutmaq olmaz ki, bu kontekstdə bir müddət əvvəl İranla Avrasiya İqtisadi İttifaqı ara­sında müəyyən sənəd imzalandı. Hazırda Ermənistanla sərhəd İran üçün vacib nöqtəyə çevrilib. Belə olan halda Ermənistan, doğrudan da, özünü kifayət qədər mürəkkəb vəziyyətə salıb”.

Ekspert baş verən prosesləri Rusiya-Aİ qarşıdurması kimi yox, Azərbaycanın Avropa strukturları ilə işləməsinin uğuru kimi təqdim etməyin tərəfdarıdır: “Məsələ on­dadır ki, bölgədəki reallıq avro­palılara aydın olur və almanlar bir qədər irəli düşüblər. Onlar İrəvana deyirlər ki, reallıqda təqsir sizin özünüzdədir. Çünki 1992-ci ildən Rusiya sərhədçilərini öz sərhədlə­ri daxilində saxlayan Ermənistan hökumətidir. Paşinyana mesaj verirlər ki, əgər sən, həqiqətən də, Qərbpərəstsənsə, həmin qüvvələ­ri öz ərazindən çıxar”.

Politoloq Yeganə Hacıyeva isə qəzetimizə açıqlamasında dedi ki, Almaniya Aİ ölkələri ara­sında Rusiyadan iqtisadi baxım­dan, o cümlədən təbii resurslarla bağlı ən çox asılılığı olan dövlətdir. Eyni zamanda, Almaniya Rusiya resurslarının Avropaya nəqlindən ən çox qazanan ölkədir: “Almani­ya Ukrayna ilə müharibə aparan Rusiyaya təzyiq elementləri for­malaşdırır. Onlardan biri də məhz Ermənistanın, necə deyərlər, əli ilə bir sıra addımların atılmasıdır. Zənnimcə, rəsmi Berlinin İrəvanı rus sərhədçilərini Ermənistandan çıxarmağa razı salmağa çalış­masına bu kontekstdə baxmaq lazımdır”.

Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl Rusiyanın xarici işlər na­ziri Sergey Lavrov 2023-cü ilin yekunları üzrə müsahibəsində bildirmişdi ki, İrəvan Qərbin inan­dırmasına uyaraq, Moskva ilə müttəfiqliyini qeyri-müəyyən vəd­lərlə dəyişməyə çalışır. Nazirin sözlərinə görə, İrəvan strateji dö­nüş kursuna haqq qazandırmaq üçün bütün bəlalarda, o cümlədən Qarabağın itirilməsində Rusiyanı günahlandırmağa çalışır. Bunun­la belə, Lavrov qeyd etmişdir ki, Ermənistan Rusiyanın Cənubi Qafqazda strateji tərəfdaşı olub və olaraq qalır.

Səxavət HƏMİD
XQ