Aİ-nin oktyabrın 5-nə planlaşdırılan toplantısında Ermənistan və Azərbaycan arasında ilkin sülh müqaviləsinin imzalanması gözlənilir 

Başlığa çıxardığımız nikbin proqnozu şərtləndirən bir sıra amillər artıq göz önündədir. Cənubi Qafqazda Bakının kökündən dəyişdiyi hərbi-siyasi durum, kənar vasitəçilərin öz aralarında gərgin diplomatik atışmalara girişməsi, İrəvanda səslənən “İstefa!” tələbləri, Kremlin Paşinyan hökumətini kəskin tənqid atəşinə tutması fonunda Azərbaycan səbirlə sülh müqaviləsinin imzalanacağı anı gözləyir. 

Həmin anın addım səsləri İspaniya­nın dilbər guşəsi Qranadadan eşidilmək­dədir, – deməyə tələsirik. Amma Avropa Siyasi Birliyinin bu şəhərdə keçiriləcək növbəti Zirvə toplantısı və bu çərçivədə Ermənistan–Azərbaycan dialoqunun baş tutmasına hələ 8 gün qalıb. 

Əvvəlkilərdən köklü şəkildə fərlənə­cəyi söylənilən bu görüşdən hamının nikbin gözləntisi var. Belə məlum olur ki, Cənubi Qafqazda olduğu kimi, okeanın o tayında da bu tarixi görüşü intizarla göz­ləməkdədirlər. 

“Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında gələn həftə görüş baş tutaca­ğına dair məlumat verildi. Bu görüşün nəticələrinin iki ölkə arasındakı uçuru­mu aradan qaldıracağını düşünürük”. Bu sözləri ABŞ Dövlət Departamentinin mət­buat katibi Metyu Miller jurnalistlərin su­allarını cavablandırarkən deyib. Vaşinq­ton rəsmisi onu da deməyi unutmayıb ki, ABŞ iki ölkə arasında sülh sazişinin əldə olunması üçün bütün dəstəyini verməyə davam edir.

Mediada, sosial şəbəkədə qarşıdakı görüş, ondan gözləntilər və mümkün nə­ticələr barədə indidən bir çox fərziyə və ehtimallar tirajlanmaqdadır. Mövzunun əhəmiyyətini nəzərə alaraq bu yazımızda daha çox tanınmış ekspertlərin şərhlə­rinə, proqnozlarına üstünlük verdik. 

* * * 

Mövzuya reallığı nəzərə almaqla yanaşmaq istəyən tanınmış politoloq Fikrət Sadıxovun fikrincə, uzun illər ərzində torpaqlarımızın işğal altında olması iki ölkə arasında deyilən uçu­rumu dərinləşdirmişdi: “Amma Bakı işğala son qoydu. Yeddi rayonumuzu azad etdik, indi də Xankəndidəyik. Yəni, ədaləti bərpa etdik. Addımlarımızı bey­nəlxalq hüquqa uyğun atdıq və dünya bir­liyi Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanıdı. Qarabağdan çıxmağa tələs­məyən Ermənistan ordusunun qalıqları tərksilah olunandan, Azərbaycan Ordu­su Xankəndiyə daxil olandan sonra, bu, tərəflər arasındakı ilk görüş olacaq. Son günlər İrəvan başa düşüb ki, artıq Bakı ilə silah, hücum ritorikası ilə danışmaq qey­ri-mümkündür”.

Hazırda Azərbaycanın bölgədə yarat­dığı siyasi reallıqla Ermənistan rəhbərliyi­nin barışmalı olduğunu vurğulayan təcrü­bəli politoloq hesab edir ki, Bakının indiki məqamda məqsədi İrəvanla sülh sazişini imzalamaqdan ibarətdir: “İrəvanın əvvəl­lər sülh sazişində öz əksini tapmasına təkid etdiyi Qarabağ erməniləri məsələsi avtomatik yoxa çıxdı. Ermənistan ikitərəf­li görüşdə bu məsələni qaldıra bilməz. Erməni icmasının Qarabağda tahlükəsiz yaşaması öhdəliyini Azərbaycan öz üzə­rinə götürüb. Bu məsələ ilə bağlı dövləti­mizin başçısı çıxışlarında dəfələrlə şəffaf və konkret mövqe ortaya qoyub. Əlbəttə ki, biz yeni reallıq yaratmışıq və İrəvan bununla hesablaşmağa məhkumdur. Düzdür, uçurum çox dərindir, İndi əsas vəzifə erməniləri sistemli və davamlı şə­kildə dialoqa və sülhə məcbur etməkdir”. 

* * * 

“Azərbaycan və Ermənistan ara­sındakı uçurumu aradan qaldırmaq üçün böyük fürsət yaranıb” ifadəsi­nin diplomatik jarqon olduğunu söy­ləyən siyasi şərhçi Orxan Amaşov bunu hərfi mənada başa düşülmədiyinə diqqət çəkib: “İyirmi sentyabrdan sonra iki ölkə arasında uçurum azalıb. Paşin­yan xalqa müraciətində birmənalı olaraq qeyd etdi ki, Qarabağdakı erməni əsilli əhalinin həyatına təhdid yoxdur və dinc sakinlərə zərərin toxunması barədə xə­bərlər həqiqəti əks etdirmir. Bəli, bütün bunlar uçurumun zəiflədiyini göstərir. Sülh müqaviləsinin imzalanması qarşı­sında duran ən böyük maneə qondarma Xankəndi rejimi və Qarabağda separatçı xuntanın mövcudluğu idi. İndi bu maneə aradan qalxıb. Ermənistan ordusunun qalıqlarının və yerli silahlı dəstələrin tərk­silah edilməsinə başlanılıb. Bununla pa­ralel olaraq daxili dialoq da intensivləşib. Sentyabrın 21-də Yevlaxda, 25-də Xoca­lıda görüşlər keçirildi. Yəni, bütün bunlar onu göstərir ki, böyük sülh müqaviləsinin imzalanması qarşısındakı maneələr ara­dan qaldırılmaqdadır. Əlavə arqument isə Nikol Paşinyanın Qarabağ ermənilə­rinin hüquq və təhlükəsizliyi ilə bağlı bey­nəlxalq mexanizmin cəlb edilməsi tələ­bindən geri çəkilməsidir”.

Oktyabrın 5-də Qranadada baş tuta­caq danışıqların yekununda ciddi irəlilə­yişin əldə olunmasını istisna etməyən O.Amaşov orada konkret sənədin imza­lanmasını belə mümkün sayır: “Ortada iradə məsələsi var. Ermənistan rəsmilə­rindən, isteblişmentindən gələn son bə­yanatlar onu göstərir ki, Bakının lokal antiterror tədbirindən sonra 5 oktyabr görüşünün əhəmiyyəti daha da artıb, Bu baxımdan, Aİ-nin İspaniya zirvəsindən proqres gözləmək olar. Onu da deyim ki, reallıq bu ilin sonuna qədər sülh müqa­viləsinin imzalanması ehtimalını xeyli gücləndirir. Çünki, maneələrin aradan götürülməsi istiqamətində böyük nəti­cələr qazanılıb”. 

Siyasi şərhçi sözlərinə onu da əlavə etdi ki, hazırda Ermənistan siyasi rəhbərli­yinin fikirlərində ziddiyətin, harmoniyasız­lığın görünməsi təbii sayılmalıdır. Buna misal olaraq Ararat Mirzoyanın BMT Baş Assambleyasında bir cür, Nikol Paşinya­nın isə xalqa müraciətində fərqli mövqe nümayiş etdirmələrinə diqqəti yönəldən Orxan Amaşov bunu baş nazirin real və­ziyyəti daxilə, xarici işlər nazirinin isə dün­yaya izah etməyə çalışması ilə izah edir: “Bu, onların düşünülmüş davranış forma­sıdır”. Qranadadan nikbin xəbərlərin gələcəyini ehtimal edən ekspertin bunu real vəziyyətə və maneəsiz dialoqa söy­kənərək irəli sürdüyünü söyləyə bilərik. Bu dəfə, doğrudan da, ümidlərin özünü doğ­ruldacağına inam böyükdür. 

* * * 

Oktyabrın 5-də Ermənistan–Azər­baycan–Avropa İttifaqı–Almaniya–Fransa beştərəfli görüşü ilə bağlı qəzetimizə açıqlama verən siyasi ekspert, politoloq Fərhad Məmmədov səkkiz gündən sonra Avropa İttifaqının egidası altında Qranadada keçiriləcək görüşün xüsusu və əlahiddə əhəmiyyət kəsb etdiyinə diqqəti yönəltdi. İştirakçı dövlət və hökumət başçılarının müşavir­ləri səviyyəsində qarşıdakı görüşə hazır­lıqların artıq başlandığını bildirən polito­loqun fikrincə, İspaniyada sülh prosesinə ciddi töhfə verə biləcək bəyanatların səslənəcəyini, konkret addımların atı­lacağını gözləyə bilərik: “Genişmiqyaslı hazırlıq işləri ondan xəbər verir ki, Qrana­dada nəsə ola bilər. İkinci məqam ondan ibarətdir ki, son iki il on ayda sülh sazişini təklif etməklə yanaşı, bu prosesə təkan vermək baxımından həm diplomatik sə­viyyədə, həm də ərazidə konkret addım­lar atılıb. Azərbaycanın reallaşdırdığı bütün infrastruktur layihələr, o cümlədən, hərbi əməliyyatların, yaxud şərti sərhəd­də nəzarət-buraxılış məntəqəsinin quraş­dırılmasının əsas məqsədi məhz bu idi. Bakı ildırım sürətli lokal antiterror tədbir­ləri ilə sülh müqaviləsinə gedən yolda əsas maneəni aradan qaldırdı. Bununla yanaşı, həm Azərbaycan Prezidenti, elə­cə də Türkiyə Prezidenti tərəfindən Er­mənistana xoşməramlı çağırışlar edildi. İrəvandan yaxın zamanlarda sülh sazişi­ni imzalaması gözlənilir ki, sonuncu ma­neə də aradan qalxsın. Bunu ABŞ başda olmaqla, Ermənistanın Fransa, Rusiya, Avropa İttifaqı, İran kimi tərəfdaşları da yaxşı başa düşürlər”.

F.Məmmədov onu da əminliklə bil­dirdi ki, bundan sonra bölgədə baş verə biləcək gərginlik, destruktiv hərəkətlər avtomatik olaraq Ermənistanın özünün təhlükəsizliyinin şübhə altına alınmasına gətirib çıxara bilər: “Belə olan təqdirdə Ermənistanın təhlükəsizliyini öz təhlükə­sizliyi hesab edən, yaxud ona dəstək ver­məyə çalışan kənar aktorlar rəsmi İrəvanı qonşuları ilə sülh və əmin-amanlıq şərai­tində yaşamağa məcbur etməlidirlər. Dü­şünürük ki, məhz belə təzyiqlər vasitəsilə indiki şərait sülh müaqaviləsinin imzalan­masını sürətləndirməyə imkan verər”. 

* * *

Beynəlxalq Münasibətlərin Təh­lili Mərkəzinin rəhbəri, ekspert Fərid Şəfiyev daha çox Ermənistanın özündə müşahidə olunan prosesləri önə çəkərək, indiki məqamda İrəvandan səmərəli bə­yanatların səsləndiyini bildirdi: “Ermənis­tandan müsbət və ümidverici mesajlar gəlməkdədir. Əlbəttə, oradakı sağlam düşüncəli qüvvələr də bu münaqişənin, nəhayət, tarixə qovuşmasını arzulayırlar. Amma, bu, heç də o demək deyil ki, daha heç bir problemlə üzləşməyəcəyik. Er­mənistanın bizə qarşı müəyyən iradları, beynəlxalq məhkəmələrdə iddiaları hələ də qalmaqdadır. Təbii ki, Azərbaycanın da İrəvana müvafiq tələb və iddiaları mövcuddur. Sadəcə bizim tələblərimiz əsaslı və sübutludur, onlar isə süni şə­kildə ajiotaj yaratmağa çalışırlar. Bütün bunlara baxmayaraq müəyyən optimiz­mə yerin olduğunu söyləyə bilərik. Təkrar edirəm, İrəvandan eşidilən bəzi mesajlar ona işarə edir ki, onlar da sülh sazişini tezliklə imzalanmasını istəyirlər”. 

* * *

Yazımızın əvvəlində ABŞ Dövlət De­partamentinin Qranada görüşünün iki ölkə arasındakı uçurumu aradan qaldıra­cağına inandığını qeyd etdik. Ekspertləri­mizin nikbinliyi onu deməyə əsas verir ki, yeni reallıq şəraitində, bu, baş tutacaq və Avropa İttifaqının budəfəki Zirvə toplan­tısı çərçivəsində beştərəfli görüş real və konkret nəticə ilə sonuclanacaq.

Aİ-nin Qranada toplantısının siyasi miqyasını və çəkisini artıran amillərdən biri də əvvəlki zirvə görüşlərindən fərqli olaraq, bu dəfə dialoqa hazırlıq işlərinin 10 gün əvvəldən başlanmasıdır. Bu nüans heç də nəzərdən yayınmadı. Artıq dünəndən eti­barən Bakı, İrəvan, Paris və Berlinin rəsmi təmsilçilərinin Brüsseldə bir araya gəlməsi faktı qarşıda tərəfləri konkret razılığa gələ biləcəkləri gündəliyin hazırlanması ver­siyasını irəli sürməyimizə dəstəvuz verir. Əslində, iki qonşu xalq kimi, tərəfləri və va­sitəçiləri də yormuş bu münaqişənin sona çatması məqamı yetişib. 

Sülh müqaviləsinin imzalanması kimi tarixi hadisənin beştərəfli görüşə evsa­hibliyi edən İspaniyanın Qranada şəhə­rinin taleyinə düşməsi bizim kimi qızğın xarakterli ispanların da ürəyincə olacağı­nı indidən söyləyə bilərik. 

İmran BƏDİRXANLI
XQ