(əvvəli https://xalqqazeti.az/siyaset/134320-dovlet-ehemiyyetli-xususi-tapsiriq)

Səhər saat 09:55 radələrində heç bir yoxlama olmadan bizim arxamızca gələn yük maşını təyyarəyə yaxınlaşdı. Məni görən kimi Cavanşir bəy dərhal təyyarənin arxa qapısını açdı. Dərhal yükləməyə başladıq. Sonuncu yeşik­ləri təyyarəyə qoyurduq ki, yanımızda bir “QAZ-69” dayandı. İçərisindən bir podpolkovnik və iki rus əsgəri düşdü. Podpolkovnik nə apardığımızı Ramiz müəllimdən soruşanda Şubay kişiyə işarə etdim, dərhal paltosunun altın­dan avtomatı mənə uzatdı. Avtomatı podpolkovnikə tuşlayıb qoruyucunu açdım. Ruslar şoka düşmüşdülər. Gö­rünür, indiyədək onların üzərinə si­lah çəkən olmamışdı. Ramiz müəllim mənə “lazım deyil, Urfullah” deyəndə, mən onların başa düşməsi üçün rusca xəbərdarlıq etdim: “Bunların üçünü də gəbərdəcəyəm!”. 

Təyyarə artıq yüklənmişdi. Üzümü Cavanşirə tutaraq: “Motoru işə sal” – dedim. Podpolkovnik əllərini göyə qal­dırıb əsgərləri ilə maşına oturdu. Mən Ramiz müəllimlə və digər dostlarla sa­ğollaşıb təyyarəyə mindim. Üç dəqiqə keçməmişdi ki, biz sürətlə havaya qalx­dıq. 

Sonralar aeroportun mühafizə xid­mətinin rəisi mənə dedi ki, siz gedən­dən bir saatdan artıq podpolkovnikin avtomobili orada qalmış, yerindən tərpənməmişdi. Podpolkovnikdən so­ruşdum ki, burada niyə dayanmısınız? Sanki yuxudan ayıldı, sürücüsünə “Getdik!” əmrini verib oradan uzaqlaş­dılar. Mən özüm o rusu bir daha ora­larda görmədim. Bir saat 10 dəqiqədən sonra biz Naxçıvan aeroportuna eniş edəcəkdik. Dağlıq Qarabağın üzərin­dən uçurduq. Yükümüz ağır olduğun­dan yüksəklik 3000 metri göstərirdi. Aşağıda alışıb yanan şəhər və kəndlə­rimiz aydın görünürdü...

Naxçıvan Hava Limanında əsgər­lərimiz yükü dərhal boşaltdılar. Qısa istirahətdən sonra biz Gəncəyə uçduq. Dostlarım bizi gözləyirdilər. Heç bir ma­neə olmadan təyyarəni yenidən yüklə­yib Naxçıvana geri qayıtdıq. Təyyarəni boşaldıb, Cavanşirə 3 gün sonra Gən­cəyə gəlməsini tapşırdım. Məndə qəti bir inam yaranmışdı ki, qısa zaman ər­zində tapşırığa əməl edəcəyik.

İş yerimə saat 18:00 radələrində qayıtdım. DMMK sədri Elman Abba­sovla görüşəndə alayda bir problem olduğunu söylədi. Bildirdi ki, 30 nəfərə yaxın zabit və gizir Qarabağa döyüş­mək üçün göndərilmələrini tələb edir. Qərargah rəisi ilə əlaqə saxlayıb alayın iclas zalında sabah 11:00 radələrində görüşə gələcəyimi bildirdim. Alayın iclas zalında məni gözləyirdilər. Gö­rüşüb rəyasət heyətindəki yerimə əy­ləşdim. Onları eşitmək üçün tribunaya dəvət etdim. Növbə ilə üç könüllü zabit çıxış etdi. Çıxışlar eyni məzmunlu idi. Xocalı soyqırımının intiqamını almaq üçün bütün tərkiblə Qarabağa göndə­rilmələrini tələb edirdilər. Onların heç biri Naxçıvanın sərhəd kəndlərində ol­mamış, həqiqi hərbi xidmət keçməmiş könüllülər idi. Növbəti çıxış üçün tribu­naya heç kim gəlmədi. Mən çıxışımda Naxçıvanın sərhəd kəndlərində müda­fiə postlarının yaradılmasından, bir ov tüfəngi ilə onlarca könüllünün növbə çəkməsindən, baş verən erməni təx­ribatlarının Azərbaycanın qəhrəman oğlu Afiyəddin Cəlilov tərəfindən qar­şısının necə alındığından danışdım. Onların danışdıqlarından daha çox Xocalıda törədilmiş erməni vandalizmi barədə məlumat verdim. Ermənilərin növbəti hədəfinin Naxçıvan olduğunu söylədim. Çox keçmədən burada ağır döyüşlərin gözləndiyini dedim. Nax­çıvanın onlara böyük ehtiyacı olduğu halda, xidmət yerini dəyişmək tələbinin nə dərəcə doğru olduğunu soruşanda 3 nəfərdən başqa hamısı bir ağızdan dedi ki, siz haqlısınız, komandir. Çox keçmədən ermənilərin Naxçıvana cəbhə boyu hücum edəcəklərini bilən bütün əhali doğma yurdumuzun müda­fiəsinə qalxdı.

Blokada vəziyyəti vaxtilə dünyaya meydan oxuyan bir imperiyanın Nax­çıvandakı hərbi hissələrini çox miskin hala gətirmişdi. Əsgərləri aclıq çəkir, həftələrlə yuyunmadıqlarından müxtə­lif xəstəliklərə düçar olurdular. Hərbi nizam-intizamdan əsər-əlamət qal­mamışdı, oğurluq, itaətsizlik baş alıb gedirdi. Hazırladığımız planın icrası­na başlamaq üçün Heydər Əliyevdən icazə istədim. İlkin olaraq hərbi his­sələrdəki türkləri çıxarıb Bakıya, ora­dan da vətənlərinə yola salacaqdıq. Həmin gün 3 özbək əsgərini Bakıya yola saldıq. Bir neçə gündən sonra bizə yüzlərlə əsgər müraciət etdi. Hətta onların arasında ruslar da var idi. Onlar bizə, Ali Məclisə yazılı olaraq təşəkkür edirdilər. Əvvəl özlərini ev sahibi kimi aparanlar indi qonaq kimi davranırdı­lar. Zabitlərin özləri hərbi hissələrdən silah-sursatı oğurlayaraq bizə satmaq istəyirdilər. Moskvanın niyyəti isə si­lah-sursatı, ağır texnikanı İrəvana apa­rıb ermənilərə təhvil vermək idi. Onlar Naxçıvanda Heydər Əliyev kimi bir dü­hanın varlığını unutmuşdular. 

Ertəsi gün Gəncəyə, oradan da Marquşavana getdim. Ağır döyüşlər gedirdi. Elşən Əliyevlə topun yanın­da görüşdük. Bir gün sonra Gəncəyə gedəcəyini dedi. Axşamüstü Gəncə­də Milli Məclisin üzvü, Gəncə Şəhər Fövqəladə Müdafiə Qərargahının rəisi Çingiz Sadıxovla görüşdüm. Məni çox səmimi qarşıladı. “Kəpəz” mehmanxa­nasında mənə bir otaq ayrılmasına göstəriş verdi. Mənə bir “Qaz-69” mar­kalı avtomobil ayırdı və s. 

Məndən Namiq Həsənovu tanı­yıb-tanımadığımı soruşdu. Daxili işlər nazirinin müavini kimi Namiq müəllim çox böyük bir missiyanı həyata keçi­rirdi. Siyasi məsələlər üzrə bütün da­nışıqlarda iştirak edirdi, böyük nüfuz sahibi idi. Çingiz müəllim Namiq müəl­limlə birlikdə Ali Partiya Məktəbində oxuduğunu bildirdi. Anbardan bizə la­zım olan silah-sursatın aparılmasına icazə verildi. Anbardakı mövcud arse­nallara baxaraq, vacib olanlarını seçib ayırdım. Təxminən 50 ton yük idi. Yük­lər böyük ağır yeşiklərə yığıldı. Yükü qısa zamanda daşımaq üçün riskli bir qərar qəbul etdim. Onları tarasız apar­maq istəyirdim.

An-26 dəqiq vaxtında Gəncəyə eniş etdi. İki yük maşını ilə təyyarəyə yaxınlaşdıq. Yeşikləri açıb mərmiləri göstərdiyim şəkildə yükləməyə başla­dıq. Təhlükəsizlik tədbirlərindən biri də mərmi başlıqlarını ayırmağımız oldu.

Artıq Gəncə Aeroportunda bütün ehtiyat tədbirlərini görmüşdüm. Bizə qarşı ruslardan heç bir təhlükə göz­lənilmirdi. Aeroportun polis rəisi İlqar müəllimdən bizə lazımi köməyin göstə­rilməsini xahiş etdim. Aeroportun polis­ləri yüklərimizi qoruyurdular. Vaxtdan səmərəli istifadə üçün yükləri öncədən aeroporta gətirirdik. Gündə iki dəfə Naxçıvana uçurduq. 

Axşam Gəncədə şəhər nəqliyyat prokuroru Hüseyn Əlizadənin yaşa­dığı evə getdim. Hüseyn müəllimin ailəsi bir neçə il idi ki, Özbəkistandan Gəncəyə köçmüşdü. Onların evindən telefonla Heydər Əliyevlə əlaqə saxla­yırdım. Mənə deyirdilər ki, hər gün bizə gəl, başqa yerdə şam eləmə. Mən isə Heydər Əliyevlə telefonla danışmaq zərurəti yarananda onlara gedirdim.

AN-26 təyyarəsi ermənilərin diqqə­tini cəlb etmişdi. Cavanşir dedi ki, bizə atəş açırlar. Gündə iki dəfə uçuş həyata keçirmək təhlükəli olmuşdu. Ona dedim ki, mümkün qədər döyüş zonasının üzərindən yox, bir qədər kənardan uçaq. Uçuş vaxtını özümüz müəyyənləşdirirdik. Çalışırdım ki, uçuş saatlarımız fərqli olsun. Düşmən atəş açırdı. Ekipajın həyatını təhlükə qarşı­sında qoya bilməzdik. Pilotlar (4 nəfər idi) qəhrəmanlıq göstərirdilər. Nə isə etməli idik. Ancaq nə?

Məlum səbəblərdən Heydər Əli­yevə görə Naxçıvana kömək etmək təhlükəli idi. Ən yaxşı halda kömək edənlər təqibə məruz qalır, işdən çıxa­rılırdılar. Amma çoxları heç nədən qorx­mayaraq, yüksək vətənpərvərlik, Hey­dər Əliyevə böyük rəğbət göstərərək, bizə yardım edirdilər. Onlardan biri də Gəncə Şəhər Nizami rayon prokuroru Mahmud Nəbiyev idi. Onun köməkliyi ilə 15 təyyarə “yükünü” vaxtında Nax­çıvana çatdıra bildik. Bundan əlavə, Sumqayıtdan boru prokat zavodundan 2000 metr boru gətirilməsini xahiş et­dim. Bir həftə ərzində borular Gəncə şəhərinə gətirildi. Bir neçə dəfə məni evlərinə dəvət etdi. Sonralar məlum oldu ki, həmin günlərdə mənə sui-qəsd törədiləcəkdi. Onun atası Yusif Nə­biyev Naxçıvanda Nazirlər Sovetinin Sədri işləmişdi. 

Azərbaycanda sovet dövrü görülən bütün işləri həmişə raykomun birinci katibinin adına çıxırdılar. “Naxçıvanda sənaye obyektləri, tədris müəssisələri, klublar, yollar, binalar və s. Yusif Nə­biyevin vaxtında tikilib” deyirdilər. Al­lah ona rəhmət eləsin! Heç kim onun qapısından əliboş qayıtmayıb. Heydər Əliyevə Mahmud Nəbiyev haqqında məlumat verəndə Yusif Nəbiyevlə bağ­lı xoş xatirələrindən danışmışdı. Allah Mahmud müəllimə də rəhmət eləsin. O, Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin sədri olmuşdu. 2022-ci ilin dekabrında vəfat etdi.

Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətində Fiqan İmaməliyevlə tanışlığımız da yerinə düşmüşdü. Əslən Naxçıvanın Xok kəndindən idi. Atası Nəbi İmamə­liyev Azərbaycanda ilk milis (polis) polkovniki olmuşdu. Naxçıvan şəhə­rində Atatürk prospektində Cəmşid Naxçıvanskinin ev muzeyi ilə üzbəüz ikimərtəbəli binaya polkovnik Nəbi İmaməliyevin barelyefi asılmışdı. Fiqan müəllim Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyə­tində sənaye, nəqliyyat, rabitə şöbəsi­nin rəisi idi. Ən böyük məsələ “yükü” daşımaq idi. Təhlükəli olduğundan heç kim qorxulu, qanunsuz “yükü” daşımaq istəmirdi. Problemlərimizin bir çoxu, o cümlədən, “yükün” daşınması həll olundu. 

Digər mühüm məsələ isə Gən­cə-Naxçıvan və əks-tərəfə sərnişin daşınmasında fasiləyə yol verilməməsi idi. Fiqan müəllim bu vacib məsələni ciddi nəzarətdə saxlayırdı. Hər dəfə icra hakimiyyətinə gələndə Fiqan müəllimlə mühüm məsələləri müzakirə edərək, onun məsləhəti ilə bəzi təd­birləri uğurla həyata keçirirdim. Ona zərər gələcəyindən ehtiyat edirdim. Fiqan müəllim isə “Naxçıvan bizim ürə­yimizdir, hamının borcudur ki, Vətənə kömək etsin” – deyirdi. Ayrıca məni icra başçısının müavini Nizami Əhmədovla da tanış etmişdi.

İmkan olduqca Ağstafa, Tovuz, Qazax, Şəmkir, Xanlar (indiki Göy­göl), Tərtər, Goranboy, Mingəçevir, Yevlax və s. rayonlara gedib müəyyən əlaqələr yaratdıq. Qarabağın bəzi ra­yonlarına da getdik.

Döyüş gedən rayonlarda bizi ən çox maraqlandıran düşmənin taktika­sı idi. Həm nizami ordunun, həm də könüllülərin. Bu məsələləri biz Dövlət Milli Müdafiə Komitəsində müzakirə edirdik. Gəncədən Naxçıvana Yak-40 sərnişin təyyarəsi uçurdu. Aeroportun komandiri Firudin Qasımova dedim ki, təyyarənin oturacaqları sökülərək bizim sərəncamımıza verilsin. Nə ra­zılıq lazımdırsa, rəhbərlikdən alarıq. Bir günə Yak-40 bizə verildi. Beş tona qədər yüklə 4000 metr yüksəklikdə uçurduq. Təyyarə sürətli olduğundan gündə 3 dəfə Gəncə-Naxçıvan reysi həyata keçirirdik. 

Gəncədə prospekt və küçələrdə mağarlar qurulurdu. Hər gün, demək olar ki, şəhərə bir neçə şəhid gətirilirdi. Şəhər yas içində idi.

Naxçıvan təkcə iqtisadi blokadaya alınmamışdı. Burada, eyni zamanda, informasiya blokadası, qıtlığı hökm sürürdü. Respublika televiziyasının xə­bərləri videokasetə köçürülür, bir gün sonra isə Naxçıvan televiziyasında translyasiya olurdu. Naxçıvan həqiqət­lərinin nəinki dünyaya, hətta Bakıya çatdırılması problemə çevrilmişdi. Bu problemi qismən həll etmək, Naxçıva­na humanitar yardım göstərmək üçün Gəncədə Naxçıvana Yardım Xeyriyyə Cəmiyyətinin yaradılmasına icazə istə­dim. Heydər Əliyev təklifimi bəyəndi.

Gəncədə Alimlər evi fəaliyyət göstərirdi. Müdiri Kazım Axundov idi. Bir müddət əvvəl Fiqan müəllim məni Musa Musayevlə tanış etmişdi. Yük maşını lazım olduğu üçün gəncəlilərin “Musayevin qarajı” deyilən müəssisəyə getmişdim. Doğma övladı kimi məni qarşıladı Musa dayı. “Gedək yeməkxa­naya, mən acmışam” – dedi, əslində, məni yeməyə dəvət edirdi. Musa dayı elə belə kişilərdən deyildi ha. Babası Kəlba Musa Naxçıvanda məşhur adam olmuşdu. Çəkdirdiyi kəhriz 100 ildən çoxdur ki, əhaliyə xidmət edir. Musa dayı ilə Alimlər evinə getdik. Kazım müəllimdən cəmiyyət mərkəzinin Alim­lər evində yerləşməsinə razılıq aldıq. 

Tezliklə Alimlər evinə Gəncə­də yaşayan qeyrətli naxçıvanlılar və Gəncəbasarın qəhrəman övladları toplaşdılar. Cəmiyyətə Hüseyn Əliza­dəni sədr, Musa dayı ilə Firudin Şim­şəyi müavin seçdik. Cəmiyyətin ən fəal üzvləri Gəncə Ağsaqqallar Şurasının sədri Ağa Ağayev, Çingiz Sadıxov, Me­talbazanın müdiri Əli müəllim, Əkbər Nəsirov, Salman Məmmədov, akade­mik Mikayıl Rəhimov, Nurəddin Baba­yev, Vahid Şirəliyev, Hüseyn Vəliyev, Əli Mehdiyev, Əhmədov Əhməd, Fiqan İmaməliyev, milis polkovniki Natiq Həsənov, İbrahim Cəfərov, Rafiq və Rauf Şəfiyev qardaşları, Teyyub Hacı­yev, Mərdan müəllim, Vilyam Hacıyev, Elşən Əliyev, Səməndər Qurbanov, Vaqif müəllim, milis kapitanı İbrahim, qarajın işçiləri Vaqif və Əli müəllim, Zi­yad Abbasov, Arif Hüseynov, Firudin Qasımov, Eldəniz Nəcəfli, Mətləb Əli­yev, Mərdan Tağıyev, Qəzənfər Əliyev, Qalib Rəhimli, Mətləb Abdullayev və başqaları idi. 

Salman Məmmədovun anası Əs­mət xanım Naxçıvana gəlmiş, yüz min manatlıq dərman ləvazimatını Aptek­lər İdarəsinə vermiş, on min manatı Sədərəkdə müalicəyə ehtiyacı olan yaralılara paylamışdı. Cəmiyyət hər gün fəaliyyət göstərirdi. Cəmiyyət üzv­lərinin, onların tələbələrinin köməyi ilə təyyarənin yüklənməsini də həya­ta keçirirdik. Həftədə bir dəfə rəhbər heyət toplanırdı. Mən Naxçıvandakı mövcud vəziyyətlə bağlı məlumat ve­rirdim. Sonra görüləcək işlər barədə qərar qəbul edirdik. Mənim təklifim­lə cəmiyyət adından Gəncədə şəhid ailələrinə, yaralılara maddi və mənəvi yardım göstərilməyə başlandı. Cəmiy­yətin xətti ilə Naxçıvanın Müdafiə və İnkişaf Fonduna iki milyon manatdan artıq vəsait köçürüldü. Cəmiyyətin qə­rarı ilə rəhmətlik Əkbər Nəsirov və Əli Mehdiyevin Heydər Əliyevlə görüşünü təşkil etdim. Görüşdən sonra Naxçıvan televiziyasında çıxışları oldu. Cəmiyyət üzvləri əsl qəhrəmanlıq göstərirdilər. Təmənnasız vətəndaşlıq borclarını ye­rinə yetirirdilər. 

Cəmiyyətin fəaliyyətini həmin dövrdə Türkiyədən gəlmiş “Tərcüman” qəzetinin jurnalisti də işıqlandırmışdı. Sağ qalmış qəhrəmanlarımıza Allah­dan cansağlığı arzulayıram. Demək istəyirəm ki, sizin qəhrəmanlığınız heç bir zaman unudulmayacaq. Heydər Əliyevin göstərişi ilə Naxçıvan Döv­lət televiziyasının əməkdaşları, ya­zıçı- jurnalist Asim Yadigar və opera­tor Nurəddin Əliyev Gəncə şəhərinə ezam olundular. Cəmiyyətin, qəhrə­man pilotların fəaliyyətlərini videolentə alaraq Naxçıvan Dövlət televiziyasın­da işıqlandırdılar.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Heydər Əliyev cəmiy­yət üzvlərinə bir teleqram ünvanladı: “Möhtərəm bacılar və qardaşlar! Gən­cə şəhərində Naxçıvana Yardım Xey­riyyə Cəmiyyətinin yaranması qədim Naxçıvan diyarında böyük hörmət və minnətdarlıq hissi ilə qarşılanmışdır. Cəmiyyətin üzvlərinə, Gəncə şəhər sakinlərinə naxçıvanlıların səmimi sa­lamını və dərin məhəbbətini bildiririk. Həmrəylik və yardım üçün minnətda­rıq. Gələcək fəaliyyətinizdə uğurlar, Azərbaycanın qədim diyarları - Gən­cə və Naxçıvan arasında qardaşlıq və dostluq münasibətlərinin daha da inki­şaf etməsini arzulayırıq. Bütün gəncə­lilərə cansağlığı, səadət diləyirik!”

(ardı var)

Urfullah QURBANOV,
Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Müdafiə Komitəsinin əks-kəşfiyyat
şöbəsinin sabiq rəisi, Heydər Əliyevin səlahiyyətli hərbi nümayəndəsi