Azərbaycanın güzəşti Ermənistana düşünməyə vaxt verməsidir

ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Millerin dünənki ənənəvi brifinqdə işlətdiyi bir ifadə var. O bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan sülh sazişinin imzalanmasına nail olmaq üçün çətin kompromislərə getməli olacaqlar. Əslində, oxşar mövqeni Birləşmiş Ştatlar Administrasiyası həmişə bəyan edib. Elə Miller də bu məqama diqqət yetirir və vurğulayır ki, Dövlət katibi Antoni Blinkenin tərəflərlə dialoqu davam edir. Bu dialoq isə haqqında söz açılan çətin kompromisləri təşviq etmək məramına söykənir. 

Ermənistan mediasının yazdığına görə, M.Miller Laçın yolunda və mü­naqişə zonasında vəziyyətin gərgin­ləşməsinə münasibət bildirməkdən yayınıb. Əlbəttə, Vaşinqton Azərbay­can–Ermənistan münasibətləri ilə bağlı hansısa fikir ifadə etməkdə xeyli ehtiyatlı görünür. Birincisi, ABŞ ermə­nipərəstlik dalğasının mövcudluğu­nu nəzərə alır və obyektiv həqiqətləri dilə gətirməkdən yayınır. Çünki həmin dalğa istənilən an ölkəni Azərbayca­nın tərəfində dayanan kimi göstərmək potensialındadır. Bu isə Ağ evin va­sitəçilik missiyasına, daha doğrusu, bütövlükdə, Qərb tənzimləmə xəttinə zərərdir.

Nəzərə alaq ki, bu tənzimləmə xəttini daim gözdən salmaq istəyən qüvvə var. Söhbət Rusiyadan gedir. Yeri gəlmişkən, RF Xarici işlər naziri Sergey Lavrov iyu­lun 25-də Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər nazirləri arasında Moskvada keçirilmiş görüşdən sonrakı bəyanatında Qərbin vasitəçiliyini qeyri-ciddi saydığını bildirmişdi. Onun sözlərindən belə çıxır ki, bu nizamlama xətti sülh müqaviləsi ilə əlaqədar pafoslu təqdimatlardan başqa bir şey deyil. 

Digər tərəfdən, düşünsək ki, ABŞ hər bir halda kollektiv Qərb tənzimləmə­sində yer alan tərəfdir. O zaman onun mövcud müstəvidəki uğursuzluğu, bü­tövlükdə, Qərbin uğursuzluğu anlamına gələcək. Üstəlik, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin qənaətini də bölüşməliyik. Dövlətimizin başçısı iyulun 21-23-də ke­çirilmiş Şuşa Qlobal Media Forumundakı çıxışında Azərbaycan-Ermənistan müna­sibətlərinin tənzimləməsi üzrə iki qlobal xətti fərqləndirmişdi – ABŞ və Rusiya. Əlbəttə, bu bölgüdən Fransanın ənənəvi vasitəçilik ampluasından çıxdığı uzaqlaş­dı(rıldı)ğı görünür. Eyni zamanda, yada salaq ki, Prezident Əliyev Şuşadakı mə­lum çıxışında Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin vasitəçiliyini, bir növ, əlavə mexanizm qismində dəyərləndir­mişdi. Deməli, indiki halda ABŞ-nin öz missiyasının üzərində daha çox əsməsi tam labüddür. 

Qayıdaq yenidən Millerin açıqlama­sına. Əslində, sözçü hər şeyi deyir, eyni zamanda, heç nəyi demirmiş kimi təsir bağışlamaqdadır. Tərəflərin kompromisə getməli olduğuna dair onun fikirlərinin də üzərində məhz bu baxımdan xüsusi da­yanılmalıdır. Sual yaranır: Tərəflər dedik­də, konkret hansı tərəf nəzərdə tutulur? Azərbaycanın mövqeyi məlumdur. Ermə­nistanın isə mövqesizliyi. 

Bakı özünün qanuni ərazilərində hüquqi hakimiyyətini təmin etmək istəyir. İrəvan isə Qarabağ ermənilərinə fokus­lanaraq, onlarla bağlı hansısa hüquqlara yiyələnməyi düşünür və bunun gələcək sülh müqaviləsində əksini tapmasına cidd-cəhd göstərir. Bu gün də Ermənis­tanın Laçında Azərbaycanın qurduğu sərhəd nəzarət-buraxılış məntəqəsi ətra­fında çıxardığı oyunlar bu cəhdin reallaş­masına hesablanıb. O cümlədən, Qara­bağda humanitar böhranın yaşanmasına dair qaldırdığı hay-küy də. 

Əlbəttə, böyük anlamda hazırkı sta­tus-kvonun saxlanılmasına çalışan Er­mənistan baş naziri Nikol Paşinyan və onun administrasiyası yaxşı anlayır ki, Azərbaycan öz mövqeyindən geri çəkil­məyəcək. Yəni, sülh müqaviləsində Qa­rabağla Ermənistanın hansısa bağının olduğuna dair müddəanın yer almasına razılıq verməyəcək. Düşünülə bilər ki, sülh müqaviləsi də olmayacaq. Belədə Millerin haqqında söz açdığı kompromis­lər əhəmiyyətini itirmiş kimi görünəcək. Ancaq...

Bu gün Azərbaycan Qarabağdakı separatçılıq çənbərini daraldır. Əslində, ABŞ də yaxşı görür ki, bu, ölkəmizin su­veren haqqıdır. Ermənistanın mövqeyi heç bir haqqa əsaslanmır. İrəvan yal­nız avantürizmə güc verməkdədir. Bey­nəlxalq ictimaiyyət isə özünün ikili stan­dartlar mərəzindədir. Hazırda bu mərəzin ayrı-ayrı qütblərinin Azərbaycan-Er­mənistan münasibətləri kontekstində səsləndirdiyi anti-Azərbaycan baxışlar eyni mənfur siyasətin tərkib hissəsi kimi diqqət çəkməkdədir və prinsip etibarilə erməni avantürizminə xidmət məqsədini güdür. Əlbəttə, Birləşmiş Ştatlar vasitəçi kimi həmin baxışlara əhəmiyyət vermə­diyi üçün, Miller kompromis məntiqin­dən çıxış edir. Yəni, ABŞ-nin bu məntiqi Ermənistan üçün keçərlidir. Məsələnin Azərbaycana isə aidiyyatı yoxdur. 

Bəli, ölkəmizin kompromisə get­məyəcəyi həm də Azərbay­can Prezidenti İlham Əliyevlə ABŞ-nin Dövlət katibi Antoni Blinken arasında iyulun 29-da baş tutmuş telefon danışığının məzmunundan da aydın gö­rünməkdədir. Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh prosesi üzrə danışıqların və bölgədə son vəziyyətin müzakirə olundu­ğu telefon təmasında dövlətimizin başçısı Ermənistanın atdığı təxribatçı addımların sülh prosesinə maneçilik törətdiyini bildi­rib, vurğulayıb ki, ölkənin silahlı qüvvələri Azərbaycanın suveren ərazisində qanun­suz olaraq qalmaqda davam edir ki, bu isə bölgədə hərbi gərginlik mənbəyidir.

Göründüyü kimi, Prezident İlham Əliyev ABŞ-nin ali rəsmisinin diqqətinə Ermənistanın hazırkı sülh xəttinə aşkar etinasızlığını çatdırır. Belə olan halda Millerin haqqında söz açdığı kompromi­sin predmeti Bakı ola bilərmi? Əsla yox! Həm də ona görə ola bilməz ki, Qarabağ­da qanunsuz erməni silahlı birləşmələri qalırsa, Laçın dəhlizindən maneəsiz ge­diş-gəliş həmin birləşmələrin varlığının təminatı baxımından nəfəslikdir. 

Deməli, indiki halda, həqiqətən, Qa­rabağ ermənilərinin taleyini düşünənlər varsa, belələrinin səmimi davranmaları şərtdir. Yəni, məsələn, Avropa Şurasının baş katibi Mariya Peyçinoviç-Buriç insan həyatlarının qlobal siyasət üçün rıçaq olmamasını bildirərkən, bölgədə – Azər­baycanın Avropa Şurası tərəfindən qəbul edilmiş ərazilərində erməni hərbçilərinin mövcudluğu amilini mütləq şəkildə dü­şünməlidir. Düşünmürsə, birmənalı qay­dada səmimi deyil. Qarabağ ermənilə­rinin həyatlarını ağırlaşdıran da elə bu səmimiyyətsizlikdir. Görünür, Birləşmiş Ştatlar Administrasiyası bacardığı qədər qeyri-səmimi davranmamağa üstünlük verir və Millerin açıqlaması da fikrimizin sübutudur. 

Azərbaycan Prezidenti ilə ABŞ-nin Dövlət katibi arasın­dakı telefon danışığındakı bir məqamı da nəzərə alaq. Dövlətimizin başçısı ölkəmizin hazırkı prinsipial xət­tinə sadiqliyini vurğulayarkən, Ermənis­tanın Laçın dövlət sərhədindən keçid məntəqəsində hərbi təxribat törətməsini, sərhədçilərimizi atəşə tutmasını, qaçaq­malçılığa cəhd göstərməsini, icazəsiz yük avtomobillərini Azərbaycana göndər­məsini qeyd edib. Bu da kompromisizliyin bir təzahürü. Yəni, kimlərsə hesab edir­sə ki, biz yuxarıda sadalananlara icazə verəcəyik, yanılır. Ümid edək ki, Millerin şəxsində Birləşmiş Ştatlar Administrasi­yası yanılan tərəf deyil...

Digər yandan, Prezident İlham Əliyev cənab Blinkenə onu da bildirmişdi ki, Azər­baycanın erməni sakinlərin ehtiyaclarının qarşılanması üçün Ağdam-Xankəndi yolundan istifadə etməklə bağlı təklif irəli sürməsinə və bunun Avropa İttifaqı, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi tərə­findən dəstəklənməsinə baxmayaraq, Ermənistan bütün təkliflərə qarşı çıxıb. Erməni tərəfinin “Humanitar vəziyyət” və “blokada” ilə bağlı iddiaları isə siyasi ma­nipulyasiyadır. Deməli, Birləşmiş Ştatlar nəzərə almalıdır və alır ki, Azərbaycan si­yasi manipulyasiyaların reallaşması üçün güzəştə gedə bilməz. 

Ən əsası isə ölkəmizin başçısı telefon danışığı zamanı Ermənistanın davamlı şəkildə pozucu fəaliyyət göstərərək, sülh danışıqlarına, eləcə də Azərbaycan və yerli erməni sakinlər arasında təmas və dialoqun inkişafına maneçilik törətməyə çalışdığını vurğuladı və bunun qəbule­dilməzliyini diqqətə çatdırdı. Prezident İlham Əliyevin bildirdiyi kimi, Azərbay­can erməni sakinlərin reinteqrasiyası istiqamətində qərarlıdır. Bu məqsədlə Xocalıda bir görüş keçirilib, lakin Bakının ikinci görüşlə bağlı təklifi isə qəbul edil­məyib.

Məlum olduğu kimi, Qarabağ er­mənilərinə Azərbaycanın hu­manitar yardımlar çatdırması ilə bağlı məsələ ilk dəfə Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin iyulun 15-də Azərbaycan və Ermənistan lider­lərinin Brüsseldə keçirilmiş üçtərəfli gö­rüşünün yekunlarına dair açıqlamasında əksini tapmışdı. Məsələnin Ermənistan cəmiyyətində necə böyük hay-küy doğur­duğu da məlum həqiqətdir. 

Əlbəttə, bu baxımdan Rusiyanın Xa­rici işlər naziri Sergey Lavrovun açıq­lamasını nisbətən konstruktiv saymaq mümkündür. Hərçənd, Lavrov fikirlərini birbaşa Ağdam-Əsgəran yolunun vacibli­yi kontekstində bildirməmiş, sadəcə de­mişdi ki, Ermənistan Qarabağ ermənilə­rini Azərbaycanla dialoqa razı salmalıdır. 

Millerin dünənki açıqlamasındakı kompromis məntiqini nəzərə alsaq, İrə­vanın ən böyük kompromisi elə bu olma­lıdır. Əlbəttə, ölkəmiz Rusiyanın dialoq məntiqini deyil, Qarabağın erməni icması ilə danışıqları əsas götürür. Azərbaycan Qarabağ ermənilərini tərəf qismində gör­mür. Həm də ona görə ki, belə yanaşma separatçılığa meydan vermək deməkdir. Bakı Qarabağdakı separatçılığın bütün elementlərinə qarşı barışmazdır. Vaqif Xaçatryan adlı caninin həbsi də bunun təsdiqidir... 

Sonda onu da deyək ki, Antoni Blin­ken Prezident İlham Əliyevlə telefon danışığında ABŞ-nin Azərbaycanla Er­mənistan arasında sülh müqaviləsi üzrə müzakirələrə davamlı dəstəyini ifadə edərək, Laçın dövlət sərhədindən buraxı­lış məntəqəsi və digər alternativ yollar vasitəsilə keçidin önəminə, danışıqlar­dakı müsbət dinamikanın saxlanmasının əhəmiyyətinə toxunmuşdu. Burada üzə­rində dayanılmalı məqam “digər alterna­tiv yollar”dır. 

Deməli, Mişelin açıqlamasındakı məntiq Blinken üçün də keçərlidir. Bu da o deməkdir ki, Millerin təmsil olunduğu administrasiyanın nəzərdə tutduğu kom­promis məntiqinin Azərbaycana aidiyyatı yoxdur. Bir daha vurğulayaq ki, güzəştə getməli olan tərəf Ermənistandır. Hətta onu da vurğulayaq ki, indiki halda ölkə üçün ən sərfəlisi elə güzəştdir. Yoxsa, ona daha çətin olacaq. Yeri gəlmişkən, Miller də kompromislərin çətinliyindən söz açmışdı. Hər halda, çətin anlardan­sa çətin kompromislər yaxşıdır. İrəvan iki çətindən birini seçməyə tələsməlidir. 

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”