Azərbaycan 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanata əsasən, öz ərazi bütövlüyünü təmin etsə də, ölkəmizə məxsus 8 kənd hələ də Ermənistanın nəzarətində qalmaqdadır. Söhbət Qazaxın 7, Naxçıvanın isə Kərki kəndindən gedir. Bu kəndlər Ermənistandakı Azərbaycan anklavını təşkil edir. İki ildən çoxdur ki, bu anklavların Azərbaycana qaytarılması ilə bağlı müzakirələr getsə də, hələ də bu yöndə konkret addım atılmayıb.
Maraqlıdır, Ermənistandakı 8 anklavımızla bağlı vəziyyət nə yerdədir? Bu kəndlərin ölkəmizə qaytarılması hansı tarixdə reallaşa bilər?
Hər şeydən öncə, qeyd edək ki, anklavların Azərbaycana qaytarılması 2023-cü ildən etibarən daha sıx və ciddi şəkildə müzakirə edilməkdədir. Azərbaycanın bu istiqamətdə Ermənistana göstərdiyi davamlı təzyiqlər, beynəlxalq təşkilatlar və dünya ictimaiyyəti qarşısında ortaya qoyduğu tarixi həqiqətlər həmin kəndlərin ölkəmizə qaytarılması üçün mühüm zəmin hazırlayıb. Proseslərin təhlili göstərir ki, bu gün Ermənistan hakimiyyəti 8 anklavın Azərbaycana qaytarılmasına prinsipcə razıdır. Bunu həm Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın, həm də digər yetkililərin çıxışları aydın şəkildə göstərir. Nümunə üçün qeyd edək ki, 2023-cü ilin 5 may tarixində “Azadlıq” radiosunun erməni redaksiyasına müsahibə verən Paşinyan 8 kəndi Azərbaycana qaytarmağa hazır olduqlarını açıq şəkildə elan edib. Ancaq, görünür, erməni ictimaiyyətinin qəzəbindən sığortalanmaq üçün elə bu yerdə əlavə şərtlər irəli sürərək deyib: “Bizim də işğal olunmuş kəndlərimiz var və kənd təkcə kənd icra hakimiyyətinin binası deyil. Azərbaycan Berkaber (Bibiş), Vazaşen (Laləkənd), Ayqeovit, Paravakar kəndlərini qaytarmağa hazırdırmı? Hazırdırsa, bəli, biz də hazırıq. Amma burada başqa bir sual da var: Tutaq ki, Azərbaycan və ya Ermənistan ordusu bu xətdə dayanıb və bu xətdən uzaqlaşmalıdır, biz prinsipcə bununla razılaşırıq, amma uzaqlaşırsa, o zaman harda dayanmalıdır? Bu yer, bu xətt, necə təyin olunur? Deməli, orada sərhəd var və əgər sərhəd varsa, o zaman bu sərhədi götürək və Azərbaycan qoşunları sərhəd xəttinin bu tərəfində, Ermənistan qoşunları isə sərhəd xəttinin digər tərəfində olmasın”.
Müsahibənin gedişində yenidən anklavların ölkəmizə qaytarılması məsələsinə toxunan Paşinyan, bu kəndlərin Azərbaycana məxsusluğunu tanıdığını bildirib. O, qeyd edib ki, “1975-ci ilin xəritələrinə əsasən sərhəd xəttini bütün uzunluğu boyunca tanımağa hazır olduğumuzu deyirik”.
Göründüyü kimi, Paşinyan 8 kəndin Azərbaycana qaytarılması qarşılığında yeni ərazilər tələb etsə də, əslində, bu açıqlama həmin kəndlərin geri qaytarılmasının vacibliyinin İrəvan tərəfindən də dərk edildiyini göstərir. Şübhəsiz, bu məsələdə Azərbaycan diplomatiyasının uğuru ilə yanaşı, ordumuzun 44 günlük Vətən müharibəsindəki tarixi Qələbəsi və ondan sonrakı dönəmdə təmas xəttində təşəbbüsü əldə saxlamasının önəmi qeyd olunmalıdır.
Səkkiz kəndin Azərbaycana qaytarılmasının zəruriliyi Ermənistanın tanınmış ictimai-siyasi xadimləri tərəfindən də etiraf olunmaqdadır.
Ermənistan milli təhlükəsizlik xidmətinin keçmiş rəhbəri Artur Vanetsyan cari ilin 19 aprel tarixində mətbuata verdiyi açıqlamada həmin kəndlərin Azərbaycana qaytarılacağını təsdiqləyib. Bildirib ki, Paşinyanın 18 aprel 2023-cü il tarixli bəyanatı da bunu söyləməyə əsas verir. Artur Vanetsyan qeyd edib ki, son vaxtlar Azərbaycan Ordusunun Kərki kəndinə doğru irəliləməsi faktı göstərir ki, rəsmi Bakı sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyasını faktiki olaraq həyata keçirməkdədir: “Bununla yanaşı, Tavuş rayonunun bir sıra kəndlərinə ərazi iddiaları irəli sürülür. Müxalifətin küçə mübarizəsi Azərbaycanla sənədin imzalanması planlarına mane olsa da, hazırkı proseslər sənədin müddəalarının imzalanmasa da, həyata keçirildiyini göstərir. Əslində, delimitasiya və demarkasiya sənəd imzalanmadan həyata keçirilir. Bunun bariz nümunəsi kimi Azərbaycanın irəliləməsidir, yəni Dığ (Tex) kəndindəki mövqeləridir”.
Anklavların Azərbaycana qaytarılması ilə bağlı Ermənistan siyasi elitasına daxil olan digər şəxslərin verdiyi açıqlamalar da onu göstərir ki, həmin kəndlər Ermənistan üçün artıq mənəvi-psixoloji baxımdan itirilib. Sadəcə, həmin kəndlərin faktiki olaraq ölkəmizə qaytarılması qalıb ki, Azərbaycan bu yöndəki diplomatik fəaliyyəti fasiləsiz şəkildə davam etdirməkdədir.
Ermənistanın nəzarəti altında olan 8 kəndin ölkəmizə qaytarılmasının vacibliyi Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən mütəmadi şəkildə vurğulanmaqdadır. XİN rəhbəri Ceyhun Bayramov 27 dekabr 2022-ci il tarixli açıqlamasında bu kəndlərin ölkəmizə qaytarılmasının vacibliyinə toxunaraq deyib: “Ermənistanla delimitasiya prosesində 8 Azərbaycan kəndi qaytarılmalıdır. Bu kəndlərdə azərbaycanlılar yaşayıb və həmin kəndlərin qaytarılması həyata keçirilməlidir”.
XİN-in 29 noyabr 2022-ci il, 25 yanvar 2023-cü il, 14 aprel 2023-cü il tarixli bəyanatlarında da 8 kəndin Azərbaycana qaytarılmasının mütləq olduğunu qeyd edilib.
Bir sözlə, dövlətimizin qətiyyətli mövqeyi, diplomatiyamızın prinsipiallığı fonunda Ermənistan hakimiyyətinin verdiyi bəyanatlar 8 kəndin Azərbaycana qaytarılmasının sadəcə zaman məsələsi olduğunu göstərməkdədir. Hadisələrin gedişatı onu söyləməyə əsas verir ki, Erənistanın nəzarətindəki anklavlarımızın Azərbaycana qaytarılması ən qısa zamanda reallaşa bilər. Tarixin, ədalətin və hüququn tələb etdiyi də məhz budur!
Seymur ƏLİYEV
.jfif)
