Baş nazir Nikol Paşinyanın aprelin 21-də Ermənistan parlamentindəki çıxışı, əsasən, ölkənin təhlükəsizliyi məsələləri üzərində quruldu. O, müxalifətin təzyiqlərini özündən uzaqlaşdırmaq, bir növ, müqavimət yaratmaq xəttinə sadiq qalaraq, bir sıra məqamlara toxundu. Təbii, Nikol, həmişəki kimi, ölkənin hazırkı ağır durumunun səbəbini keçmişdə axtardı. Yada salaq ki, baş nazir bir müddət öncə də bildirmişdi ki, Ermənistanın o zamankı hakimiyyəti 2007-ci ildə “Madrid prinsipləri”nə imza atmaqla, faktiki olaraq, Qarabağı Azərbaycan ərazisi kimi tanıyıb. İndiki çıxışında isə o, zaman baxımından həm 2007-ci ildən əvvələ, həm də ondan bir qədər də irəli ekskurs edib. 

Nikolun 1999-cu ilə gedib çıxmasında da, ardınca 2016-cı ilə qayıtmasında da məntiq var. Əlbəttə, Paşinyan ölkənin təhlükəsizliyindən söz açırsa, gərək, 2018-ci ildən sonraya da diqqət yetirə. Amma bu barədə danışmır. Danışmasın, həmin dövrü biz yada salacağıq. Hələlik isə Nikolun üzərində dayandığı məqam­lardan söz açaq. 

***

Beləliklə, Paşinyan ölkəsindəki təh­lükəsizlik böhranına toxunaraq qeyd edib: “Bu, müstəqilliyimiz dövründə yara­dılmış təhlükəsizlik arxitekturasının böh­ranıdır. 27 oktyabr hadisəsini də qeyd etmək olar ki, bu, bizim təhlükəsizlik arxitekturamızda dərin və ciddi böhranın ifadəsi idi”.

Bəli, baş nazir 27 oktyabr 1999-cu ildə Ermənistanda törədilmiş parlament qətli­amını nəzərdə tutur. Xatırladaq ki, həmin gün Nairi Hunanyan və onunla əlbir olan bir neçə şəxs (qardaşı Karen Hunanyan, dayısı Vram Qalstyan, həmçinin Dere­nik Becanyan, Edik Qriqoryan və Aşot Knyazyan) Ermənistan Milli Assamble­yasına daxil olaraq baş nazir Vazgen Sarkisyanı güllələyiblər. Onlar, həmçinin, parlamentin spikeri Karen Dəmirçyanı, sədr müavinləri Yuri Baxşyanı və Ruben Miroyanı, əməliyyat məsələləri üzrə nazir Leonard Petrosyanı, deputatlar Armenak Armenakyanı, Henrix Abramyanı və Mi­kayel Kotanyanı qətlə yetiriblər.

Bir məqamı da xatırladaq ki, 2005-ci il aprel ayının sonlarında Rusiyanın sabiq məxfi xidmət agenti Aleksandr Litvinenko Azərbaycan qəzeti olan “Realni Azer­baijan”a müsahibəsində Rusiya Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının Baş Kəşfiy­yat İdarəsini Dağlıq Qarabağ münaqişə­sini həll edəcək sülh prosesini təxirə salmaq üçün Ermənistan parlamentində terror aktını təşkil etməkdə suçlamışdı. 

Qeyd edək ki, 1997-ci ilin sentyabrında ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri mü­naqişənin “mərhələli həlli”nə əsaslanan yeni təklif təqdim etmişdilər. Bu təkliflər ilk mərhələdə Dağlıq Qarabağın ətrafın­dakı rayonların işğaldan azad olunması­nı, ATƏT-in sülhyaratma əməliyyatlarının başlamasını, köçkünlərin azad olunmuş ərazilərə qayıtmasını və münaqişə bölgə­sində əsas kommunikasiya vasitələrinin bərpasını nəzərdə tuturdu. İkinci mərhələ­də Laçın yolu və Şuşa şəhəri, həmçinin Dağlıq Qarabağın statusu məsələləri həll olunmalı və nəticədə ATƏT-in Minsk konf­ransı çağırılmalı idi.

1997-ci il oktyabrın 10-da Strasburq­da Azərbaycan və Ermənistan prezident­ləri birgə bəyanatla çıxış edərək, həm­sədrlərin son təkliflərinin Minsk qrupu çərçivəsində danışıqların bərpası üçün ümidverici baza olduğunu bildirmişdilər. Lakin 1998-ci ilin fevralında Ermənistan prezidenti Levon Ter-Petrosyanın istefası və 1998-ci ilin martında Robert Köçərya­nın hakimiyyətə gəlişindən sonra həm­sədrlərin bölgəyə növbəti səfəri zamanı Ermənistan rəsmi olaraq, münaqişənin “mərhələli həll” təkliflərinə dair razılığını geri götürdü. 

1999-cu il mayın 30-da Ermənistanda parlament seçkiləri keçirildi. Parlament­dəki 130 yerdən 62-sini qazanan “Birlik Bloku” seçkilərdə qalib gəldi. Həmin il iyunun əvvəlindən oktyabrın sonuna qə­dər Ermənistandakı siyasi sistem hərbi, qanunverici və icra hakimiyyətlərinə nə­zarət edən Dəmirçyan-Sarkisyan tande­minə əsaslanırdı. 

Baş nazir Sarkisyan və spiker Dəmir­çyanın islahata meyilli koalisiyası 1998-ci ildə prezident postuna yiyələnmiş Robert Koçaryanı siyasi səhnədən kənarlaşdır­dılar. Bu tandem, faktiki olaraq, Azərbay­canla münasibətlərin normallaşması xət­tini əsas götürürdü və mövcud xüsusda çox böyük ümid var idi ki, 1999-cu ilin noyabrında keçiriləcək ATƏT-in İstanbul sammitində Bakı ilə İrəvan arasında sülh müqaviləsi imzalanacaqdır. 

Lakin 27 oktyabr parlament terroru ölkədəki siyasi tarazlığı pozdu. Adları çə­kilən iki şəxsin fiziki cəhətdən məhvi siyasi mənzərədə ciddi dəyişikliklərə səbəb oldu. 1999-2001-ci illərdə Azərbaycan və Ermə­nistan prezidentləri arasında 20 görüş ke­çirildi ki, bu görüşlər nəticəsiz qaldı. Beləcə Qarabağ danışıqları dalana dirəndi. 

Bəli, məhz buna görə də Paşinyan 27 oktyabr parlament terrorunu xatırladır və agah edir ki, həmin terror aktı baş ver­məsəydi, Ermənistan hazırkı acınacaqlı vəziyyətə düşməzdi. 

***

Qeyd etdiyimiz kimi, N.Paşinyan ölkə­sindəki böhranın səbəblərindən bəhs edərkən, 2016-cı ili də xatırlayır. Bu xatır­lama heç də əbəs deyil. Əgər 1999-cu ildə baş verənlər Qarabağ mövzusunda siyasi çürüklüyün mənzərəsini ortaya qoymuş­dusa, 2016-cı ilin “Aprel müharibəsi” çü­rüklüyün hərbi tərəflərinin aşkar nümayi­şinə çevrildi ki, bundan dərs çıxarılmalı idi. 

Onu da yada salaq ki, 2016-cı ilin əvvəlində münaqişənin həlli ilə əlaqə­dar konkret planlar müzakirə olunduğu vaxtda Ermənistan yenə hərbi təxribata əl ataraq, aprelin 2-də qoşunların təmas xətti boyunca əhalinin sıx məskunlaşdı­ğı ərazilərə, o cümlədən, məktəblərə, xəstəxanalara və ibadət yerlərinə atəş zərbələri endirdi.

Ermənistanın hücumları nəticəsində dinc Azərbaycan əhalisi arasında uşaqlar da daxil olmaqla, 6 nəfər həlak oldu, 33 nəfər isə ağır yaralandı. Öz növbəsində, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri düşmənə layiqli cavab verdi, əks-həmlə nəticəsin­də Füzuli, Cəbrayıl və keçmiş Ağdərə rayonunun işğal altında olan 2 min hek­tardan çox ərazisi azad edildi. Aprel ha­disələri bir tərəfdən Azərbaycan Ordusu­nun gücünü göstərdisə, digər tərəfdən status-kvonun saxlanmasının, Ermə­nistan qoşunlarının Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində mövcudluğunun münaqişə bölgəsində gərginliyin əsas səbəbi olduğunu vurğuladı. Bakı heç vaxt işğalla barışmayacağını da növbəti dəfə nümayiş etdirdi.

Bəs burada Nikolun üzərindən keçdi­yi hansı məqam var. Axı, o, “Aprel mü­haribəsi”ndən iki il sonra, yəni 2018-ci ildə hakimiyyətə gəlmişdi. Olmazdımı ki, o, parlament terrorunu və “Aprel mühari­bəsi”ni əvvəldən yada salaydı? Görünür olmazmış. 

***

Bəli, Ermənistandakı hazırkı siyasi böhranın günahkarı həm də N.Paşinya­nın özüdür. O, hakimiyyətə gələndə ölkə­dəki anti-Azərbaycan ab-havasını cilov­lamaq imkanına malik idi. O cümlədən, Azərbaycanla sülh bağlamaq şansına da. Yəni, Nikol dərhal sülh üzərinə gəl­məli idi. Paşinyan isə əvvəl Azərbaycan tərəfinə bununla bağlı müsbət mesajlar verdi, sonra məlum oldu ki, belə mesajlar yalnız müəyyən vaxt qazanıb hakimiyyət­də möhkəmlənmək məqsədi daşımaqda­dır. Bir sözlə, baş nazir siyasi riyakarlıq xətti götürdü. 

N.Paşinyan 2019-cu il avqustun 5-də Xankəndidə “Qarabağ Ermənistanın bir hissəsidir və nöqtə” açıqlaması ilə çıxış etdi. Buna qədər Ermənistan hərbi işğal və anneksiya siyasətinin beynəlxalq si­yasi-hüquqi və mənəvi məsuliyyətini dərk edərək, işğalçılıq siyasətini pərdələməyə və onu Qarabağın erməni əhalisinin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ kimi göstərməyə çalışırdı. N.Paşinyanın bu bəyanatı Ermənistanın əsil məqsədi­nin qəsbkarlıq olduğunu aydın şəkildə göstərdi. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin ilhaqına çağırış ilə Ermənis­tan beynəlxalq hüququn norma və prin­siplərini, BMT Nizamnaməsini, Helsinki Yekun Aktını ayaq altına atdı, beynəlxalq ictimaiyyətə, xüsusilə münaqişənin danı­şıqlar yolu ilə həllinə məsul olan ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərinə hörmət­sizlik nümayiş etdirdi. 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2019-cu il oktyab­rın 3-də “Valday” Beynəlxalq Diskussiya Klubunun XVI illik iclasında çıxışı zamanı N.Paşinyanın bu bəyanatına cavab verdi: “...bəyanat sözbəsöz belədir: “Qarabağ Ermənistanın bir hissəsidir və nöqtə”. Bi­rincisi, yumşaq desək, bu, yalandır. Dün­ya tərəfindən həm Aran, həm də Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi tanınıb. Ermənistan özü də bu qa­nunsuz qurumu tanımır. Qarabağ tarixi, əzəli Azərbaycan torpağıdır. Beləliklə, Qarabağ Azərbaycandır və nida işarəsi”.

Paşinyanlı Ermənistan ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərinin vasitəçi­liyi ilə həyata keçirilən sülh prosesini poz­maq, işğalla bağlı mövcud status-kvonu qorumaq və işğal edilmiş ərazilərin il­haqına nail olmaq üçün məqsədyönlü şəkildə danışıqlar prosesinin format və mahiyyətini sarsıtdı. 2020-ci ilin iyulunda Ermənistanın baş nazirinin münaqişənin həlli ilə bağlı qəbuledilməz “yeddi şərti” irəli sürməsi işğalçı dövlətin əsl məqsə­dini açıq-aydın nümayiş etdirdi. Bununla əlaqədar Prezident İlham Əliyev bildirib: “Bizim sülhə nail olmaq üçün yeganə şərtimiz var. Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərin­dən çıxarılmalıdır. Bütün dünya Dağlıq Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi olaraq tanıyır”.

2020-ci ilin iyul ayında Ermənistan Azərbaycanla dövlət sərhədinin Tovuz istiqamətində növbəti hərbi təxribat törət­di. Həmin ilin avqustunda İrəvan növbə­ti hərbi təxribata əl ataraq, terror aktları törətmək məqsədilə Azərbaycana diver­siya qrupu göndərdi. Avqustun 23-də hə­min qrup zərərsizləşdirildi, onun rəhbəri saxlanıldı.

Paşinyanın təcavüzkar və hücum xa­rakterli hərbi doktrina və milli təhlükəsizlik strategiyası qəbul etməsi, ölkədə Azər­baycana qarşı hərbi əməliyyatlarda işti­rak edəcək mülki vətəndaşlardan ibarət silahlandırılmış mülki könüllülər dəstələ­rinin yaradılması, habelə, Ermənistanın o zamankı müdafiə nazirinin “yeni ərazilər uğrunda yeni müharibəyə” çağırışı, bu ölkənin rəsmi şəxslərinin Azərbaycanın böyük şəhərlərinə və mühüm mülki inf­rastrukturuna zərbə endirmək hədələri İrəvanın yeni müharibəyə hazırlaşdığını açıq şəkildə nümayiş etdirdi.

2020-ci il sentyabrın 21-də Azərbay­can Prezidenti, Qoşulmama Hərəkatının sədri İlham Əliyev BMT Baş Assamb­leyasının 75-ci Sessiyası çərçivəsində BMT-nin 75 illiyinə həsr edilmiş yüksək səviyyəli iclasda çıxışı zamanı bəyan etdi ki, təcavüzkar ritorika və təxribatlar Ermənistanın Azərbaycana qarşı yeni təcavüzə hazırlaşdığını göstərir: “Biz BMT-ni və beynəlxalq ictimaiyyəti Ermə­nistanın növbəti hərbi təcavüzdən çəkin­dirilməsinə dəvət edirik. Təxribatların baş verməsinə və gərginliyin artırılmasına görə məsuliyyət Ermənistanın hərbi-siya­si rəhbərliyinin üzərinə düşür. Ermənis­tan–Azərbaycan münaqişəsi Azərbayca­nın ərazi bütövlüyü çərçivəsində və BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri əsa­sında həll edilməlidir”.

2020-ci il sentyabrın 24-də dövlətimi­zin başçısı BMT Baş Assambleyasının 75-ci sessiyasının ümumi debatlarında çıxışı zamanı da İrəvanın Bakıya qarşı yeni müharibəyə hazırlaşdığını növbəti dəfə bəyan etdi. Bundan bir gün sonra Azərbaycan Prezidenti Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndə­sini qəbul edərkən də kəşfiyyat məlumat­larına əsasən Ermənistanda Azərbay­cana qarşı çox ciddi hərbi hazırlıqların getdiyini, onların hərbi qüvvələrinin tə­mas xəttində, dövlət sərhədində cəmləş­diyini vurğuladı: “Əgər onlar bizə hücum etsələr, peşman olacaqlar. Mən, sadəcə olaraq, sizin bunu bilməyinizi və bu me­sajı Avropa Komissiyasına çatdırmağını­zı və Avropa Komissiyasının təcavüzka­rın yeni təxribatlarını dayandırmaq üçün nə edə biləcəyini görmək istəyirəm”.

Lakin, təəssüf ki, Ermənistanın ardıcıl təxribatları və yeni müharibə planlarına son qoyulması üçün dünya birliyi tərəfin­dən heç bir praktiki addım atılmadı. Buna Paşinyanın “demokratiya qladiatorluğu­nu” davam etdirməsinə meydan verilməsi də demək mümkündür. Bundan daha da ürəklənən Ermənistan 2020-ci il sentyab­rın 27-də bir neçə istiqamətdən Azərbay­can Ordusunun mövqelərinə doğru hü­cuma keçdi. Beləcə 44 günlük müharibə başladı ki, N.Paşinyanın aprelin 21-dəki çıxışı zamanı haqqında bəhs etdiyi siya­si böhran da məhz həmin müharibədəki rüsvayçı və acınacaqlı məğlubiyyətin nə­ticəsi kimi meydandadır. 

***

İndi, gəlin görək, Ermənistan bütün bunlardan dərs çıxarırmı? Belə görünür, ölkədə nisbətən dərs çıxaran bir adam varsa, o da Paşinyandır. Ancaq demək olmaz ki, onun mövqeyi sabitdir. Çünki 44 günlük müharibədən sonra yaşanan proseslər onu göstərir ki, Nikol, loru dildə desək, nala-mıxa vurmaqla məşğuldur. Ancaq onun siyasi manevrləri keçmir. 

Artıq Azərbaycan Laçın yolunda sər­həd məntəqəsi qurub. Paşinyan tarixə müraciət edib kimlərisə günahlandırmaq­dansa, indiki məqamda sırf öz üzərinə düşəni etməlidir. Özü də vaxt itirmədən. Bu isə Azərbaycanla sülhə razılaşmaq və Ermənistanı, erməni cəmiyyətini mövcud istiqamətdə hazırlamaqdır. 

Nəzərə alınmalıdır ki, artıq La­çın yolunda Azərbaycanın sərhəd nə­zarət-buraxılış məntəqəsi varsa, onun həndəvərində hər hansı təxribat əməli Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qəsd olaraq qiymətləndiriləcək və zəruri təd­birlər görüləcəkdir. 

Onu da nəzərə alaq ki, təxribat nöqtələrinin susdurulması üçün sərhədin əks tərəfinə keçmək də legitimdir. Yəni, Azərbaycanın təhlükəsizliyi baxımından vacibdir. Paşinyan siyasi konspriologi­yada var-gəl etməkdənsə, bunu açıq şəkildə başıpozuq erməni cəmiyyətinə bildirməlidir. 

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”