Cəmiyyətin, sağlam ictimai mühitin formalaşmasında səhiyyənin rolu böyükdür. Bir neçə ildir ki, Azərbaycan səhiyyəsi həm dövlət, həm də özəl sektorun inkişa­fı ilə yeni mərhələyə qədəm qoyub. Ölkəmizdə ötən 10 ilə yaxın dövrdə iqtisadi irəliləyiş səhiyyənin inkişafına və əhalinin sağlamlığının qorunması problem­lərinin davamlı həllinə nail olmağa imkan yaradıb. Ölkə rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilən uzunmüddətli inkişaf strategiyasının mühüm istiqamətlərin­dən biri kimi səhiyyənin inkişafını, əhalinin dünya standartlarına uyğun tibbi yardımla təmin olunmasını təmin etmək üçün genişmiqyaslı islahatlar həyata keçirilir.

Ölkə əhalisinin keyfiyyətli və əlverişli şərtlərlə tibbi xidmətlə təmin olunması “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İn­kişaf Konsepsiyasında xüsusi yer tutur. Sənəddə səhiyyənin maddi-texniki ba­zasının möhkəmləndirilməsi, yeni tibb müəssisələrinin tikintisi, əsaslı təmiri və yenidən qurulması, onların ən müasir tibb avadanlıqları ilə təchiz edilməsi, sə­hiyyə islahatlarının planlı şəkildə davamı nəzərdə tutulub. Ötən illərdə bu sahədə əhalinin narahatlığına səbəb olan xeyli problem artıq öz həllini tapıb.

Müasir Azərbaycan səhiyyəsində ardıcıl olaraq həyata keçirilən islahatlar dövlətin birbaşa dəstəyi və hazırladığı proqramlar əsasında reallaşır. Əhalinin, xüsusilə, aztəminatlı təbəqənin son illərə qədər səhiyyə xidmətlərinə əlçatanlığı aşağı olsa da, həyata keçirilən proq­ramlar, reallaşdırılan layihələr, nəzərdə tutulan irimiqyaslı işlər bu sahədə vəziy­yəti xeyli dəyişib. Səhiyyədə irimiqyaslı islahatların aparılması üçün dövlətin iq­tisadi imkanlarının artması vacib idi. Bu baxımdan ölkə iqtisadiyyatında sürətli inkişafın başlaması ilə paralel səhiyyə islahatları 2004-cü ildən etibarən daha da genişlənib. 

Bu gün Azərbaycanın səhiyyə müəs­sisələrində istifadə edilən avadanlıqlar dünyanın aparıcı klinikalarındakından geri qalmır. Xəstəxanalar dünya stan­dartlarına uyğunlaşdırılıb. Yeni tikilən, təmir və bərpa olunan səhiyyə ocaqla­rına dünyanın inkişaf etmiş ölkələri olan Almaniya və İsveçrə kimi ölkələrdən müayinə cihazları gətirilir. Təbii ki, bütün bunlar tibb təhsili sistemində də uyğun dəyişiklikləri, həmin avadanlıqlarla işləyə bilən həkimlərin peşəkarlığının artırılma­sını tələb edir. 

Son illər dünya miqyasında tibb elmi­nin sürətlə inkişafı təhsil sistemində belə dəyişiklikləri labüd edib. Son 20–30 ildə dünya tibb elminin inkişafı nəticəsində əldə olunan böyük elmi nailiyyətlər sıra­sına xəstəliklərin yaranma səbəblərinin aşkarlanmasına müasir baxışlar, yeni diaqnostika, müalicə üsulları və vasitələ­ri əlavə edilib. 30 il öncə aparıcı müayinə rentgen idisə, indi USM, KT, MRT və di­gər müayinə üsullarından istifadə olunur.

Dövlət başçısının səhiyyə sahəsin­dəki islahatlara stimul verən “Azərbay­can Respublikasında səhiyyənin ma­liyyələşdirilməsi sisteminin islahatı və icbari tibbi sığortanın tətbiqi Konsepsiya­sı”nın təsdiq edilməsi haqqında sərənca­mında ölkəmizdə həyata keçirilən uğurlu iqtisadi siyasətin əhaliyə göstərilən tibbi xidmətlərin müasir standartlara çatdırıl­masına, bu sistemin maddi-texniki ba­zasının möhkəmləndirilməsinə əlverişli zəmin yaratdığı bildirilir. Səhiyyə sahə­sində əsas xəstəliklərin profilaktikası üzrə bir sıra dövlət proqramları qəbul edilib və onların icrasının maliyyə təmi­natı məsələləri həll olunub. 

Həmçinin sənəddə qeyd edilir ki, səhiyyə sisteminin maliyyələşdirilməsi prinsipləri üzrə köklü islahatlar həyata keçirilmədən, əhaliyə göstərilən tibbi xid­mətlərin keyfiyyətinin arzuolunan səviy­yəyə çatdırılması mümkün deyil. Buna görə də ölkəmizin səhiyyə sisteminin maliyyələşdirilməsinin yeni iqtisadi əsas­larını yaratmaq, bu sahənin idarə olun­masını təkmilləşdirmək, əhaliyə göstə­rilən tibbi xidmətlərin keyfiyyətini daha da yaxşılaşdırmaq və icbari tibbi sığor­tanın tətbiqinə başlamaq barədə qərar qəbul edilib. 

Konsepsiyada tibbin bütün sahələri əhatə edilməklə, ictimaiyyətin maraq­larına da önəm verilib. Bu sahəyə hər il böyük həcmdə investisiyalar yatırılır. Səhiyyəyə ayrılan büdcə vəsaiti son 10 il ərzində 11 dəfədən çox artıb. Böyük əksəriyyəti respublikanın bölgələrində olan, müasir tibb avadanlığı və cihazlar­la təchiz olunmuş 700-ə yaxın səhiyyə müəssisəsi əhalinin istifadəsinə verilib, yoluxucu xəstəliklərlə mübarizə işində mühüm nəticələr əldə olunub. Hazırda ölkəmizdə 33 minədək həkim, 54 minə qədər tibb işçisi əhalinin sağlamlığı ke­şiyində dayanır. Ana və uşaq ölümünün səviyyəsi bir neçə dəfə aşağı salınıb. Belə ki, 2013-cü illə müqayisədə 5 yaşa­dək uşaq ölümü 2234-dən 1256-ya, ana ölümü 25 nəfərdən 18-ə düşüb. 

Koronavirus pandemiyası dövründə Azərbaycan səhiyyə sisteminin dayanıq­lılığı, həkimlərimizin bacarığı və fədakar­lığı bir daha təsdiqləndi. Həmin dövrdə virusun diaqnostikası və müalicəsi üçün zəruri olan laborator testlər, bəzi tibbi avadanlıqlar və ləvazimatlar ölkəyə gə­tirildi. Testlərin aparılması üçün çoxsaylı laboratoriya fəaliyyətə başladı. Azərbay­can 80-dən çox xarici ölkəyə maliyyə və humanitar yardım göstərdi, eyni zaman­da beynəlxalq təşkilatlara, o cümlədən Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına 10 mil­yon dollar məbləğində könüllü ianə ver­di. Ölkəyə ən etibarlı vaksinlər gətirildi və 14 milyona yaxın peyvənd istifadə edildi.

Səhiyyə sistemində həyata keçirilən islahatların uğurla nəticələnməsi üçün in­kişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi ilə tanışlıq, tibbi idarə və müəssisələrini müxtəlif bey­nəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu səbəbdən Azər­baycan hökuməti ÜST(WHO), UNİCEF, USAİD-nin ilkin səhiyyə xidmətlərinin gücləndirilməsi layihəsi, Açıq Cəmiyyət İnstitutu Yardım Fondu, Blumberq Təşəb­büsü Fondu, Dünya Bankı, Avropa Ko­missiyası, BMT-nin müvafiq strukturları və digər qurumlar ilə fəal əməkdaşlıq edir.

Dünyanın əksər ölkələrinin səhiyyə sistemi qarşısında duran vəzifə, həyata keçirilən islahat və dəyişikliklərin başlı­ca məqsədi tibbi yardımın keyfiyyətinin dünyada qəbul edilmiş yanaşma–stan­dartlara uyğun yüksəldilməsidir. Keyfiy­yətli tibbi yardım bir tərəfdən köhnəlik­dən yaxa qurtarmağı, bütün dünyanın artıq çoxdan imtina etdiyi müalicə üsul­larından əl çəkərək, innovasiyalara yol açmağı, digər tərəfdən isə, düşünülmüş addımlar atmağı nəzərdə tutur. 2020-ci ildən etibarən tibb müəssisələrində 20 keyfiyyət standartının tətbiq edilməsinə başlanıb və standartların sayı ilbəil artı­rılır. 

Standartlar davamlı tibbi qayğı xid­mətinin dəstəklənməsi üçün anlayış­lar sistemidir, tibbi yardım göstərilməsi sahəsində qaydaları müəyyən edən bir vasitətdir. Səhiyyə sisteminin fəaliyyə­tinin planlaşdırılması və maliyyələşdi­rilməsi, dövlət, səhiyyə sistemi və pa­siyentlər arasında əlaqələr məhz bu əsas üzərində qurulmalıdır. Ölkə üçün müəyyən edilən tibbi yardım standartları ilə yanaşı, milli klinik protokollar da tər­tib edilir. Bu protokollar hər hansı sind­rom zamanı düzgün yardım göstərilməsi ilə bağlı qərar qəbul etməkdə həkimə kömək edən tövsiyələr toplusudur. Mil­li klinik protokollar həkimlərə hər hansı klinik situasiyada necə hərəkət etməyə istiqamət verir.

Tibbi standartların tətbiqinin əsas məqsədi ölkə əhalisinə göstərilən tibbi xidmətin keyfiyyətinin yüksəldilməsidir. Yəni ölkənin istənilən nöqtəsində dövlət və ya özəl tibb müəssisəsinə müraciət etmiş vətəndaş zəmanətli şəkildə key­fiyyətli tibbi xidmətlə təmin olunmalıdır. Digər tərəfdən, bu standartlar lüzumsuz olaraq təyin edilən diaqnostik prosedur­lar və dərman vasitələrinin həcmini mini­muma endirməli, səhiyyəyə sərf olunan vəsaitlərin daha effektiv və səmərəli şəkildə istifadəsini təmin etməlidir. Ha­zırda tibb müəssisələrində informasi­ya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) infrastrukturu qurulub, İTS-nin məlumat bazası, habelə müvafiq proqram təmi­natı yaradılıb və geniş tətbiq edilir. Tibb müəssisələri kompüterlə təchiz olunub. Bununla yanaşı, səhiyyə göstəricilə­rinin izlənilməsi və əhalinin sağlamlıq durumunun öyrənilməsi məqsədi ilə 16 indikator tətbiq edilib. İndikatorlar sə­hiyyə xərclərinin analizi, maliyyə daya­nıqlılığı, doğum və ölüm göstəriciləri və tibbi xidmətlərdən istifadə üzrə statistik məlumatları izləyir. Səhiyyə sistemində aparılan islahatlara Avropa Komissiya­sının Azərbaycana dair Yaxın Qonşuluq Siyasəti təşəbbüsü çərçivəsində hazırla­nan tərəqqi hesabatlarında son bir neçə ildir ki, davamlı olaraq müsbət rəy verilir. 

Səhiyyə sistemində aparılan isla­hatların mühüm istiqamətlərindən biri də Azərbaycanda əhali arasında məcburi tibbi sığortanın tətbiq edilməsi yönün­də aparılan işlərdir. Bu məqsədlə bey­nəlxalq praktika öyrənilib, qanunvericilik bazası hazırlanıb. Hazırda ölkədə tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün, həmin xidmətlərə əhalinin əlçatan­lığını təmin etmək məqsədi ilə icbari tibbi sığortanın tətbiqi həyata keçirilir. İcbari tibbi sığorta sisteminə əsasən, pensiya­çılar üçün tibbi sığorta haqqını Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, işləməyən vətən­daşlar və sosial yardım alanlar üçün isə dövlət ödəyir. Nəticədə ölkə əhalisinin bütün təbəqələri tibbi sığorta xidmətləri şəbəkəsinə cəlb edilib və vətəndaşların səhiyyə xidmətlərinə əlçatanlığı təmin olunub.

Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasətin mərkəzində vətən­daş amilinin dayandığını səhiyyədəki islahatlar bir daha təsdiq edir. Bu gün ölkəmizdə Mərkəzi Klinika, Talassemi­ya Mərkəzi, Milli Oftalmologiya Mərkəzi, Milli Onkologiya Mərkəzi, Qafqazda ən böyük tibb müəssisəsi–Yeni Klinika, Tibb Universitetinin klinikaları, paytaxtda və bölgələrdə ən son texnologiyalarla təchiz olunmuş diaqnostika mərkəzləri, digər çoxsaylı dövlət və özəl tibb müəssisələ­ri əhaliyə lazımi tibbi xidmət göstərir. Səhiyyə sisteminin inkişafı, bu sahənin maddi-texniki bazasının, kadr potensi­alının gücləndirilməsi və infrastrukturun yenilənməsi daim diqqət mərkəzindədir. Ölkə rəhbərliyinin həyata keçirdiyi sosial siyasət nəticəsində dövlət büdcəsindən səhiyyəyə ayrılan vəsaitin ildən-ilə artı­rılması tibb müəssisələrinin fəaliyyətinin yaxşılaşdırılmasına, ümumilikdə xidmə­tin səviyyəsinin və əməkhaqlarının yük­səlməsinə təsir edir.

Zərifə HÜSEYNOVA
XQ

Yazı Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyi (TƏBİB), Medianın İnkişafı Agentliyi və Azərbaycan Mət­buat Şurasının “Bir ömür xidmətiniz­də...” mövzusundakı birgə müsabiqə­sinə təqdim edilir.