Bu ilin noyabr ayında ölkəmizdə dünyanın ən irimiqyaslı tədbirlərindən biri – BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası – COP29 keçiriləcək. Bununla da respublikamız həm COP29-a evsahibliyi etməsi, həm də enerji siyasətindəki uğurları və proseslərə diplomatik yanaşması ilə bir daha böhrandan həllə gedən yolda mühüm rol oynayan dövlət adını alması faktını təsdiqləyəcək. 

Belə bir tarixi hadisə respublikamızın özünü qlobal səviyyədə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparan dövlət kimi tanıtma­sından və qlobal istiləşməni 1,5°C səviy­yəsində saxlamaq məqsədilə üzərinə düşən öhdəliyi uğurla yerinə yetirməsindən, mil­li, regional, qlobal səviyyədə ətraf mühitin qorunması, iqlim dəyişmələrinin qarşısının alınması istiqamətində önəmli layihələr həyata keçirməsindən xəbər verir.

Bu tədbir çərçivəsində Azərbaycanın bərpaolunan enerji mənbələrinin inkişafı, “yaşıl enerji”yə keçid və iqlim dəyişik­likləri ilə mübarizədə qarşısına qoyduğu məqsədlər və bu istiqamətdə gördüyü işlər daha geniş auditoriyanın diqqətinə çatdırı­lacaq, ölkəmizin yeni, bərpaolunan enerji mənbələrinə keçidi barədə geniş məlumat veriləcək. Bu barədə Azərbaycan Texniki Universitetinin professoru Güləhməd Talı­bovla söhbət etdik. 

– Azərbaycanın bərpaolunan enerji potensialını necə qiymətləndirirsiniz?

– Ölkəmiz zəngin bərpaolunan enerji potensialına malikdir. Azərbaycan günəş­li günlərin çox olduğu ölkələrdən biridir. Belə ki, respublikamızda günəş şüalan­masının davamiyyəti ildə 2400-3200 sa­ata catır. Bundan əlavə, güclü küləklərin əsdiyi bölgələrimiz də coxdur. Abşeron və Bakı ilə bərabər, Laçın və Kəlbəcər rayon­larının dağlıq hissəsində güclü küləklərin əsdiyi geniş ərazilər mövcuddur. Abşeron yarımadasında külək enerjisindən istifadə etmək daha məqsədəuyğundur. Xəzər sa­hili ərazilər də küləksiz olmur və burda da böyük enerji potensialı var. 

– Bərpaolunan enerji mənbələri ilə bağlı vəziyyət barədə nə deyə bilərsiniz? 

– Təbii qaz, neft və daş kömür insan­ların həyatında mühüm rol oynayır və əsasən, yanacaq kimi istifadə olunur. Neft­dən avtomobil və təyyarələr üçün benzin alınır. Elektrik stansiyalarında istifadə olunan mazut da neft məhsuludur. Təbii qaz və daş kömür isə elektrik stansiyaları, qazanxana və zavodlar üçün əhəmiyyət­li xammaldır. Onlardan istifadə isə ətraf mühitin çirklənməsinə səbəb olur və nəti­cədə istixana effekti yaradır. Bu səbəbdən COP29-a evsahibliyi edən Azərbaycan üçün mədən yanacaqlarından (neft, qaz, kömür) “yaşıl enerji”yə keçid və bu sahəyə investisiyaların yatırılması mühum önəm daşıyır. Çünki bərpaolunan enerji iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə əsas rol oynayır, karbon emissiyalarını azaldır və ekoloji davamlılığı gerçəkləşdirir, həmçinin enerji təhlükəsizliyini artırır və fosil yanacaqla­rın tükənməsinin qarşısını alır. Bütün bun­ları nəzərə alaraq, Azərbaycanda alternativ və bərpaolunan enerjidən istifadəyə üstün­lük verilir. “Yaşıl enerji” mənbələrinə isə günəş və külək enerjiləri, hidroenerji, bio­kütlə və geotermal enerjilər daxildir. 

Qeyd edim ki, bərpaolunan enerji sek­torunun, “yaşıl iqtisadiyyat”ın inkişafı res­publika rəhbərliyi tərəfindən müəyyənləş­dirilən əsas prioritetlərdən biridir. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun “yaşıl zona” elan edil­məsi ölkəmizin potensialını artırır. Hazırda Azərbaycanın ümumi enerji balansında (o cümlədən hidroenergetikada) bərpaolunan enerji mənbələrinin payı 15 faiz təşkil edir. 2030-cu ilə qədər respublika üzrə ümumi elektrik enerjisi istehsalında “yaşıl enerji” payının 30 faizə çatdırılması nəzərdə tutu­lur. Son illərdə reallaşdırılan layihələr isə əsas məqsədə çatacağımızdan xəbər verir. Çünki hər il bərpaolunan enerji mənbələ­rindən istifadə etməklə istehsalı artırır. Bu ilin ilk yarısında elektrik enerjisi istehsa­lının su elektrik stansiyalarında 1 milyard 581,1 milyon kilovat-saat, digər mənbələr üzrə isə 451,3 milyon kilovat-saat təşkil et­məsi də deyilən fikrin təsdiqidir.

– Güləhməd müəllim, hazırda günəş elektrik stansiyalarında ən müasir tex­nologiyalar tətbiq edilir. Bu sahədə diqqətçəkən yeniliklərlə bağlı fikirləri­nizi də bilmək istərdik.

– Hər il yeni texnologiyaların tədbiqi genişlənir. Məsələn, keramika panellərin böyük potensialı var. Onun 1 kvadratmetr səthi adi günəş panelinin 1000 kvadrat­metr səthi qədər elektrik enerjisi istehsal edir. Son dövrlərdə isə üzən günəş panel­lərinin tətbiqi genişlənir. Bu panellərin ən böyük üstünlüklərindən biri su hövzələ­rində qurulması və torpaq sahələri tələb etməməsidir. Quraşdırılması da ucuz başa gəlir, sərfəlidir, daha sabit və etibarlı enerji təchizatını reallaşdırır. Nəticədə kövrək ekosistemi qoruyur. 

Üzən günəş elektrik stansiyası suyun səthində kölgə yaradır, bu gölməçələrdən, su anbarlarından və göllərdən buxarlan­manı azaldır. Bu, xüsusilə quraqlığa me­yilli ərazilərdə faydalıdır. Onun yaratdığı kölgə şirin su obyektlərində yosunların çoxalmasının da qarşısını alır. Məlumdur ki, yosunların çoxalması insan sağlamlığı üçün təhlükəlidir, suda oksigen azlığı ya­radır, orada yaşayan bitki və heyvanların ölümünə səbəb olur. Nəhayət, üzən günəş panelləri təmiz, bərpaolunan elektrik ener­jisi mənbəyini təmin edir. Ondan istifadə atmosferdə “istixana qazları”nın və digər çirkləndiricilərin emissiyalarını azaltmağa kömək edir ki, bu da ətraf mühitə, eləcə də insan sağlamlığına müsbət təsir göstə­rir. Onu da deyim ki, üzən günəş enerjisi xaricdə geniş tətbiq edilsə də, Azərbaycan üçün yenilikdir. 

Son vaxtlar bu sahədə yeniliklərdən biri də selüloz nanolifləri istehsal etmək üçün bambukdan istifadədir. Bu maddə emal edildikdə və təmizləndikdə son dərə­cə şəffaf və davamlı materiala çevrilir. Onun liflərindən hazırlanmış şüşə, yanğın zamanı istilik və alovun yayılmasının in­tensivliyini azaldır. Bambuk şüşəsi həm də enerji potensialına malikdir. Ondan günəş panellərinin tikintisində istifadə edilə bilər. Belə şüşə enerjinin çevrilmə səmərəliliyini 15,29 faiz artırmağa kömək edir. Ümumiy­yətlə, yeni texnologiyalar günəş panelləri­nin və onların köməyi ilə istehsal olunan elektrik enerjisinin dəyərini azaltmağa imkan verir. Onların ölkəmizdə tətbiq edil­məsi üçün vaxt lazımdır.

Deməliyəm ki, Azərbaycanın gələcək iqtisadi inkişafı ekoloji təmiz texnologi­yalar, təmiz enerji mənbələri, tullantıların təkrar emalı və çirkləndirilmiş ərazilərin reabilitasiyası üzrə tədbirlərin görülməsi ilə sıx bağlıdır.

Müsahibəni hazırladı: 
Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ