Sərhəddə “TIR şousu” çıxaranlar Naxçıvanın 35 illik blokadasını niyə görmürlər?
İkinci Qarabağ müharibəsi hərb tariximizin öyrənilməsi baxımından hələ uzun illər müzakirə olunacaq. Xüsusilə, müasir savaşların aparılması texnologiyasını ilk dəfə dünyaya təqdim edən Azərbaycan bununla dünya hərb tarixində yeni səhifələr yazdı. Qardaş Türkiyənin Baxçaşəhər Universitetinin müəllimi, terror və təhlükəsizlik üzrə ekspert Abdulla Ağarla söhbətimizin mövzusu da Qarabağ uğrunda Vətən müharibəsi və sonrakı dövrdə regionda baş verən proseslər oldu. Xatırladaq ki, II Qarabağ müharibəsinə həsr etdiyi kitabı yazmaq üçün müsahibimiz 400-ə yaxın insanla görüşüb söhbət edib.
– Abdulla bəy, Qarabağ savaşı Azərbaycan və Türkiyə ictimaiyyəti sizin ardıcıl təhlil və açıqlamalarınızı yaxından izləyirdi. Bu gün isə oxucularımız müharibədən sonrakı dövrə baxışınızı maraqla gözləyir.
–Əvvəlcə qeyd etmək istərdim ki, İkinci Qarabağ savaşı illər idi ki, həllini gözləyidi. Buna görə də bu müharibə qaçılmaz idi. Müharibələr o zaman baş verir ki, hər iki tərəf üçün danışıqlar artıq heç bir nəticə vermir və son çıxış yolu kimi qarşı-qarşıya gəlmək zərurəti yaranır. Azərbaycan bu savaşda, təbii ki, dünya birliyinin də qəbul etdiyi kimi haqlı tərəf idi və 30 il öz torpaqlarını işğaldan azad etmək üçün bütün siyasi, diplomatik yollara baş vurmuşdu.
Artıq işğalçı Ermənistan müharibənin olmaması üçün heç bir yer qoymamışdı. Amma bir də bu müharibəni tezləşdirən səbəblər oldu. Xüsusilə, 2020-ci ilin iyulunda Tovuz döyüşləri zaman əfsanəvi general Polad Həşimov kimi oğulların şəhid olması Azərbaycanın səbrini daşırdı. Erməni tərəfinin bu istiqamətdə aqressiv hücumlarının əsl səbəbi Azərbaycanın bu hissədən keçən təbii qaz, neft və beynəlxalq nəqliyyat marşrutlarını nəzarət altına almaq istəyi idi. Əgər müharibə Ermənistanın və onun arxasında dayananların istədiyi kimi olsaydı, Azərbaycanın yeni torpaqları işğal ediləcəkdi.
– Azərbaycan bu təhlükəni önləyərək müsəddəs Vətən savaşına qalxdı və ilk gündən qardaş Türkiyəni yanında gördü...
– Tamamilə doğrudur. Buna görə də müharibənin ilk günlərində güvəndiyi dost və qardaş Türkiyə ilə birgə çox sıx siyasi və diplomatik mübarizə apardı. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın güclü iradəsi ilə Türkiyə açıq şəkildə siyasi və mənəvi imkanları ilə Azərbaycanın yanında yer aldı. İkinci Qarabağ savaşı dünyada çox kiçik bir ərazidə yaşanan təhlükəli bir müharibə idi. Azərbaycan misilsiz bir fədakarlıqla, qəhrəmanlıqla bu mübarizəsini başa çatdıraraq möhtəşəm bir Zəfərin altına öz imzasını qoydu.
– Təhlükəli dedikdə, əsas nəyi nəzərdə tutursunuz?
– Bilirsiniz, cəbhədəki Ohanyan səddi bizim indiyədək digər müharibələrdə rastlaşdığımız sadə bir maneə deyildi. Normal qaydalara görə I, II, III müdafiə istehkamları haqqında hər birimiz məlumatlıyıq. Mən müharibədən sonra o cəbhə xəttini gəzərkən ermənilərin bütün təmas xətləri boyunca çoxpilləli istehkamlar qurdugunun şahidi oldum: arda-arda qalın beton divarlar, tank əleyhinə keçilməz sədlər, əlavə xəndəklər, mina sahələri və s. Azərbaycan ordusu bu səddləri keçərkən, təbii ki, itkilər verdi. Nəzərə alaq ki, ümumi şəhid sayı 3 minə çatmışdı və bunun üçdə biri ilk iki-üç gündə olmuşdu. Deməliyəm ki, rusların ermənilərə verdikləri müasir tank əleyhinə idarəetmə sistemləri, baxmayaraq ki, döyüş zamanı onlar məhv edildi, Azərbaycan ordusunun irəliləməsinə ilk günlərdə böyük çətinliklər yaradırdı. Amma xüsusi təyinatlı qüvvələr bu sədləri yarıb keçdilər.
– Şuşanın alınmasında isə xüsusi təyinatlılar möcüzə yaratdılar.
– Təkcə Şuşanın alınmasında deyil. Xüsusi təyinatlılar “N” saylı korpuslarla birlikdə müxtəlif istiqamətlərdən hücumlarda iştirak edirdilər. Bildiyiniz kimi, hələ Füzuli rayonu azad edilməmişdən əvvəl Azərbaycan İranla cənub sərhədləri boyunca ərazilərin işğalçılardan təmizlənməsi üçün strateji bir qərar qəbul etdi. O zaman cəbhənin ön bölgələrində yerləşən xüsusi təyinatlıların da bir qismi oradan çıxarılaraq sızma hərəkatı ilə 250 kilometrlik bir sərhəd xəttini çox qısa zaman ərzində nəzarətə götürdü. Xüsusilə Cəbrayıl ərazisində tərəflərin xüsusi təyinatlıları qarşı-qarşıya gələrkən Azərbaycan igidləri böyük bir əzm, qəhrəmanlıq göstərərək düşməni darmadağın etdilər və Cəbrayıl işağldan azad olundu. Bunun ardınca Hadrut azad edildi.
Onu da deyim ki, Hadrutun ələ keçirilməsi çox möhtəşəm bir əməliyyatın nəticəsi idi. Bundan sonra da Füzuli işğalçılardan təmizləndi. Bu əməliyyatlardan sonra erməni tərəfində böyük bir ruh düşkünlüyü yarandı. Bundan sonra qarşıya qoyulan əsas vəzifə Şuşanın alınması idi. Şuşa əməliyyatı haqqında da bilirsiniz ki, xüsusi təyinatlılar burada çox böyük vəzifənin öhdəsindən gəldilər.
Şuşa əməliyyatı çox möhtəşəm bir savaş oldu. Ən əsası xüsusi təyinatlılarımız ermənilərin gözlədikləri yerdən deyil, tam əks tərəfdən – şimal-qərb tərəfdən Şuşaya girdilər və Şuşada çox güclü döyüşlər getdi, çünki ermənilərə Xankəndi istiqamətindən davamlı təminat gəlirdi. Sonda bu yolun da qarşısı kəsildi və Şuşa Azərbaycan əsgərinin tam nəzarəti altına keçdi.
Onu da deyim ki, Naxçıvanda Əlahiddə Ümumqoşun Ordunun hər an savaşa hazır vəziyyətdə olması, təmas xətti boyunca silah və texnikaların döyüş hazırlığında saxlanılması da erməni tərəfinə psixoloji təsir edirdi. Qarabağ istiqamətində yola Naxçıvandan ciddi nəzarət edilməsi də ermənilərin zəiflədilməsi baxımından çox böyük əhəmiyyət daşıyırdı.
– Müharibədən sonrakı dövrdə ermənilərin təslim aktına uyğun hərəkət etməməsi sülh prosesinə mənfi təsir edir. Bu baxımdan Zəngəzur dəhlizinin açılmaması regionda böyük narahatlıq doğurur.
– Zəngəzur dəhlizinin açılması Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin birgə imzaladıqları bəyənatda öz əksini tapıb. Amma müharibənin qurtarmasından iki il yarım keçsə də, bu sahədə heç bir addım atılmayıb. Səbəb nədir? Səbəb çox sadədir: bu dəhliz artıq bir çox güclərin maraqlarının toqquşduğu bir əraziyə çevrilib. Halbuki dəhlizin açılması burada iştirak edən Rusiyanın da, Azərbaycanın da, Ermənistanın da, hətta İranın da xeyrinədir. Amma ortada nəyi görürük? Məsələn, İran bunu özünün qırmızı xətti kimi görür, Ermənistan hərdən bir söz deyir. Halbuki, dediyimiz kimi, buradakı ölkələrin hər biri bundan faydalana bilər.
Nəhayət, son günlərdə Qarabağda “humanitar fəlakət” adı altında haray-həşiri qoparan Ermənistan və onun himayədarları 35 ildir ki, Naxçıvanın blokadada saxlanmasını bir dəfə də dillərinə gətirməyiblər. Qarabağ zəfəri Zəngəzur dəhlizinin açılmasını zərurətə çevirib. Sərhəddə “TIR şousu” çıxaranlar bəs Naxçıvanın blokadasının hələ də davam etməsini niyə görmürlər? Zəngəzur dəhlizinin açılmasının heç bir əsas olmadan ləngidilməsi dünyadakı ən böyük haqsızlıqlardan biridir. Lakin bu yolda hərəkətin bərpası zamanı gəlib çatmışdır.
Eyni zamanda, bu layihə Çinin və digər Avropa ölkələrinin də marağındadır və hər biri də bundan yararlanmaq istəyir. Bir şeyi unutmayaq ki, Zəngəzur dəhlizi Azərbaycan və Türkiyənin haqqıdır. Biz bu haqqımızdan istifadə edəcəyik, istər barışla, istərsə də güclə. Bu dəhlizin açılması ilə Naxçıvanın təhlükəsizliyi də diqqət mərkəzində olacaq. Yəni bu, artıq iqtisadi maraqlar üzərində formalaşan zərurətə çevriləcək.
– Siz Qarabağ müharibəsi ilə bağlı zəngin material da toplamısınız.
– Bəli, mən artıq II Qarabağ müharibəsindən bəhs edən kitabımın üzərində çalışıram. Buna ilyarım vaxtımı sərf etmişəm. Bu kitabı yazmaq üçün birbaşa savaşın içində olan yüzlərlə insanla görüşüb söhbət etmişəm. Bu söhbətlərdə başda Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Kərim Vəliyev, xüsusi təyinatlıların komandanı Hikmət Mirzəyev, eləcə də digər korpus və ayrı-ayrı hərbi birləşmələrin komandirləri olmaqla, çox sayda zabit və əsgərlər iştirak ediblər. Hazırda yazdığım material 1500 səhifədir, bəlkə də, yekunlaşınca 2 min səhifəyə çata bilər. Və bir şeyi də deyim ki, dünyada heç bir müharibə ilə bağlı bu həcmdə və səviyyədə kitab yazılmayıb və bu kitabın Azərbaycana həsr olunmasının mənim üçün ayrı bir önəmi vardır. Şükürlər olsun ki, Allah mənə belə bir iş görməyi nəsib etdi.
– Kitabın adı necə olacaq? Çox maraqlı gəldi mənim üçün...
Kitabın adını “Qarabağ dastanı” qoymuşam, “Qarabağ savaşı” da ola bilər. İşlər yekunlaşandan sonra adını da tam dəqiqləşdirəcəyik.
– Abdulla bəy, sizə uğurlar arzulayırıq, kitabınızın da tezliklə işıq üzü görməsini səbirsizliklə gözləyirik.
Səbuhi HƏSƏNOV,
“Xalq qəzeti”
Naxçıvan – Ankara – Naxçıvan
