Xalq şairi Süleyman Rüstəm ötən əsrin əvvəlində Bakının Novxanı kəndində kasıb dəmirçi ailəsində dünyaya göz açıb. Atasının Akademik Milli Dram teatrının yerində dəmirçixanası vardı. Süleymanın uşaqlığı məhz bu dəmirçixanada keçib, çəkici güclə əlində saxlayaraq atasına kömək edib. İlk nəğmələri zindan-çəkic səsləri olub. Ondan 15 yaş kiçik olan Novruz Gəncəli isə Maştağada dəmirçi ailəsində anadan olub. Süley­mangilin dəmirçixanasının yerində ucaldılan teatrda və başqa səhnələrdə hər ikisinin pyesləri, komediyaları tamaşaya qoyulub. 

Novruz Gəncəlinin "Odlu ürəklər" ad­lanan ilk kitabı 22 yaşında işıq üzü görüb. Süleyman Rüstəm kimi, onun da dəmirçi kürəsində körüklənib bişən ürəyi daim sənət eşqi ilə yanıb. Bir dramaturq ola­raq Azərbaycan teatrına maraqlı və orji­nal səpgili, dövrünün aktual problemlərini özündə əks etdirən pyeslər təqdim edib. Əsərləri və tərcümələri musiqili komedi­ya, gənc taamaşaçılar teatrlarının səhnə­sində, Gəncədə, Sumqayıtda, Ağdamda, Füzulidə oynanılıb. “Düşmənlər içində”, “Şəlalə”, “Ev bizim, sirr bizim”, “Yanmış planetin sərvətləri”, “Niyə dirilmisən?” “Məhəbbət körpüsü”, “Səadət yağış de­yil” pyesləri, tərcümə etdiyi “Tribunal” (A.Makayenok), “Qəribə Missis Sevnc” (C.Patrik) uğurlu tamaşalar sırasındadır. 

Tanınmış rejissorlar Lütfi Məmməd­bəyov, Kərim Həsənov, Vaqif Şərifov, Həsən Ağayev və Yusif Yulduz, Niyaz Şərifov, Heydər Şəmsizadə, Nəsir Sa­dıqzadə, Valeh Kərimov, Hilal Həsənov, Arif Ağayev onun əsərlərini səhnələşdir­məkdən zövq alıblar. Dramaturqun realist əsərləri ötəri, ikinci dərəcəli münaqişələr üstündə yox, ictimai kolliziyalar əsasında pərvəriş tapıb. Ümumi nailiyyətini təmin edən başlıca amil komik kolliziyanın də­rin və problematik səciyyəsi olub. Müəlli­fin komediyalarında mənfi surətlərin təq­dimatında karikaturaçılıqdan qaçması, bayağı inkardan uzaqlaşması mühüm cəhət kimi dəyərləndirilir. 

Novruz Gəncəlinin “Məhəbbət körpü­sü” pyesinə nəzər salarkən bir daha ay­dın olur ki, komediya janrının inkişafı ilk növbədə ciddi problemlər və ictimai ko­mik münaqişələrin təsviri ilə bağlıdır. Bu cəhətdən pyes təqdirəlayiq bir ədəbi məhsul kimi dəyərləndirilməlidir. 

“Səadət yağış deyil” pyesi İkinci Dünya müharibəsi mövzusuna həsr olunub. Əsərdə qəhrəman Vətən oğullarının cəbhədəki igidlikləri, parti­zan dəstələrinin düşmən arxasındakı əfsanəvi qəhrəmanlıq nümunələrindən inandırıcı dillə danışılır. Əsərin baş qəh­rəmanı həmyerlimiz Mirdaməd Seyidov­dur. Müəllif pyes boyu cərəyan edən hadisələr fonunda oçerkizmə, sənədli­liyə uymamaqla zamanının insanlarının xarakterində nəcib cəhətlər formalaşdır­masını bədii boylarla, inandırıcı şəkildə göstərməyə nail olub. 

Uzun müddət musiqili komediya teatrının afişaları tamaşaçıları Şəfiqə Axundovanın “Ev bizim, sirr bizim” mu­siqili komediyasına baxmağa dəvət edib. Uzun illər repertuarı bəzəyən bu əsərin sayəsində həm bəstəkar musiqili kome­diya müəllifi kimi tanınıb, həm də... Onu da xatırladaq ki, Azərbaycan Dram Teat­rında 60 tamaşa üçün partituranın yara­dılmasında da “Ev bizim, sirr bizim”dən istifadə olunub. Komediyada Arif Quliye­vin Tofiq, Ofeliya Aslanın Aytəni, ayrı-ayrı vaxtlarda Lütviyyə Səfərovanın və Zemfi­ra Quliyenın oynadıqları Çiçək obrazları mənalı gülüş yaradıb. 

Novruz Gəncəli dramaturgiyası, real­lıq və həqiqətləri özündə ehtiva etməklə hər zaman aktuallığını qorumaqla ma­raqla oxunur. Səhnə əsərləri bu gün də müasirdir. Onun yaradıcılığı uzun illər tədqiq olunaraq dramaturgiyamızın Azər­baycan səhnəsinə daha müasir düşün­cəli rejissor traktofkası olaraq tərənnüm tapması qədər uğurludur. 

Anar Ərtoğrul BURCƏLİYEV,
teatrşünas-tənqidçi