Dekabrın 5-də Sahibə Qafarovanın sədrliyi ilə Milli Məclisin payız sessiyasının növbəti iclası keçirildi. İclasda Baş nazir Əli Əsədov və hökumət üzvləri iştirak edirdilər.

S.Qafarova gündəliyə keçməzdən əvvəl deputatlara Milli Məclis Sədri­nin rəhbərliyi ilə nümayəndə heyəti­nin Almaniya Federativ Respublika­sına və Çex Respublikasına rəsmi səfərləri barədə qısa məlumat verdi. Hər iki ölkədə aparılan söhbətlərdə ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərə mühüm təsir göstərən amillərdən biri kimi parlamentlərin qarşılıqlı fəaliyyə­tinin önəmi qeyd edildi. 

Parlamentin Sədri gündəliyə 22 məsələ daxil edildiyini və bu məsələlərin 12-nin dövlət büdcəsi və büdcə zərfinə daxil olan qanun la­yihələri olduğunu dedi. “Azərbaycan Respublikasının 2024-cü il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsini Milli Məclisin İqtisadi siyasət, səna­ye və sahibkarlıq komitəsinin sədri Tahir Mirkişili təqdim etdi. O, bildirdi ki, 2024-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsi 1 aydan çoxdur ki, Milli Məclisin ko­mitələrində və plenar iclaslarında ge­niş və ətraflı müzakirə edilir. Maliyyə və İqtisadiyyat nazirlikləri, Mərkəzi Bankın, Hesablama Palatasının və digər dövlət orqanlarının rəhbərləri və nümayəndələri layihələr barədə həm komitə iclaslarında, həm də ple­nar iclaslarda ətraflı məlumat veriblər və müzakirələrdə fəal iştirak ediblər. 

O, qeyd etdi ki, növbəti ilin dövlət büdcəsinə dair qanun layihəsi Milli Məclisdə müzakirə olunduğu ərəfədə dövlət büdcəsindən maliyyələşən bir sıra qurumların əsasnamələrinin təs­diqi, bəzi təşkilatların strukturlarında müvafiq dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı ölkə Prezidenti tərəfindən mü­vafiq fərmanlar imzalanıb və tapşı­rıqlar verilib. Eyni zamanda, sənədin müzakirələri zamanı Milli Məclisin de­putatları bir sıra təkliflərlə çıxış edib­lər. Bununla əlaqədar olaraq 2024-cü ilin dövlət büdcəsinin xərcləri çərçi­vəsində qanun layihəsində bəzi də­yişikliklərin edilməsi məqsədəuyğun hesab olunur.

Komitə sədri nəzərdə tutulan də­yişikliklər barədə məlumat verərkən dedi ki, yeni Ağdərə rayonunun təsis edilməsi ilə bağlı qanun layihəsinin 9-cu maddəsinə həmin rayonun adı əlavə edilir. Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin tabeliyində yeni yaradıl­mış “Su və Meliorasiya Elmi Tədqiqat İnstitutu” publik hüquqi şəxsin fəa­liyyəti üçün dövlət sifarişi əsasında tələb olunan 7,3 milyon manat vəsait Agentliyin əsas fəaliyyəti üçün “Kənd təsərrüfatı” xərc bölməsində nəzər­də tutulmuş vəsaitdən 7,3 milyon manat azaldılaraq, həmin tədbirin maliyyə təminatı üçün “Elm xərcləri” bölməsinə yönəldilir. Qeyd olunub ki, 2023-cü ildə minimum əmək haqqı­nın artımı ilə bağlı əlavə olaraq Bakı şəhərinin yerli xərcləri 2,3 milyon ma­nat, Laçın rayonunun yerli xərcləri isə 100 min manat artırılır. O, təqdim olunmuş büdcə zərfində inzibati təs­nifata uyğun olaraq bəzi dəyişikliklə­rin də edilməsi üçün zərurət yarandı­ğını söyləyib.

T.Mirkişili bildirdi ki, qeyd olunan dəyişikliklər nəzərə alınaraq, 2024-cü ilin dövlət və icmal büdcələrinin ümu­mi göstəriciləri dəyişdirilmədən, müza­kirəyə təqdim edilən layihədə olduğu səviyyədə, yəni dövlət büdcəsinin gəliri 34 milyard 173 milyon manat, xərcləri 36 milyard 763 milyon manat, kəsiri 2 milyard 590 milyon manat, müvafiq ola­raq icmal büdcənin gəlirləri 38 milyard 998 milyon manat, xərcləri 42 milyard 376 milyon manat, kəsiri isə 3 milyard 379 milyon manat məbləğində saxlanı­lır.

Sonra “Azərbaycan Respublikası­nın 2024-cü il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsi səsə qoyularaq üçüncü oxunuşda qəbul edildi.

Gündəliyin növbəti 2-ci və 3-cü məsələləri – “Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun 2024-cü il büdcəsi haqqın­da” və “İşsizlikdən Sığorta Fondunun 2024-cü il büdcəsi haqqında” qanun layihələri barədə parlamentin Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Musa Quliyev məlumat verdi. O, layihələrin mətnlərində dəyişiklik edilmədiyini bil­dirdi.

Komitə sədri “Azərbaycan Res­publikasında 2024-cü il üçün yaşayış minimumu haqqında” qanun layihəsi barədə məlumat verdikdən sonra qanun layihələri səsə qoyularaq üçüncü oxu­nuşda qəbul edildi.

Büdcə zərfinə daxil olan digər qanun layihələri qəbul edildikdən sonra çıxış üçün söz Baş nazir Əli Əsədova veril­di. O, deputatların istər plenar, istərsə də komitə iclaslarında büdcə müza­kirələrində çox fəal iştirak etdiyni və cəmiyyətimizi narahat edən məsələləri qaldırdıqlarını diqqətə çardırdı. Baş na­zir qeyd etdi ki, bununla yanaşı, ötən il büdcə müzakirələri zamanı deputatla­rın qaldırdıqları bir çox məsələlər bu il ərzində öz həllini tapıb. 

Ə. Əsədov diqqətə çatdırdı ki, təməli ulu öndər tərəfindən qoyulmuş xarici və daxili siyasət kursu bu gün möhtərəm cənab Prezident tərəfindən müasir dünyanın çağırış və tələblərinə uyğun olaraq yeni məzmun və keyfiy­yətdə uğurla davam etdirilir. O, bildirdi ki, dövlət başçısının müəyyən etdiyi əsas prioritet xərc istiqamətləri əsa­sında 2024-cü ildə həyata keçiriləcək tədbir və layihələrin uğurlu icrası üçün büdcədə tələb olunan maliyyə təminatı yaradılıb. 

Baş nazir qeyd edib ki, 2024–2027-ci illərdə makro-fiskal çərçivənin para­metrləri büdcə qaydasının ortamüddətli lövbərlərinə əsaslanaraq hazırlanıb. Post-pandemiya dövründən sonra milli iqtisadiyyatın artım tempi bərpa olunsa da, qlobal iqtisadiyyatda qey­ri-müəyyənliklər, geosiyasi vəziyyət, beynəlxalq maliyyə mühitində sərtləş­mələr ölkə iqtisadiyyatı qarşısında yeni çağırışlar formalaşdırır. Hazırda strateji valyuta ehtiyatlarımız 68,3 milyard ABŞ dolları təşkil edir ki, bu da Ümumi Daxili Məhsulun 97 faizinə bərabərdir.

2024-cü ilin makroiqtisadi çərçivə­si də ölkə iqtisadiyyatının real artımı, məqbul inflyasiya səviyyəsi və profi­sitli tədiyə balansı ilə proqnozlaşdırılır. Büdcədə neftin qiyməti 60 ABŞ dolları müəyyən edilib. 

Baş nazir bildirdi ki, “2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategi­yası”nda qoyulmuş hədəflərin, Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramının və hərbi xərclərin maliyyə öhdəliyi büdcə xərclərinin miqyasına əhəmiyyətli təsir edir. Əgər dövlət büdcəsi xərclərinin ÜDM-də payı 2017-ci ildə 25 faiz idisə, 2024-cü ildə 31 faizə yüksəlib və xərc­lərin həcmi 2 dəfədən çox artıb. 

2024-cü il üçün dövlət büdcəsinin gəlirləri 34 milyard 173 milyon manat proqnozlaşdırılır ki, bu da 2023-cü ilin proqnozu ilə müqayisədə 282,5 milyon manat çoxdur.

2024-cü ildə dövlət büdcəsinin qey­ri-neft gəlirlərinin cari xərcləri təminet­mə səviyyəsi 75 faizi keçib. Qeyri-neft sektoru üzrə büdcə gəlirləri son 7 ildə 2 dəfəyə yaxın artıb. 

Dövlət büdcəsinin xərcləri 36 mil­yard 763 milyon manat proqnozlaşdı­rılır ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 138,2 milyon manat çoxdur. Dövlət büdcəsi kəsirinin ÜDM-də payı 2,2 faiz proqnozlaşdırılır.

Bütövlükdə, 2024-cü il üçün icmal büdcənin gəlirləri 38 milyard 997 mil­yon manat, icmal büdcənin xərcləri 42 milyard 376 milyon manat proqnozlaş­dırılır. 

Baş nazir diqqətə çatdırdı ki, makro­iqtisadi çərçivə proqnozlaşdırılan za­man Strategiyada ortamüddətli dövrdə iqtisadi artımla bağlı müəyyənləşdi­rilmiş hədəflər nəzərə alınıb. Belə ki, iqtisadi artımın proqnozlaşdırılan orta illik tempi 2,9 faiz, həmçinin qeyri-neft sektoru üzrə 4,8 faiz nəzərdə tutulub. 

2023-cü ilin sonuna orta illik inflya­siyanın birrəqəmli səviyyədə olacağı proqnozlaşdırılır. Dövlət Statistika Ko­mitəsinin ilkin rəqəmlərinə görə, artıq 2023-cü ilin 11 ayında orta illik inflyasi­ya birrəqəmli 9,4 faiz olub, illik inflyasi­ya 2,6 faiz təşkil edib. 

Eyni zamanda, Nazirlər Kabinetində “İnflyasiya və qiymət monitorinqi” üzrə yaradılmış İşçi qrup tərəfindən inflyasi­ya proseslərinin və onun səbəblərinin araşdırılması və təhlili istiqamətində zəruri işlər görülür. 

2024-cü ilin dövlət büdcəsi xərc­lərinin 43 faizi, büdcənin cari xərcləri­nin isə 70 faizi sosialyönlü xərclərdir. 2020-ci illə müqayisədə bu xərclər müt­ləq ifadədə 6 milyard manat və ya 1,6 dəfə artıb. Son beş ildə 4 milyon nəfəri əhatə edən 4 sosial islahat paketi icra olunub, bu islahatlara 7 milyard manata yaxın əlavə vəsait yönəldilib. 

Vətən müharibəsindən ötən müddət ərzində işğaldan azad olunmuş əra­zilərin yenidənqurulması və bərpası is­tiqamətində mühüm işlər görülüb. Möh­tərəm Prezident İlham Əliyev Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliye­va ilə birgə möhtəşəm bərpa-quruculuq işlərinə bilavasitə başçılıq edirlər.

Qələbədən sonrakı üç il müddətin­də Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonundakı bərpa-quruculuq işlərinə dövlət büdcəsindən 12 milyard manat vəsait ayrılıb. 2024-cü ilin dövlət bü­dcəsində isə 4 milyard manat vəsait nəzərdə tutulub. 

Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında həyata keçirilən məqsəd­yönlü və genişmiqyaslı layihələr, verilən vergi, gömrük, sosial sığorta, investi­siya təşviqi, kredit və digər güzəştlər paketi həmin rayonların sürətlə dirçəl­məsinə, əhalinin məskunlaşmasına və davamlı iqtisadi aktivliyinin təmin olun­masına xidmət edir. 

Baş nazir qeyd etdi ki, artıq Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı üzrə qayıdış prosesinin ilkin mərhələsinə start verilib, 2026-cı ilədək 34,500 ailə­nin və ya 140 min vətəndaşımızın kö­çürülməsi nəzərdə tutulub. 

İşğaldan azad olunmuş ərazilərə Böyük Qayıdış Proqramına uyğun olaraq, ümumilikdə, 987 ailənin (3932 nəfər) köçürülməsi təmin olunub. Cari ilin sonunadək əlavə olaraq 215 ailənin köçürülməsi gözlənilir. 

Qarabağ iqtisadi rayonunun əra­ziləri - Xankəndi, Ağdərə, Xocalı, Xo­cavənd və bütövlükdə işğaldan azad olunmuş rayon və şəhərlərin yerli xərc­ləri üzrə büdcədə 50 milyon manatdan artıq vəsait nəzərdə tutulub. 

Müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclə­ri üçün 2024-cü ilin dövlət büdcəsi xərc­lərinin 17,5 faizi həcmində və ya 6,4 milyard manatdan artıq vəsait nəzərdə tutulub. Bu da 2023-cü ilə nisbətən 366 milyon manat və ya 6 faiz çoxdur. 

Növbəti il üzrə təhsil xərclərinə 4,5 milyard manat vəsait proqnozlaşdırılır ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 3,2 faiz çoxdur. 

Ölkə Prezidentinin davamlı diqqət və qayğısı, həyata keçirilən proqramlar və Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə son 20 il ərzində 3600-dən çox məktəb binası tikilib və ya əsaslı təmir edilib. Nəticədə yenilənmiş məktəblər bütün məktəblərin təxminən 80 faizini təşkil edir. Son 3 ildə 275 məktəbin tikintisi və ya əsaslı təmiri nəticəsində ölkəmizdə qəzalı məktəblərin sayı 30 faiz azalıb. 

Baş nazir bildirdi ki, bir neçə gün əvvəl noyabrın 28-də dövlət başçısının Xankəndi şəhərində Qarabağ Universi­tetinin yaradılması haqqında Sərəncam imzalaması Qarabağ regionunun zən­gin təhsil ənənələrinin yaşadılmasına, həmin regionda yüksəkixtisaslı kadrla­rın hazırlanmasına əhəmiyyətli töhfədir.

Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyi­nin təmin edilməsi də cənab Prezident tərəfindən Hökumət qarşısında strateji vəzifə kimi qoyulub. 2024-cü ilin dövlət büdcəsində ərzaq təhlükəsizliyi tədbir­ləri üçün 500 milyon manatdan çox və­sait nəzərdə tutulur. 

Ölkədə yerli istehsalın özünütəminet­mədə rolunun artırılması ilə bağlı da tədbirlər həyata keçirilir. Bu baxımdan, ərzaqlıq buğda ilə özünütəminetmə sə­viyyəsinin yüksəldilməsi, idxaldan asılı­lığın azaldılması prioritet istiqamətlər­dəndir. 

Mövcud su ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması, fermerlərin suvarma suyu ilə təchizatı və suvarma sahələ­rinin genişləndirilməsi tədbirləri üçün 2024-cü ilin dövlət büdcəsindən 500 milyon manat vəsait ayrılacaqdır. 

Baş nazir qeyd etdi ki, son dövrlər regionda baş verən geosiyasi proseslər fonunda Şərqlə Qərb arasında ənənəvi logistik zəncirlərin qırılması ölkəmizin ərazisindən keçən beynəlxalq nəqliy­yat dəhlizlərinin aktuallığını artırıb. Bu baxımdan, Orta Dəhliz mühüm əhəmiy­yət kəsb edir. Bu dəhlizdə fəal iştirak Azərbaycanın regional ticarət və tranzit qovşağı kimi mövqeyini gücləndirir. Bu isə ölkəmizin Asiya və Avropa üçün stra­teji tərəfdaş kimi əhəmiyyətini artırır və iqtisadiyyatımızda əlavə dəyərin yaran­masına töhfə verir. 

Bütün bunları nəzərə alaraq, dövlət başçısı tərəfindən “Azərbaycan Res­publikasının ərazisindən keçən bey­nəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin tranzit potensialının artırılmasına və tranzit yükdaşımaların təşviqinə dair 2024–2026-cı illər üçün Fəaliyyət Planı” təs­diq edilib. 

Baş nazir onu da dedi ki, 2024-cü ilin dövlət büdcəsində investisiya xərc­ləri üçün nəzərdə tutulan vəsaitin 890,4 milyon manatı sosial və infrastruktur tə­yinatlı layihələrin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir.

Qeyd olundu ki, “Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı­na dair 2023–2027-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nın icrasına isə 249 milyon manat vəsait nəzərdə tutulub. 

Ortamüddətli perspektivdə xərclərin artımının dayanıqlı gəlir mənbələri ilə uzlaşdırılması və Neft Fondunun aktiv­lərinin dayanıqlı səviyyədə saxlanılma­sı da təmin olunacaqdır. 

Daxili bazarda sağlam rəqabət mü­hitinin təmin olunması istiqamətində aidiyyəti qurumlarla birgə “Qiymət İz­ləmə Sistemi”nin tətbiqi ilə Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti tərəfindən subyektiv səbəb­lərə (rəqabət pozuntuları, bazarların bölüşdürülməsi və qiymət manipulya­siyasına) yol verən bazar subyektlərinə qarşı nəzarət tədbirləri gücləndiriləcək və ciddi tədbirlər görüləcəkdir. Rəqabət Məcəlləsinin qəbul olunması da bu pro­seslərə təkan verəcəkdir. 

Baş nazir çıxışının sonunda bildirdi ki, büdcə müzakirələri zamanı qaldırılan bütün məsələlər Hökumət və aidiyyəti qurumlar tərəfindən diqqətə alınacaq, qeyd edilən problemlərin həlli istiqamə­tində mümkün olan bütün zəruri tədbirlər görüləcəkdir.

Sonra gündəlikdəki digər qanun la­yihələri də müzakirə olunaraq müvafiq qərar qəbul edildi.

Əliqismət BƏDƏLOV
XQ