Ev təmizləmək

Güneydə “ev təmizləmək” sözü daha çox Novruzun gəlməsi münasibətilə yu­maq, təmizləmək, yeni əşya almaq, xalça və paltarları təmir etmək mənasında işlə­dilir. 

Ev təmizləmək bayramdan bir ay əv­vəl başlayır və Novruzu qarşılamaq ayin­lərindən hesab olunur. Evtəmizləmədə bütün əşyalar təmizlənir, təmir olunur və yenidən öz yerinə qoyulur.

Səməni cücərtmək

Səməni cücərtmək qədim zaman­lardan ailələrdə adətdir. Qədimdən el-obalarda Novruzdan 25 gün əvvəl şəhər meydanında çiy palçıqdan 12 sütun düzəldilirdi və hər bir sütunda buğda, arpa, düyü, lobya, noxud, küncüt və mərci əkirdilər.

Bayramda cücərtiləri qoparıb hər yana səpirdilər. İndinin özündə də bütün ailələr Novruzdan bir həftə - on gün öncə boşqab və kuzələrdə buğda, mərci, lobya və sair əkirlər və il təhvil olan zaman on­ları süfrəyə qoyurlar. Bu yaşıllıqları çölə əkin-biçinə gedəndə özləri ilə aparıb axar suya atırlar.

Axır çərşənbə

Axır çərşənbədə müxtəlif quru mey­vələrdən, o cümlədən badam, xurma, iydə, əncir, kişmiş və şirniyyatlardan ibarət “Acil” hazırlanır. 

Rəngarəng şamlar yandırmaqla bü­tün ailə bir yerə toplaşır, quru meyvə və şirnilərdən yeyə-yeyə baba-nənələrin na­ğıllarına qulaq asırlar. Şam yandırılması işıqlıq və aydınlıq rəmzi sayılır. Şamlar bütün otaqlarda, hətta mətbəx və hamam­da belə yandırılır. Yəni evin hər bir guşə­sinə işıq saçmalıdır.

Yeddi süfrə

Yeddi süfrəni tənzim etmək qədim inanclardan biridir. Bayram gecəsi bütün ailə üzvləri süfrə ətrafında toplaşırlar. 

Süfrədə 7 cücərmiş ərzaq növü olur ki, bunlar bitki və əkinçilik məhsullarının bolluğuna nişanədir. Alma, səməni, iydə, sumaq, sarımsaq, sirkə, səməni və elə­cə də Qurani–Kərim, güzgü, şam, süd, narıncı yumurta, qırmızı balıq, çörək, gü­lab, gül, sünbül və sikkə “Yeddi süfrə”nin nemətləridir. Bu süfrələr bir çox ailələrdə sonrakı günlərdə də qalır.

Novruz yeməkləri

Yeməklər xüsusi məhsul və iqlim şəra­itini nəzərə almaqla hər yerin ən yaxşı və az tapılan məhsullarından hazırlanır. 

Bayramda varlılar da, kasıblar da zən­gin süfrə açırlar. Balıqlı səbziplov və əriş­təplov kimi yeməklərə Novruzda üstünlük verilir. Plov Güneyin mətbəx mədəniyyə­tində üstün yemək sayılır.

Novruz bayramlaşması

Novruz ayinlərindən biri də bayram görüşləridir. Novruz günü öncə nəsildəki yaşlıların, sonra isə ictimai və elmi şəxs­lərin görüşünə getmək adətdir.

Bir çox bayram görüşlərində isə bütün ailə üzvləri iştirak edirlər. Novruzdakı bay­ram görüşləri 2 həftə davam edir. Bundan əlavə, güneylilər Novruz tətillərində tarixi şəhərlərə, turist və istirahət mərkəzlərinə, səfalı yerlərə, şəxsi villalara, Xəzər sahi­lində şəhərlərə, həmçinin qonşu ölkələrə və dünyanın müxtəlif məntəqələrinə səfər etməyi xoşlayırlar.

Mərhumlara ehtiram

Novruz bayramlaşmalarında bir adət də var: vəfat etmiş insanların evinə ge­dilər. Yaslı ailələr, adətən, məsciddə keçi­rilən üç, yeddi, qırx mərasimindən əlavə, Novruzun il günündə əzizlərinin ölümün­dən 11 ay belə keçməsinə baxmayaraq evdə oturarlar. 

Bu gün qohum ailələr qara matəm pal­tarını əyinlərindən soyunurlar. Görüşənlər məclis sahibinə başsağlığı vermir, əksinə onlara şadlıq arzu edirlər.

Novruz hədiyyəsi

Novruz münasibətilə hədiyyə və bay­ramlıq vermək qədim adətlərdəndir. Tarix kitabları islamdan əvvəl və sonrakı dövr­lərdə rəiyyətin şahlara və hakimlərə, ha­kimlərin vəzirlərə, mirzələrə, xidmətçi və şairlərə, ailə başçısının kiçiklərə, xüsusilə də uşaqlara hədiyyələrindən xəbər verir­lər.

Bayram günü ailədə cavanlara və uşaqlara hədiyyə, imkansızlara, iş yerin­də olan xidmətçilərə, süpürgəçilərə və poçtalyonlara pay vermək bir növ onların zəhmətlərinin əvəzi və xidmət gözləmək pozulmaz adətdir. 

Təzə paltar geymə

Novruz adətlərindən olan təzə paltar geyinmək geniş yayılıb. Yeni il təhvi­li üçün təzə paltar almaq varlı və kasıbı özünə məşğul edir. 

Hələ keçmişdən kasıblara, işçilərə, xüsusilə də uşaqlara təzə paltar almaq vacib adət olub. Padşah və əmirlərin də Novruz bayramında öz xidmətçilərinə təzə paltar geyindirməsi və xələt verməsi də adətlərdən sayılıb. Bu barədə şair və tarixçilər öz əsərlərində çox yazıblar. 

İl təhvili

Novruz bayramında il təhvil olan za­man hamı süfrə başında oturaraq bu du­anı oxuyur: 

“Ey qəlblərin dəyişməsini və gözlərin hərəkətini idarə edən Allah! Ey gecəni gündüzlə ard-arda əvəzləyən Allah! Ey vaxtları və əhvalları dəyişdirən Allah! Bi­zim halımızı yaxşılığa doğru dəyiş!”.

Novruzun son günü

Novruzun 13-cü günü təbiətdə qeyd edilir.

Novruz şənliklərinin sonuncusu sayı­lan bu gündə bütün insanlar ailələri ilə tə­biətin qoynuna, dağ ətəklərinə və çöllərə gedərək, o günü səhərdən gün batanadək orada keçirirlər.

Hazırladı: T.RÜSTƏMLİ, “Xalq qəzeti”