2025-ci ilədək kənar kreditlərin ÜDM-in15 faizinə endirilməsi nəzərdə tutulur

“Azərbaycan 2030: sosial-iqtisa­di inkişafa dair Milli Prioritetlər”də uzunmüddətli dövrdə iqtisadiyyatın daxili və xarici təsirlərə dayanıqlığı­nın gücləndirilməsi, makroiqtisadi sa­bitliyin daha da möhkəmləndirilməsi üçün qarşıya bir sıra mühüm vəzifələr qoyulub. Həmin məqsədlər sırasında yeni reallıqlara uyğun büdcə qaydası­na əsaslanan fiskal çərçivə formalaş­dırılmasına xüsusi yer verilib. 

Bundan başqa sənəddə şaxələnmiş iq­tisadiyyatın dayanıqlılığı üçün qeyri-neft sektorunun payının, eləcə də dövlətin val­yuta ehtiyatlarının artırılması, intizamlı borclanmanın təşkil edilməsi kimi mühüm əhəmiyyətli istiqamətlər vurğulanıb. Milli Prioritetlərdə bütün bunların reallaşdırıl­ması üçün xarici valyuta ehtiyatlarının da­yanıqlı səviyyədə saxlanılması məqsədilə Dövlət Neft Fondundan transfertin dövlət büdcəsində payının tədricən azaldılması, məcmu borcun makroiqtisadi sabitliyə, o cümlədən dövlət büdcəsinin sabitliyinin gerçəkləşdirilməsi zəruriliyi bildirilib.

Milli Prioritetlərdə olduğu kimi, digər sənədlərdə də bildirilir ki, daxili borcun idarə edilməsi ölkədə maliyyə bazarlarının inkişafını dəstəkləməli, xarici dövlət bor­cunun dayanıqlı səviyyəsi qorunmalı, döv­lət şirkətlərinin borclanmalarına nəzarət gücləndirilməli və bu əsaslarda dövlət və kvazi–dövlət borcunun idarəedilməsi təş­kil olunmalıdır.

Bütün bunlar nəzərə alınaraq ölkədə son illərdə istər daxili, istərsə də xarici bor­cun qarşılanması üçün makroiqtisadi sabit­liyin qorunması, qiymətlərin aşağı və sabit olması məqsədilə bir sıra tədbirlər həyata keçirilib. Bu sahədə idarəetmənin institu­sional çərçivəsi təkmilləşdirilib və maliyyə bazarlarının səmərəli fəaliyyəti təmin edi­lib. Belə bir şəraitdə isə iqtisadi proqnozlar özünü doğruldub, ən başlıcası isə əhalinin yığımları dəyərsizləşmədən xilas olunub və investisiya arımı reallaşıb. 

Hazırda da daxili və xarici borcların qarşılanmasına prioritet istiqamət kimi yanaşılır. Məsələn, kapital və sığorta ba­zarının inkişafının sürətləndirilməsi, mil­li bank sektorunun dayanıqlığının təmin olunması, ona olan etimadın daha da yük­səlməsi, real iqtisadiyyatın maliyyələşdi­rilməsində bankların payının artırılması və sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafının diqqətdə saxlanılması kimi layihələrə xü­susi önəm verilir. 

Qeyd edək ki, son illərdə bank kredit­lərinin sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əlçatan­lığını təmin edəcək real işlək mexanizmlər hərəkətə gətirilib, bank kreditlərinin təmi­natı məsələlərində bürokratik əngəllər ara­dan qaldırılıb. Bütün bunlarla yanaşı, ölkə iqtisadiyyatına birbaşa xarici investisiya­ların, o cümlədən infrastruktur sahələrinə strateji investorların cəlb olunması sahə­sində bir sıra uğurlar əldə edilib. Eyni za­manda, dövlət investisiyalarının və dövlət şirkətlərinin fəaliyyətinin iqtisadi səmərəsi yüksəldilib, bu sahədə şəffaflıq səviyyəsi artırılıb. 

Ölkədə daxili və xarici borcların qarşı­lanmasından bəhs edərkən, bir məsələni də xatırlatmaq istərdik. Belə ki, son illər res­publikamızın daxili və xarici dövlət bor­cunun idarə edilməsi istiqamətində ölkə başçısının rəhbərliyi ilə davamlı tədbirlər həyata keçirilib. “Azərbaycan Respubli­kasının 2022–2026-cı illərdə sosial-iqti­sadi inkişaf Strategiyası” və “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”da qarşıya qoyulan vəzifələr uğurla reallaşdırılıb. 

Bu sənədlərdə dövlət borcalmaları üzrə müəyyənləşdirilən strateji hədəflərə çat­maq üçün bir sıra prioritet layihələrin ger­çəkləşdirilməsi nəzərdə tutulub. Prezident İlham Əliyevin 4 avqust 2023-cü il tarixli sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikası­nın 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi in­kişaf Strategiyası”nda bir sıra dəyişikliklər edilməsi də məhz bu məqsəddən irəli gə­lib. Həmin strategiyanın “Dayanıqlı artan rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat üzrə strate­ji çərçivə” bəndi üzrə 2026-cı ilin sonuna ümumi dövlət borcunun ÜDM-də payının 30 faiz, o cümlədən xarici dövlət borcunun 10 milyard ABŞ dollarını üstələməməsi qərara alınıb. 

Yeni dəyişikliyə əsasən, 2025-ci ilin sonuna xarici dövlət borcunun 7,1 milyard ABŞ dolları məbləğində, yəni ÜDM-in 10,7 faizi həcmində olması gözlənir. Bu­nunla belə, mövcud xarici dövlət borcunun qaytarılması, eləcə də ölkənin sosial-iqti­sadi inkişaf templərinə əlavə təkan veril­məsi məqsədilə prioritet sahələrdə inves­tisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsi səbəbindən bu göstəricilərin dəyişəcəyi də istisna edilmir. 

Cari il iyulun 1-nə olan məlumata görə, Azərbaycan Respublikasının dövlət borcu (daxili və xarici dövlət borcu) 25 milyard 686 milyon manat və ya 2024-cü il üzrə 121 milyard 343 milyon manat məbləğin­də proqnozlaşdırılan Ümumi Daxili Məh­sulun (ÜDM) 21,2 faizini təşkil edib. Ma­liyyə Nazirliyinin açıqladığı “2024-cü ilin I yarımili üzrə dövlət borcuna dair statis­tik bülleten”də bildirilir ki, ümumi dövlət borcunun 9 milyard 114 milyon manatı (5 milyard 361 milyon dollar) və ya 35,5 fai­zi xarici dövlət borcunun, 16 milyard 572 milyon manatı və ya 64,5 faizi daxili döv­lət borcunun payına düşür.

Bu ilin 1 iyul tarixinə xarici dövlət borcu ilin əvvəli ilə müqayisədə mütləq ifadədə 1 milyard 100 milyon dollar və ya 17 faiz azalıb. Bunun da əsas səbəbi imza­lanmış kredit sazişləri çərçivəsində 2024-cü ilin ilk 6 ayı ərzində xarici dövlət borcu üzrə vaxtı çatmış əsas borc ödənişlərinin, o cümlədən beynəlxalq maliyyə bazarlarında 2014-cü ildə yerləşdirilmiş istiqrazlar (av­robond) üzrə 900 milyon dollar məbləğin­də ödənişlərin həyata keçirilməsi olub. 2024-cü ilin 1 iyul tarixinə xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti ilin əvvəli ilə müqayisədə 1,4 faiz bəndi azalıb.

“2024-cü ilin I yarımili üzrə dövlət borcuna dair statistik bülleten”dən aydın olur ki, cari il 1 iyul tarixinə dövlət zə­manətli borcun məbləği (daxili və xarici borc) 11 milyard 407,1 milyon manat və ya 2024-cü il üzrə proqnozlaşdırılan ÜDM-in 9,4 faizini təşkil edib. Dövlət zəmanətinin 9 milyard 599 milyon manatı (5 milyard 647 milyon dollar) və ya 84,2 faizi xarici kreditlərin, 1 milyard 808 milyon manatı və ya 15,8 faizi isə daxili kreditlərin payına düşür.

Xarici dövlət zəmanətli borcun 4 mil­yard 329,7 milyon dollarını və ya 76,7 fai­zini (7 milyard 361milyon manatı) “Cənub Qaz Dəhlizi” QSC-nin öhdəlikləri üzrə ve­rilmiş dövlət zəmanəti təşkil edir. Dövlət zəmanətli borc portfelinin valyuta tərkibi belə olub: ABŞ dolları– 62,6 faiz, avro – 19,4 faiz, manat – 12,4 faiz, yapon yeni – 3,6 faiz, digər valyutalar – 2 faiz. Dövlət zəmanətli borcun 63,4 faizi 5 ilə qədər, 24,3 faizi 5 ildən 10 ilə qədər, 12,3 faizi isə 10 ildən yuxarı olan müddətlərdə kreditor­lara qaytarılmalıdır.

Bu kreditlərin 29,8 faizi müxtəlif in­vestorların, 5,4 faizi Dünya Bankının, 9,4 faizi Asiya İnkişaf Bankının, 1,2 faizi İs­lam İnkişaf Bankının, 5,7 faizi Avropa Ye­nidənqurma və İnkişaf Bankının, 3,6 faizi Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Agentli­yinin, 8 faizi Asiya İnfrastruktur İnvestisi­ya Bankının, 15,9 faizi daxili kreditorların, 21 faizi isə digər kreditorların payına dü­şüb.

Azərbaycanın xarici dövlət borcunun azalması bir sıra amillərlə bağlıdır. Bu, ilk növbədə, düşünülmüş uzunmüddətli strategiyanın uğurla həyata keçirilməsinin məntiqi nəticəsidir. Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanan sərəncam – “Azər­baycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya” da bunun bariz ifadəsidir. 

Yeri gəlmişkən, 2022–2025-ci illər üzrə yenilənən strategiyada ortamüddət­li dövr ərzində dövlət büdcəsi qarşısında makroiqtisadi sabitliyə xələl gətirilməmə­si, büdcənin gəlir və xərclərinin ahəng­darlığının təmin edilməsi, habelə tədiyə balansının tarazlığının pozulmasının qar­şısının alınması, Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin iqtisadi təhlükəsizliyinin qo­runması, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə yenidənqurma işlərinin, habelə dövlətin əsas funksiyalarının (sosial təminat, səhiy­yə, müdafiə, dövlət borcuna xidmət və s.) maliyyələşdirilməsi kimi bir sıra çağırışlar meydana gəlib. 

Onu da qeyd edək ki, yenilənən stra­tegiya çərçivəsində xarici dövlət borcu­nun ÜDM-də payının 2025-ci ilin sonuna 15 faizdən aşağı səviyyədə saxlanılması, növbəti dövrdə (2025–2030) isə 10 faizə çatdırılması qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyulub.