6 qiqavatlıq əlavə güclərin 80 faizi ixrac ediləcək

Ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllifi olduğu neft strategiyasının Azərbaycanda uğurla həyata keçirilməsi, sonrakı mərhələdə Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həmin strategiyanın yüksək səviyyədə reallaşdırılması ölkəmizin dünya enerji xəritəsində mövqeyini əsaslı şəkildə möhkəmləndirib və respublikamızı dünyada əsas enerji təminatçılarından birinə çevirib. Dövlətimizin başçısı çıxışlarının birində bu barədə deyib: “Azərbaycanda bərpaolunan enerjinin istehsalı sahəsində böyük potensial Avropa tərəfindən yüksək dəyərləndirilir və artıq ölkəmiz dünyada əsas enerji təminatçılarından biri kimi tanınır. Biz külək və günəş enerjisinə artıq sərmayə qoyuluşu prosesinə başlamışıq. Potensialımızla bağlı artıq ilkin qiymətləndirməni aparmışıq...”. 

Beləliklə, Ulu öndərin uzaqgörənlik­lə əsasını qoyduğu enerji siyasəti 30 ilə yaxındır ki, uğurla davam etdirilir. Bu­nunla da Azərbaycanın dünya dövlətləri ilə əməkdaşlığı getdikcə genişlənir, iqti­sadiyyatın inkişafı sürətlənərək, dünya iqtisadiyyatında payı artır. Belə bir şə­raitdə isə milli təhlükəsizliyin, iqtisadi və strateji maraqların qorunması üçün əl­verişli şərait yaranır–zəruri olan maliyyə potensialı möhkəmlənir.

 Burada onu da qeyd etmək ye­rinə düşər ki, son illər ərzində təkcə neft-qaz sektorunda deyil, eyni za­manda, bərpaolunan enerji sahələ­rində də nəzərəçarpacaq uğurlar əldə olunur. “Advisian” konsaltinq şirkətinin hesabatına əsasən, qaz kəmərinin profilinin dəyişdirilməsi kimi iqtisadi cəhətdən səmərəli nəq­liyyat tədbirləri görüləcəyi təqdirdə Azərbaycan “yaşıl hidrogeni” Avro­panın hər hansı yerindən daha ucuz qiymətə istehsal edə bilər. Çünki ölkəmiz təbii qaz ehtiyatları sayəsin­də “mavi hidrogen” bazarının inkişafı üçün böyük potensiala malikdir. Bu da Avropada ekvivalent istehsalla müqayisədə, xərcləri azaltmağa im­kan yaradır.

Lakin bu zaman təbii qazın gələ­cək qiymətləri, nəqliyyat və karbon qazının (CO2) tutulmasına çəkilən xərclər, həmçinin saxlanma yerləri kimi amillər nəzərə alınmalıdır. “Ad­visian” şirkətində hesab edirlər ki, “mavi hidrogen” həm də normativ tələblərə əməl olunması, nəzarət olunmayan tullantıların azaldılması üçün əlavə investisiya tələb edir.

Atlantik Şuranın (Atlantic Coun­cil) Qlobal Enerji Mərkəzinin baş elmi işçisi Çarlz Ellinasun bu məsələ ilə bağlı fikirləri də diqqət çəkir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan Avro­paya ixrac məqsədilə ekoloji təmiz hidrogen istehsalını inkişaf etdirmək üçün resurslara və lazımi infrast­ruktura malikdir. Çarlz Ellinas daha sonra Avropanın 2050-ci ilədək tul­lantıların səviyyəsini sıfıra endirməyi qarşıya mühüm vəzifə kimi qoydu­ğunu bildirir və əlavə edir ki, bunun üçün təbii qaz istehlakını əvəzləmək üçün “yaşıl enerji” tədarükünü artır­maq zəruridir.

Yeri gəlmişkən, Çarlz Ellinas qeyd edib ki, Beynəlxalq Ener­ji Agentliyi (IEA) də Azərbaycanı həm daxili istifadə, həm də ixrac üçün bərpaolunan enerji mənbələ­ri baxımından mühüm potensiala malik ölkə kimi dəyərləndirir. Bildirir ki, respublikamızda Avropaya ixrac məqsədilə “yaşıl hidrogen” istehsa­lının reallaşdırılmasını şərtləndirən resurs və lazımi infrastruktur möv­cuddur. Avropanın “yaşıl hidrogen” üzrə hədəflərinə çatmaq üçün məh­dud daxili potensialını nəzərə alsaq, onun idxala ciddi ehtiyac duyduğu açıq görünür. Bu isə respublikamızın qarşısında əlverişli imkanlar imkan­lar açır. 

Atlantik Şuranın (Atlantic Coun­cil) Qlobal Enerji Mərkəzinin baş elmi işçisi daha sonra daxili qaz istehla­kının bərpaolunan enerji mənbələri ilə əvəzlənəcəyi təqdirdə qaz həcm­lərinin ixracdan azad olunacağını da bildirir: “Azərbaycanda bu yolla Avropaya 20 milyard kubmetrdək qaz ixracı üçün kifayət qədər “mavi yanacaq” hasilatının reallaşdırması mümkündür. Artan qaz həcmlərinin tədarükü məqsədilə TAP-ın imkan­larının genişləndirilməsi avropalı idxalçılardan uzunmüddətli sazişlər bağlamağı tələb edir”. 

Son illərə qədər bu məsələnin həllinə inamsızlıqla yanaşılırdı. Lakin hazırda Avropanın hələ uzun müddət qaza ehtiyacı olacağı getdikcə daha çox anlaşılır və buna görə hazırda Qətər və ABŞ-dan tədarükçülərlə maye təbii qaz idxalı üzrə uzunmüd­dətli sazişlər imzalanır. Azərbaycan bundan yararlanaraq Avropaya qaz tədarükünü artıracağına və etibarlı­lığına zəmanət verir. Bu məqsədin gerçəkləşməsi isə lazımi infrastruk­turun böyük hissəsini, Cənub Qaz Dəhlizi ilə genişləndirmə layihəsini həyata keçirmək daha asandır. Ye­ganə tələb isə qaz tədarükü üzrə uzunmüddətli sazişlərin bağlanma­sıdır. 

Əlbəttə, xarici ekspertin Azərbay­canın Avropaya “yaşıl enerji” ixracı imkanlarını yüksək dəyərləndirməsi təsadüfi deyil. Bu, bu bir tərəfdən ölkəmizdə mövcud siyasi sabitlik və davamlı iqtisadi inkişafla bağlıdırsa, digər tərəfdən isə güclü bərpaolu­nan enerji potensialı ilə əlaqədardır. Faktlar da bunu təsdiqləyir. Məsələn, dövlətimizin başçısının çıxışlarının birində bildirdiyi kimi, respublikamı­zın quruda külək və günəş enerji­sinin həcmi 27 qiqavatdan çoxdur, Xəzər dənizinin Azərbaycan sekto­runda isə külək enerjisi 157 qiqavat təşkil edir.

Ölkə rəhbəri 2027-ci ilə qədər 3 qiqavat külək və 1 qiqavat günəş enerjisinin istehsal olunacağının planlaşdırıldığını və həmin göstəri­cilərin 80 faizinin ixraca yönəldiləcə­yini, ümumiyyətlə, 2037-ci ilə qədər ən azı 6 qiqavatlıq əlavə güclər ya­radılmasının nəzərdə tutulduğunu söyləyib: “Təkcə bir qlobal enerji şirkəti Azərbaycanda 10 qiqavat yaşıl enerjinin istehsalına yatırımlar etməyi planlaşdırır. Azərbaycanın Energetika Nazirliyi imzaladığı qlo­bal enerji şirkəti ilə çərçivə sazişinə əsaslanaraq Azərbaycanda 12 qiqa­vata qədər külək və günəş enerjisi­nin istehsalına sərmayə qoymağı planlaşdırır. Beləliklə, Azərbaycan ixracının birinci mərhələsində, ən azı, 3 qiqavatlıq əlavə ötürmə gücü yaradılacaq”.

Xatırladaq ki, Dünya Bankı Qru­punun təşəbbüsü olan “Enerji Sek­torunun İdarə Edilməsinə Yardım Proqramı”nda da Azərbaycanın də­nizdə külək enerjisinin texniki poten­sialı 157 GVt olaraq qiymətləndirilir. Belə bir göstərici isə hazırda ümumi quraşdırılan, təqribən, 8 GVt güc ilə müqayisədə çox böyük göstəricidir.

Azərbaycan Energetika Nazirliyi, Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (IFC) tərəfindən dərc edilən “Azərbaycanda dənizdə külək enerjisinin yol xəritəsi” ölkənin 2040-cı ilədək dənizdə ümumi quraşdırıl­mış gücü 7 GVt olan külək elektrik stansiyası quraşdırmaq potensialına malik olduğundan xəbər verir. Bu, 69 min insan ilindən çox tam məşğullu­ğu və yerli səviyyədə 7 milyard ABŞ dollarınadək ümumi əlavə dəyəri tə­min edə bilər.

Bundan başqa, Avropa Yeni­dənqurma və İnkişaf Bankı tərəfin­dən aparılan tədqiqat da ölkəmizdə ekoloji cəhəfdən təmiz hidrogen is­tehsalının məqsədəuyğun olduğunu təsdiq edir.

“ACWA Power” və “MASDAR” ilə sazişlər, həmçinin Avstraliyanın “Fortescue Future Industries” şirkə­ti ilə 12 qiqavat enerji üzrə saziş də Avropaya enerji resurslarının təda­rüklərini artırmaq baxımından strateji önəm daşıyır. 

Samir HEYDƏROV,
iqtisadçı-ekspert 

Azərbaycanda bərpaolunan enerjinin istehsalı sahəsində bö­yük potensial Avropa tərəfindən yüksək dəyərləndirilir və artıq ölkəmiz dünyada əsas enerji tə­minatçılarından biri kimi tanınır. Külək və günəş enerjisinə sər­mayə qoyuluşu prosesinə başla­nılması da bunun bariz ifadəsidir. 

Qeyd edim ki, ölkəmiz zəngin bərpaolunan enerji potensialı Qa­rabağ və Şərqi Zəngəzurun işğal­dan azad ediləndən sonra daha da güclənib. Belə ki, bu iqtisadi rayonları alternativ və bərpaolu­nan enerji mənbələri ilə zəngindir. Elə buna görə də Prezident İlham Əliyevin işğaldan azad olunan ərazilərlə bağlı müəyyənləşdirdiyi iqtisadi inkişaf kursunda həmin iq­tisadi ərazilər “yaşıl enerji” zona­sına çevriləcək əsas istiqamətlər­dən biri kimi qəbul olunub. 

Düşməndən təmizlənən Qa­rabağ və Şərqi Zəngəzurda 4 min MVt-dan artıq günəş, 500 MVt-dək külək enerjisi potensialı mövcuddur. Bu torpaqlarda aparı­lan quruculuq tədbirlərində “yaşıl enerji” layihələrinə daha çox üs­tünlük verilir. Həmçinin Qarabağ Azərbaycanda yerli su ehtiyatla­rının formalaşdığı əsas rayonlar­dan biri kimi tanınır. 

Bu istiqamətdə “yaşıl elektrik” enerjisinin istehsal güclərinin bər­pası çərçivəsində Laçın, Kəlbəcər və Suqovuşanda 20,2 MVt gü­cündə 4 su elektrik stansiyasının bərpası başa çatdırılıb və artıq istismara verilib. Belə ki, Həkəri çayı üzərində yerləşən 8 MVt gü­cündə “Güləbird” SES, Tərtər ra­yonu ərazisində yerləşən 4,8 MVt gücündə “Suqovuşan-1” və 3 MVt “Suqovuşan-2” kiçik su elektrik stansiyaları, o cümlədən 4,4 MVt gücündə “Kəlbəcər-1” kiçik su elektrik stansiyası işğaldan azad olunmuş sahələrin və bu ərazilər­də həyata keçirilən infrastruktur layihələrinin elektrik enerjisi ilə təmin olunmasını gerçəkləşdirib. 

Regiondakı digər mühüm enerji obyektləri Cəbrayıl rayonu ərazisində, Araz çayı üzərində inşası hazırda davam etdirilən və qoyuluş gücü 200 MVt olan “Xudafərin” və 80 MVt olan “Qız Qalası” su elektrik stansiyalarıdır. Hər iki su elektrik stansiyasının tikintisi hazırda davam etdirilir və inşasının 2-2,5 il ərzində yekun­laşdırılması nəzərdə tutulur.

Son dövrlərdə “Masdar”, “ACWA Power” və “Fortescue Future Industries” şirkətləri ilə 25 QVt həcmində “yaşıl enerji” la­yihələri üzrə əməkdaşlıq sənəd­lərinin imzalanması da mühüm əhəmiyyət daşıyır. Xatırladaq ki, 2040-cı ilədək mərhələli şəkildə istifadəyə verilməsi planlaşdırılan bu istehsal gücləri tələbatımız­dan, potensialımız isə yaradıla­caq güclərdən dəfələrlə çoxdur. 

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”