Azərbaycan–Türkiyə arasında hazırda tranzit-logistika, gömrük, İKT, ticarət və s. sahələrdə əlaqələrin genişləndirilməsi, ərazilərimizin işğaldan azad edilməsi ilə əlaqədar yaranmış yeni reallıqlara uyğun olaraq iqtisadi əlaqələrin daha da inkişafı yönündə layihələrin reallaşdırılması diqqət mərkəzində saxlanılır. Bunlarla bərabər, iki dövlət arasında Preferensial Ticarət Sazişinə əsasən, qarşılıqlı ticarət həcminin və məhsul çeşidinin artırılmasına xüsusi önəm verilir. 

Bu gün Türkiyə Azərbaycanın ikin­ci ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Belə ki, Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, iki ölkənin birgə ticarət dövriyyəsi getdikcə yüksəlir. Təkcə ötən il qardaş ölkələr arasında ticarət dövriyyəsinin 5 milyard 842 milyon dollar təşkil etməsi bunun bariz ifadəsidir. Bu göstərici res­publikamızın ticarət dövriyyəsinin 11,1 faizi deməkdir. Həmin rəqəm isə Türkiyə­nin İtaliyadan sonra Azərbaycanın ən böyük ticarət partnyoru olmasını deməyə əsas verir. 

Azərbaycanın ixrac–idxal proseslə­rində də qardaş ölkə xüsusi rol oynayır. Respublikamızın keçənilki ixracının 9 faizinin, idxalın isə 16 faizinin Türkiyə ilə bağlı olması məhz bunun bariz ifadəsidir. Türkiyə ilə ticarətdə Azərbaycan müsbət saldo əldə edir. Belə ki, hazırda Azər­baycanın Türkiyə ilə ixracı 3,5 milyard dollara, idxalı isə 2,3 milyard dollara ça­tır. Beləliklə 1,2 milyard dollarlıq müsbət saldo yaranır. 

Türkiyə son illərdə Azərbaycana ya­tırılan investisiyaların və Azərbaycanın yatırdığı sərmayələrin həcminə görə də önəmli yer tutub. Mərkəzi Bankın məlu­matına görə, 2022-ci ildə qardaş ölkədən Azərbaycan iqtisadiyyatına 1 milyard 187 milyon dollar dəyərində birbaşa investi­siya cəlb edilib. Bu göstərici ilə Türkiyə Böyük Britaniyadan sonra Azərbaycana ən çox yatırım edən ölkə adını qazanıb. 

Azərbaycanın xarici ölkələrə yatırdığı investisiyalara görə, Türkiyə birinci yeri tutur. Ötən il Azərbaycandan Türkiyə iq­tisadiyyatına 247 milyon dollar sərmayə qoyulub. Türkiyənin ən böyük xarici yatı­rımçısı Azərbaycandır. Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) indiyədək Türkiyənin neft-kim­ya sənayesinə 18 milyard dollar yatırıb. Təkcə ötən il Türkiyədə Azərbaycan sər­mayəli 56 şirkət qurulub.

Azərbaycan və Türkiyə arasındakı iq­tisadi əlaqələr həm də çoxtərəfli strateji əhəmiyyətli əməkdaşlığı əhatə edir. Bu, özünü daha çox enerji-nəqliyyat qovşaq­larını nəzərdə tutan layihələrlə büruzə verir. Bu layihələr 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi” ilə qəbul edilən neft axta­rış-kəşfiyyat işləri ilə başlayıb, sonrakı illərdə isə genişlənib. 

Azərbaycan və Türkiyənin də tərəf­daş olduğu nəhəng regional layihələrə Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzu­rum, Bakı-Tbilisi-Qars, TANAP və TAP misal göstərilə bilər. Bu layihələr region­da iqtisadi inteqrasiyanın güclənməsin­də, enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynayır.

Bu beynəlxalq nəqliyyat və enerji layihələri Azərbaycan ilə Türkiyənin re­gionda mövqeyinin güclənməsində, bey­nəlxalq daşımalarda məsafə və daşıma müddətinin qısaldılmasında, strateji əhə­miyyətinin artmasında, regional enerji təhlükəsizliyinin təminatında, bu ölkələrin tranzit və ticarət əməliyyatları ilə yanaşı, digər sahələrdə gəlirlərin artımında, məş­ğulluğun həllində və əhalinin rifahının yüksəldilməsində əhəmiyyətlidir.

Azərbaycan ilə Türkiyə arasında­kı iqtisadi münasibətlər tarixi-mədəni yaxınlığa və qarşılıqlı strateji tərəfdaşlı­ğa əsaslanır. İkitərəfli iqtisadi əlaqələrdə çoxşaxəlilik və intensivlik müşahidə edilir. Bu əlaqələr ticarət, investisiya qoyuluşla­rı və çoxtərəfli münasibətləri əhatə edən regional layihələrdə özünü daha qabarıq göstərir. 

Hazırkı iqtisadi tərəfdaşlıq həm Tür­kiyə və Azərbaycanın ölkə, həm də re­gion miqyasında nüfuzunun və iqtisadi gücünün artımında əhəmiyyətli rol oyna­yır. Türkiyə ilə sıx iqtisadi münasibətimi­zin böyük inkişaf potensialı var. Hər iki ölkə liderləri tərəfindən mövcud iqtisadi əlaqələrin inkişafı üçün böyük səy göstə­rilir. 

Sonda tarixi önəm daşıyan bir məsələyə də toxunmaq istərdik. Prezi­dent İlham Əliyev ayrı-ayrı çıxışlarında azad edilən ərazilərin bərpası prosesin­dən danışarkən bu məsələdə dost ölkələ­rin fəaliyyətinə daha çox diqqət yetirilə­cəyini xüsusi vurğulayıb. Ölkə rəhbəri bu zaman qardaş Türkiyənin Azərbaycana münasibəti barədə xüsusi danışıb, bu dövlətin Vətən müharibəsinin ilk günlərin­dən haqq işimizə böyük dəstək verdiyini xatırladıb. Bütün bunlardan sonra təbii ki, qardaş ölkə Qarabağın bərpasında da köməyini əsirgəməyib. 

Türkiyə şirkətlərinin Qarabağın yeni­dənqurma işlərində də səmərəli iştirakın­dan bəhs edən Prezident İlham Əliyev deyib: “Ümumilikdə, Türkiyə şirkətləri Azərbaycanda təqribən 10 milyard dollar­dan çox dəyəri olan layihələrdə, müxtəlif inşaat layihələrində iştirak ediblər. Əlbət­tə ki, işğaldan azad edilmiş torpaqlarda da bir çox sahələrdə Türkiyə şirkətləri uğurlu fəaliyyət göstərəcəklər”.

Hüseynqulu QULİYEV,

iqtisadçı-ekspert

Türkiyədən Azərbaycana investisi­ya qoyuluşu hazırda 12 milyard dollar, Azərbaycandan Türkiyəyə sərmayə yatırımı 19,5 milyard dollar təşkil edir. Bu gün qardaş ölkədə 2 minə yaxın Azərbaycan, respublikamızda isə 4 mindən artıq Türkiyə şirkəti fəaliyyət göstərir. 

Türkiyə Azərbaycanın xarici ticarət tərəfdaşı olaraq ilk üçlükdə qərarlaş­mış dövlətdir. Bu ölkələr arasında bi­rinin digərinə yatırdığı investisiyanın həcminə nəzər saldıqda Azərbayca­nın kiçik dövlət olmasına baxmayaraq, Türkiyə iqtisadiyyatına daha çox–20 milyard dollara yaxın investisiya qoy­duğu aydın nəzərə çarpar. 

Azərbaycan qardaş ölkəyə neft-qaz məhsullarının ixracında da fərqlə­nir. Bu ilin yanvar-aprel aylarında respublikamız Türkiyəyə təqribən 590 min ton xam neft və neft məhsulları ix­rac edib ki, bu da Azərbaycanın ümu­mi xammal ixracının 6,38 faizini təşkil edir.

Hesabat dövründə Azərbaycan­dan Türkiyəyə ixrac edilən neft və neft məhsullarının dəyəri 349,379 milyard dollar olub ki, bu da 2022-ci ilin analoji dövrü ilə müqayisədə beş dəfə və ya 279,767 milyon dollar çoxdur.

Bütünlükdə 2023-cü ilin yan­var-aprel aylarında Azərbaycan 9,236 milyon tona yaxın neft və neft məhsul­ları ixrac edib ki, bu da ötən ilin analoji dövrünün göstəricisi (9,5 milyon ton) ilə 2,6 faiz azdır. Dəyər ifadəsində neft ixracı 5,715 milyard dolları ötüb ki, bu da 2022-ci ilin yanvar-aprel ay­larının göstəricisindən 12,7 faiz və ya 829,564 min dollar azdır.

Türkiyə ilə Azərbaycan arasında enerji sahəsində uğurlu əməkdaşlığın ən mühüm addımlarından biri olan TANAP təbii qaz resurslarının müxtə­lifliyini artırmaq üçün indiyədək həyata keçirilən ən strateji layihələrdən biridir. Bu layihə sayəsində ümummilli lider Heydər Əliyevin dövründə başlayan Türkiyə və Azərbaycan arasında ener­ji sahəsindəki əməkdaşlıq yeni müstə­viyə keçib. 

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”