Tarixi İpək Yolunun Azərbaycan ərazisindən keçməsi ölkəmizin logistika sahəsində qədim ənənələrə malik olduğunu göstərir. Elə Uzaq Şərqi Avropa məkanı ilə birləşdirən bu mühüm nəqliyyat dəhlizinin bərpasının əsas təşəbbüskarı da məhz Azərbaycan olub. Ölkəmiz Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi kimi layihələrin də təşəbbüskarı və icraçısı kimi çıxış edir. Göründüyü kimi, coğrafi və iqtisadi mövqeyinə görə xüsusi əhəmiyyət daşıyan Azərbaycan hazırda Şərqlə Qərbi, Şimalla Cənubu birləşdirən mühüm tranzit ölkə rolunu oynayır.

Prezident İlham Əliyev “Dünya bu gün: Çağırışlar və ümidlər” mövzusunda X Qlobal Bakı Forumunda çıxışı zamanı Azərbaycanın tranzit ölkə kimi əhəmiyyə­tini bir daha vurğulayaraq deyib: “Ötən il Azərbaycan ərazisindən keçən tranzitin həcmi 75 faizdən çox artıb. Bizim müasir daşımalar infrastrukturumuza tələbat heç vaxt olmadığı qədər böyükdür – dəmir yolları və avtomobil yolları mövcuddur, Xəzər dənizində ən böyük donanma və regionda ən geniş yük aviaparklarından biri yaradılıb. Biz daşımaların təhlükəsiz­liyinə həqiqətən də böyük töhfə vermişik. Çünki bu gün bir çox ölkənin daşımaların təhlükəsizliyinə ehtiyacı var. Onlar yeni marşrutlar axtarışındadır və həmin yeni marşrutlardan biri Azərbaycandan keçir”.

Respublikamızın ərazisi ilə daşınan beynəlxalq yüklərin həcminin artması isə onu göstərir ki, indiki şəraitdə bu missiya­nı üzərinə götürə biləcək ən uyğun ölkə məhz Azərbaycandır. Bu da ondan irəli gəlir ki, son illər ölkəmizdə mükəmməl nəqliyyat infrastrukturu yaradılıb. Yeni hava limanlarının, gəmilərin inşası, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanında gö­rülən işlər, dəmir yolu infrastrukturunun şaxələndirilməsi, beynəlxalq avtoma­gistralların tikintisi və yenidən qurulması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər Azərbaycanın nəqliyyat-logistika mərkə­zinə çevrildiyini sübut edir. 

Avrasiya məkanında mühüm geost­rateji mövqedə yerləşən, zəngin iqtisadi və ticari əlaqələri olan Azərbaycanda Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının is­tifadəyə verilməsi ilə ölkəmizdə dəniz nəqliyyatının inkişafının yeni mərhələsi başlayıb. Orta Dəhlizin cəlbediciliyini ar­tırmaq məqsədilə Bakı limanının ötürücü­lük qabiliyyətinin artırılması nəzərdə tutu­lur. Bu məqsədlə cari ildə başlanılacaq yeni layihə çərçivəsində burada dünya­nın ən inkişaf etmiş limanlarında mövcud olan intermodal və multimodal terminalın tikintisi həyata keçiriləcək. Bu da regiona daha da çox yüklərin cəlb edilməsinə şə­rait yaradacaq, eyni zamanda, Orta Dəh­lizə daxil olan yüklər üçün sürətli logistik həllər tapmağa imkan verəcək. 

Son illər Azərbaycanın hava nəqliy­yatı ilə yük daşımalarında da rolu get­dikcə artır. Azərbaycan hava nəqliyyatı infrastrukturunun yaxşılaşdırılması, elə­cə də hava məkanından istifadənin libe­rallaşdırılması istiqamətində ardıcıl işlər görür. Heydər Əliyev Beynəlxalq Aero­portu yükdaşımaların və yük terminalının buraxılış gücünə görə regionun ən böyük hava limanıdır. Eyni zamanda, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə istifadəyə verilən beynəlxalq aeroportlar ölkəmizin hava nəqliyyatı ilə yükdaşımalardakı rolunu əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Yeni hava limanları Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun Azərbaycan iqtisadiyyatına reinteqrasi­yasını təmin etməklə yanaşı, işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə istehsal olunacaq sənaye məhsullarının dünya bazarına çıxarılmasına və bütövlükdə regionun ixrac potensialının genişləndiril­məsinə imkan yaradacaq. 

Son illər Azərbaycanda dəmir yolları ilə daşımaların sürətli və təhlükəsiz təş­kili istiqmətində də məqsədyönlü təd­birlər həyata keçirilir. Bunun da müsbət nəticələri getdikcə daha çox hiss olunur. Yeri gəlmişkən, əvvəlki illərdə, xüsusən də Rusiya-Ukrayna münaqişəsinədək dəmir yolu daşımalarında azalma müşa­hidə olunurdusa, 2022-ci ildə bu sahədə əhəmiyyətli artım qeydə alınıb. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, ötən il ölkə­mizin polad magistralları ilə 38 min 692 vaqonla yük daşınıb ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 27,2 faiz çoxdur.

Bununla yanaşı, ötən illərdə Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhliz­lərinin mühüm seqmentlərindən sayılan magistral avtomobil yollarının dünya standartlarına uyğunlaşdırılması is­tiqamətində də mühüm işlər görülüb. Bu da ölkəmizin tranzit imkanlarının artırıl­ması ilə yanaşı, beynəlxalq yüklərin son ünvanlara sürətli və təhlükəsiz şəkildə çatdırılmasını təmin edir. 

Göründüyü kimi, hazırkı geosiyasi proseslər Azərbaycanın beynəlxalq nəq­liyyat daşımalarında strateji rolunu get­dikcə artırır. Bu, Türkiyə, Rusiya və İrana daşımalarda Azərbaycan daşıyıcıların üstünlük qazanmasında da özünü bü­ruzə verir. Cari ilin əvvəlindən ölkəmizin ərazisi ilə daşınan beynəlxalq yüklərin həcmində əhəmiyyətli artım qeydə alınıb. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, bu ilin yanvar ayı ərzində Azərbaycan üzə­rindən 843 min ton beynəlxalq yük daşı­nıb ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 306 min ton və ya 57 faiz çoxdur. 

Təbriz YADİGAROV, 

Elm və Təhsil Nazirliyi İqtisadiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, dosent

– Müasir dünyada nəqliyyat sek­toru yüksək rəqabətlilik tələb edən xidmət sahələrindən biridir. Bu sahə­nin inkişafı ölkənin çoğrafi mövqeyin­dən, yol-nəqliyyat infrastrukturunun səmərəliliyindən asılıdır. Aralıq dənizi, Qara dəniz və Xəzər dənizi hövzəsi ölkələrinin iqtisadi əlaqələrinin inkişa­fında mühüm əhəmiiyyət kəsb edən Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat sis­teminin Azərbaycan Respublikasının ərazisində kəsişməsi, Transxəzər və Transqafqaz nəqliyyat komplekslərinin respublikamızın nəqliyyat kompleksləri ilə əlaqələndirilməsi ölkəmizdə nəqliy­yat layihələrinin həyata keçirilməsinə geniş imkanlar yaradıb. Beynəlxalq əhəmiyyətli nəqliyyat layihələrini bir­ləşdirən Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliy­yat sistemi dünya ölkələrinin inteqra­siyasında mühüm rol oynayaraq quru və su yolları da daxil olmaqla yük və sərnişin daşınmasında multumodal da­şımaların inkişafını şərtləndirir. 

Qarışıq nəqliyyat vasitələrindən istifadəyə əsaslanan multumodal daşı­maçılıq xarici və daxili yük və sərnişin daşımalarında nəqliyyat sahələri ara­sında rəqabət qabiliyyətinin yüksəldil­məsinə şərait yaradıb. 2022-ci ildə Av­ropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin Azərbaycan hissəsində, ümumilikdə, 51 milyon 421 min ton yük daşınıb ki, onun da 16 milyon 841 min tonu və ya 32,7 faizi dəmir yolunun, 6 milyon 612,6 min tonu və ya 12,9 faizi dəniz nəqliyyatının, 27 milyon 967 min tonu və ya 54,4 faizi avtomobil nəqliyyatının payına düşür. 

2022-ci ildə Azərbaycan üzərindən tranzit daşımalarının həcmi isə 13 mil­yon 634,6 min ton təşkil edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 4 milyon 809 min ton çoxdur. Nəqliyyat sektoru üzrə, ümumilikdə, yükdaşımalardan əldə olunan gəlir də artan dinamika ilə inki­şaf edərək 2021-ci ildə 7 milyard 390,6 milyon manata çatıb. Yükdaşımalar­dan əldə olunan gəlirlə müqayisədə xərclərin azalması vahid nəqliyyat sis­temi üzrə yükdaşımaların rentabellik səviyyəsini yüksəldərək 2021-ci il üzrə 65,3 faiz olması ilə nəticələnib. 

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Xəzər dənizinin Azərbaycan sekto­runda fəaliyyət göstərən liman infrast­rukturlarının beynəlxalq səviyyədə qu­rulması, Bakı limanı da daxil olmaqla Ələt, Lənkəran, Hövsan limanlarının beynəlxalq əhəmiyyətli limanlar səviy­yəsinə çatdırılması istiqamətində işlər davam etdirilir. Bütün bunlarla yanaşı, Xəzər dənizində yüklərin tənzimlənmə­sini normal şəraitdə həyata keçirmək üçün Sumqayıt limanının tikintisinin də mühüm əhəmiyyəti var. Bu liman, ilk növbədə, Bakı və Sumqayıt şəhərləri arasında yük gərginliyinin azalmasına şərait yaradacaq.

Tədqiqatlar göstərir ki, Avro­pa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizində yük axınlarının intensivləşməsi gələ­cəkdə Azərbaycanda nəqliyyatın bü­tün növləri üzrə əlavə dəyərin artması­na nail olacaq.

Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”