Dövlət Mükafatına təqdim edilib

Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyində yerinə yetirilmiş kompleks tədqiqatların məntiqi nəticəsi kimi, Azərbaycan Respublikasının Elm sahəsi üzrə 2024-cü il üçün Dövlət Mükafatına təqdim olunmuş, texnika elmləri doktorları, professorlar Natiq Cavadov, Elçin İsgəndərzadə və Hikmət Əsədovun “Müasir hərbi döyüş sistemləri­nin effektivliyinin yüksəldilməsi üzrə kompleks elmi tədqiqatlar” adlı fundamental araşdırmalar mütəxəssislərimiz tərəfindən təhlil edilmiş və əhəmiyyətli elmi-texniki tədqiqat işi kimi qiymətləndirilmişdir. 

Təqdim edilmiş tədqiqat işi on fəsildən ibarətdir. Kitabda tankların və digər yerüstü hərbi texnikanın infraqırmızı siqnaturlarının hesablanması və onların kəşfiyyat qurğula­rından yayınma üsullarının təkmilləşdirilmə­si məsələləri işıqlandırılmışdır. Yüksək elmi əhəmiyyətli nəticə kimi yaxın məsafədən ölçmələr üçün təklif edilmiş metodun uzaq məsafədə də tətbiqinin mümkünlüyü iki dal­ğa uzunluqlu Dozier metodunda atmosferin buraxma əmsalının nəzərə alınması şəklində təqdim olunmuşdur.

Təqdim edilmiş tədqiqatda yerüstü hər­bi texnikanın infraqırmızı siqnaturunun yeni model hesablanması metodikasının, onun yaxın və uzaq məsafədən ölçülməsi üsulları işlənilmişdir. 

Tədqiqat işində və infraqırmızı sahədə aşkarlanma əlamətləri və ondan qorunma üsulları işlənilmişdir. Yerüstü hərbi texnika­nın termal şüalanmasının xarakteristikası, görülməli olan əks tədbirlər və üsullar təklif edilmişdir.

Zirehli texnikanın yüksək dəqiqlikli silah­dan aktiv müdafiə sisteminin fəaliyyət prinsi­pi, alqoritmi və layihələndirmə metodikası da müəlliflər tərəfindən işlənilmişdir. Bu zaman hiperspektral təsvirlərdə nöqtəvari hədəflərin aşkarlanması alqoritmi işlənmiş, bu alqoritm riyazi əsaslandırılmışdır. İnfraqırmızı təsvir­lər ardıcıllığında hərəkət edən kiçik hədəflərin zaman xarakteristikaları əsasında aşkarlan­ması məsələləri də tədqiq olunmuşdur.

Tədqiqat işində hərbi kəşfiyyat dronları­nın yerdən vizual müşahidə edilməməsi üçün kolorimetrik-lüminessent metodikası da işlə­nilmişdir. Dronların işıqlanma intensivliyinin idarə edilməsi üsullarının effektivlik kriteri­yası üzrə müqayisəsi yerinə yetirilmişdir.

Həmçinin lazer silahından müdafiə üsulu­nun işlənilməsi məsələləri araşdırılmışdır. O cümlədən, lazer şüasının operativ aşkarlan­ması və uçuş aparatlarının lazer şüalanmasın­dan qorunması metodu və alqoritmlər hazır­lanmış, hərbi təyinatlı uçuş vasitələrinin lazer silahından qorunmasını təmin edən idarəet­mə-ölçmə sisteminin funksional əməliyyat alqoritminin blok-sxeminin və funksional sxeminin işlənilməsi üzrə müsbət nəticələr əldə olunmuşdur. 

Tədqiqat işi məhvetmə vasitələrinin yarımaktiv lazer özüyönələn başlığının la­yihələndirilməsi məsələlərinə də həsr edil­mişdir. Ladarın yaradılması problemlərinin tədqiqi məsələləri həll olunmuşdur. Bu fəsil­də ladar sistemlərinin optimallıq kriteriyası müəyyənləşdirilmiş, qurğunun blok-sxemi, funksional sxemi və əməliyyat alqoritmi, at­mosfer turbulentliyinin lazer şüasına təsiri, eləcə də, lazer sensorunun effektivliyinə təsir edən faktorlar tədqiq olunmuşdur.

Aparılan araşdırmalarda daşınan lazer op­tik-elektron dəfetmə qurğusunun yaradılması problemləri həll edilmişdir. Aparılmış tə­dqiqatlar nəticəsində lazerin dalğa uzunluğu­nun enerji kriteriyası, habelə, atmosferin təsiri də nəzərə alınmaqla lazerin dalğa uzunluğu­nun optimal seçilməsi üçün analitik nəticələr əldə edilmişdir. 

Tədqiqat işində hava, su və yer mühitində fəaliyyət göstərən döyüş robotlarının mövqe dəqiqliyinin yüksəldilməsi metodikası da iş­lənilmişdir. GNSS sisteminin qəbuledicisi əsasında qurulan mövqe təyinetmə qurğuları­nın müqayisəli təhlili nəticəsində göstərilmiş­dir ki, naviqasiyanın inersial texniki vasitələ­rindən fərqli olaraq, peyk vasitələri mövqe xətasını zamana görə akkumulyasiya etmir­lər. Peyk və inersial vasitələrin birgə istifadə edilməsi imkan verir ki, inersial naviqasiya vasitələrinin göstərişləri dövri şəkildə korrek­siya olunsun. 

Bütün bu deyilənlər yekun olaraq, belə bir qənaətə gəlməyə əsas verir ki, təqdim edilmiş kompleks tədqiqat işi müasir hərbi yönümlü elm sahələrinin tam şəkildə tələbləri səviyyə­sindədir və müvafiq hərbi-texniki sahələrin daha da inkişafına xidmət edəcəkdir. 

Müəlliflər tərəfindən aparılmış funda­mental tədqiqat işlərinin aktuallığını, elmi yeniliyini, genişmiqyaslı nəzəri və təcrübi əhəmiyyətini nəzərə alaraq, texnika elmləri doktorları, professorlar Natiq Cavadov, Elçin İsgəndərzadə və Hikmət Əsədovun “Müasir hərbi döyüş sistemlərinin effektivliyinin yük­səldilməsi üzrə kompleks elmi tədqiqatlar” adlı fundamental araşdırma işlərinə Elm sahə­si üzrə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı verilməsini tövsiyə edirəm.

Aleksandr KOZLOV,
akademik, Rusiya Federasiyasının Dövlət mükafatı laureatı,
Əməkdar elm xadimi, texnika elmləri doktoru, professor