Keçmiş müttəfiqlərin 2-ci davasından 2 il ötür

Rusiya ilə Ukrayna ara­sında 2 il əvvəl başlanan savaş planetimizdə İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dönəmdə ən bö­yük silahlı qarşıdurmadır. 2022-ci il fevralın 24-də bu müharibə başlayanda çoxları onun cəmi bir neçə gün, uzağı bir həftə çəkə­cəyini ehtimal edirdilər.

Lakin ilkin proqnozalar özünü doğrult­madı və Ukrayna ciddi müqavimət göstər­məyə başladı. Bir müddət sonra isə döyüş­lərin istiqaməti ölkənin şimal bölgələrindən cənuba doğru dəyişdi. Hazırda Donetsk və Luqansk vilayətlərini əhatə edən Donbas, demək olar ki, tamamilə Rusiyanın nəzarə­tindədir və üstəlik, Ukraynanın bir neçə cə­nub vilayəti böyük bir cəbhənin təmas xət­tinə çevrilib. 

Müharibədə ən çox itirən tərəf də Uk­raynadır. Artıq 24 aydır ki, bu ölkənin fak­tiki olaraq bütün ərazisi, böyük və kiçik şəhərələri, sənaye və emal müəssisələri, inf­rastrukturu Rusiya aviasiyasının güclü atəşi altındadır. 

Müharibə başlayandan hər iki tərəfdən on minlərlə hərbçi, eləcə də dinc insanlar həlak olub. Onların arasında minlərlə uşaq, qadın və ahıl var. Ukrayna əhalisinin az qala beşdə biri qaçqına çevrilib. Onların çoxu hazırda Şərqi Avropa dövlətlərinin ərazilə­rində müvəqqəti olaraq məskunlaşıblar. Uk­raynalı ailələrin bir qismi okeanın o tayına, ABŞ və Kanadaya köçüb.

Rusiya–Ukrayna müharibəsinin qarşısı­nı almq mümkün idimi və tərəflər arasında sülh danışıqları nə vaxt başlaya bilər? Ümu­miyyətlə, müharibə yeni dünya nizamına necə təsir göstərə bilər? Bu və digər suallara cavab tapmaq üçün tanınmış siyasi şərhçi, BDU-nun xarici ölkələrin iqtisadi-siyasi coğrafiyası və turizm kafedrasıının müdiri, professor Aydın İbrahimova müraciət etdik. 

Aydın müəllim əvvəlcə bunları dedi:

–Müharibə iki il əvvəl başlayıb, hələ də davam edir və nə vaxt bitəcəyi isə məlum deyil. Prezident Vladimir Putin bu günlərdə məşhur amerikalı jurnalistə müsahibəsində bildirdi ki, Rusiya Ukrayna xalqı ilə deyil, bu ölkədəki neonasizm ilə mücadilə aparır və sülh danışıqlarına hazırdır. 

Ukrayna tərəfi isə, Prezident Volodimir Zelenskinin dili ilə desək, “müharibə qələbə ilə başa çatmayana qədər heç bir danışıqlara razı deyil”. Eyni sözləri bu ölkənin Qərb­dəki tərəfdaşları da təkrar edirlər. Bu isə o deməkdir ki, Ukrayna torpağında sülhü tez­liklə gözləməyə dəyməz. 

Müharinənin başlaması, davam edən və güclənən savaş ritorikası ən azı təəccüb do­ğurur, ona görə ki, iki qardaş xalq ölüm-di­rim savaşı aparır və qarşı tərəfin iqtisadi və hərbi resurslarının tükənməsi üçün çalışır. Ukrayna Qərbin maliyyə və hərbi yardımına bel bağlayıb, Rusiya isə özünün bitib-tükən­məyən təbii sərvətlərinə arxayındır. 

Yeri gəlmişkən, bəzən belə təsəvvür yaranır ki, Qərb Rusiya ilə dünyanın yeni­dən bölüşdürülməsi ilə bağlı səhnəarxası sövdələşməyə girişib. Bütün hallarda, yeni dünya düzəni Ukraynadakı hadisələrin nəti­cəsindən xeyli dərəcədə asılı olacaq. 

Qərbdəki bir çox analitiklər, təəssüf ki, müharibənin nə səbəbə başladığını hələ də ayırd edə bilmirlər. Mən bu məsələni diqqətlə araşdırmışam. Gəldiyim qənaət budur ki, Rusiya keçmiş müttəfiqlərinə çox şeyi bağışlaya bilər, lakin Kremlə arxa çevirib bu ölkənin strateji rəqiblərinin, daha dəqiq desək, düşmənlərinin tərəfinə keçənlərin günahından keçmir və ciddi cəzalandırır. 

Gürcüstan və Moldovanın acı təcrübə­si və Ukraynada hazırda baş verənlər buna parlaq nümunədir. Görünür, Ukraynada təsəvvür etmirdilər ki, Moskva Ukraynanın Qərblə yaxınlaşmasına belə ciddi reaksiya verə bilər. 

O biri tərəfdən Ukrayna siyasi istebliş­mentinin səriştəsizliyi və üzdə olan siyasət­çilərinin özlərindən hədsiz razılığı Kremldə çoxdan qıcıq doğururdu. Bu səbəblərdən müharibə qaçılmaz idi.

Qeyd etmək lazımdır ki, Ukrayna çox əlverişli coğrafi məkanda, Rusiya ilə Avro­panın qovuşuğunda yerləşir, olduqca zəngin təbii sərvətlərə malikdir. Avropanın “taxıl təknəsi” sayılan bu ölkə hətta aqrar sahədə “köhnə qitə”də özünə rəqib tanımır. Qara dənizə çıxışının olması da Ukraynanın stra­teji əhəmiyyətini xeyli artırır. 

Hələ Sovet İttifaqı dönəmində Ukrayna elitası özünü müstəqil dövlət görmək arzu­sunda idi. Bu ölkəyə xüsusi sıcaq münasibət vardı. Bu, hər şeydə özünü göstərirdi. Keç­miş SSRİ-nin rəsmiləri buna müəyyən qə­dər loyal, dözümlü yanaşırdılar. Böyük bir dövləti idarə edən Siyasi Büronun azı 2-3 üzvü adətən ukraynalı olurdu. Belarusla bə­rabər Ukrayna BMT-nin və UNESCO-nun üzvü idi. 

Sovet İttifaqı dağılandan sonra Ukrayna seçim qarşısında qaldı: Ya Rusiya və Bela­rus ilə müttəfiqlik münasibətlərində qalmaq, ya da Avropaya inteqrasiya yolu ilə getmək. 

Burada regionda gələcək təxribatlara yol aça biləcək bir gizli məqam də var. Belə ki, Ukraynanın şərqdəki qonşuları – Polşa, Macarıstan və Rumıniya artıq NATO və Avropa İttifaqına üzvdürlər. Ukrayna əhali­si, xüsusilə gənclər ölkənin gələcək inkişaf modellərini Qərbdə görürlər. Vizasız rejim, yüksək həyat səviyyəsi, Avropaya sıx inteq­rasiya onlara daha cəlbedici təsir bağışlayır. Beləliklə, Ukrayna ya Rusiya, ya da Qərb dilemması qarşısında qalanda ikincini, yəni Qərbi seçdi. 

Bəli, bunu Ukrayna əhalisinin əksər his­səsi arzulayırdı. Təəccüblü və maraqlı cəhət həm də budur ki, bunu Ukraynanın Şərqi Avropadakı qonşuları da arzu edirdilər. On­lar açıq surətdə bunu dilə gətirməsələr də, ümid edirlər ki, Ukrayna və onun ətrafında hərbi və siyasi təbəddülatlar baş verərsə, vaxtilə Stalin tərəfindən qopardılaraq Uk­raynaya birləşdirilən torpaqlarını geri ala bilərlər. 

Şərqi Avropadakı bu əhvali-ruhiyyə, tə­bii ki, həm də anti-Rusiya mahiyyəti daşıyır və Kremldə bunu yaxşı başa düşürlər. Bütün bunları nəzərə alaraq, düz iki il əvvəl, məhz bu gün 24 fevralda Moskva tərəfindən onun öz leksikonu ilə desək, Xüsusi Hərbi Əmə­liyyat başlanıldı və Rusiya Silahlı Qüvvələri Kiyev istiqamətində hücuma keçdilər. 

Professor Aydın İbrahimov sonda dedi:

– Bu gün regionda vəziyyət, təqribən, belədir: Kiyev Qərbdən hərtərəfli yardım­ların artırılmasını tələb edir və bunu qələbə üçün əsas şərt sayır. Rusiya isə yaxın gələ­cəkdə Ukraynada neonasizm üzərində labüd qələbəsindən dəm vurur. Qərb isə deyir ki, heç bir sülh danışıqları ola bilməz, nəyin ba­hasına olursa-olsun, müharibə Ukraynanın tam qələbəsi ilə başa çatdırılmalıdır. Sözdə demək asandır, əməldə isə bunu etmək çə­tindir. 

Prussiyanın görkəmli dövlət xadimi, mahir siyasətçi və diplomat Otto fon Bis­mark deyirdi ki, Rusiya üzərində qələbə qa­zanmaq çox çətindir, ona görə ki, bu ölkənin geri çəkilmək üçün ərazisi olduqca böyük­dür. Çağdaş dönəmdə nəhəng nüvə arsenalı­na malik olan Rusiyanı geri çəkilməyə məc­bur etmək, sadəcə, mümkünsüz görünür. 

Sonda demək lazımdır ki, Rusiya–Uk­rayna müharibəsinin əsas nəticəsi budur ki, Qərb ilə Rusiya arasında kəskin düşmənçi­lik yaranıb. Və bu vəziyyət dünya xəritəsin­də siyasi konfiqurasiyanı dəyişir. Fakt budur ki, dünya böyük dəyişikliklərə hamilədir. 

Söhbəti qələmə aldı:
Məsaim ABDULLAYEV
XQ