Lokal müharibələr daha geniş xarakter aldıqca dünyanın mütərəqqi düşüncəli intellekt sahibləri planetin taleyi üçün ciddi narahatlıq keçirməyə baş­layırlar. Bu mənada günün ən aktul müzakirə möv­zularından biri nüvə silahının nə vaxtsa işə düşməsi və bəşəriyyətin fəlakətə sürüklənə biləcəyi ehtimal­ları ilə bağlıdır.

Məsələn, bu günlərdə ABŞ-ın 40-cı prezidenti Ronald Reyqanın qızı Petti De­vis “The New York Time” qəzetində dərc edilmiş məqaləsində yazır ki, özümə sual verirəm – atam sağ olsaydı, sivilizasiyanın indiki tənəzzülü və Amerika demokratiyası­nın məşum gələcəyi haqqında nə deyə bilər­di? Düşünürəm, birincisi, o, partiyasının indiki favoriti kimi Co Baydenə deyil, onu mitinqlərdə dəstəkləyənlərə müraciət edərdi və deyərdi ki, “dövlətin siyasəti bir nəfər tərəfindən yaradılmır, onu “hə” və ya “yox” deyən bütün insanlar yaradır”. 

P.Devisə görə, “ABŞ-ın indiki vəziyyə­ti elədir ki, atam bunu görsəydi, göz yaşları içində boğulardı, çünki... amerikalılar uçuru­mun kənarındadırlar və nifrət, zorakılıq ba­taqlığından çıxmaq və cəmiyyəti parçalayan partiya qəzəbinə qalib gəlmək onlar üçün heç də asan olmayacaq”.

Allah xətrinə, gəlin R.Reyqanı ideal­laşdırmayaq. Xatırlayırsınızsa, 1982-ci ilin martında Reyqan Sovet İttifaqının nüvə im­kanlarını zəiflətməyə yönəlmiş genişmiqyas­lı strategiya olan 32 saylı Milli Təhlükəsizlik Direktivini (NSDD) imzaladı. 7 ay sonra 66 saylı daha bir direktiv verildi. Orada sovet iqtisadiyyatını sarsıtmaq üçün tədbirlər sa­dalanırdı. Bu məqamda Reyqanın 1984-cü il avqustun 11-də Amerika xalqına radio ilə müraciətindən əvvəl mikrofonu yoxlayarkən gözlənilmədən “zarafat” edərək dediyi bəya­natı xatırlatmaq çox yerinə düşür: “Mənim həmvətənlərim, bu gün sizə məmnuniyyətlə bildirmək istəyirəm ki, mən Rusiyanı əbədi olaraq qanunsuz elan edən fərman imzala­mışam. Bombardman beş dəqiqəyə başla­yacaq!” ABŞ prezidentinin bu “zarafatı”na SSRİ-nin rəsmi reaksiyası kifayət qədər kəskin oldu. Bundan dərhal sonra SSRİ öz hərbi nüvə qüvvələrini tam döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirdi və dünya, həqiqətən, bö­yük şok yaşadı.

Bu mənada planetin müharibə ocaq­larının bəşəriyyəti hansı istiqamətə sürük­ləyəcəyini düşünərkən istər-istəməz sual meydana çıxır ki, “nüvə silahının təsadüfi istifadə ehtimalı ilə bağlı vəziyyət Reyqan hakimiyyətindən sonrakı illər ərzində dəyişi­bmi?” Rusiya Təhlükəsizlik Şurası katibinin müavini Mixail Popovun bu yaxınlarda dedi­yi kimi, “ABŞ-ın səbəb ola biləcəyi təsadüfi nüvə müharibəsi” məsələsi, bilavasitə Ame­rika prezidenti Co Baydenin səhhətindəki problemlər səbəbindən indi daha ucadan və narahatlıqla səslənir. Onun fikrincə, qlobal fəlakətlə nəticələnə biləcək idarəetmədəki kobud səhvlər riski artdıqca “ABŞ-ın nüvə qalxanı çat verir”. Bu baxımdan, bu gün ABŞ-dan gələn son xəbərlər fonunda mürək­kəb və gərgin daxili siyasi vəziyyətdə mü­hüm bir sual yaranır - bu ölkədə nüvə silahı­nın istifadəsi ilə bağlı sərəncamın ötürülməsi qaydası nə vəziyyətdədir?

Kreml rəsmisi Mixail Popov diqqəti iki əsas məsələyə yönəldir: birincisi, Amerika prezidenti Co Baydenin sağlamlıq vəziyyəti və iş qabiliyyətliliyi, ikincisi, onun iş qabiliy­yətini itirdiyi halda nüvə silahından istifadəyə dair səlahiyyətlərin ötürülməsi proseduru.

Birinci sualla bağlı gerçək mənzərə on­dan ibarətdir ki, Baydenin iş qabiliyyəti ABŞ isteblişmentində son günlərin ən ciddi mü­zakirə mövzusuna çevrilib. Rəy sorğularına görə, amerikalıların əksəriyyəti Baydenin prezidentlik vəzifələrinin öhdəsindən gələ bilmədiyinə əmindirlər. “CNN” və “SSRS” şirkəti tərəfindən keçirilən sorğunun nəti­cələri göstərir ki, bu gün amerikalıların 58 faizi onu ciddi xəstə insan hesab edir və bu, həqiqətən, cəmiyyətdə böyük narahatlıq və təşviş yaradır. Baydenin köməkçiləri tərəfin­dən Ağ evdən çıxarılan məxfi sənədləri araş­dırmaq üçün təyin olunmuş xüsusi prokuror Robert Hur, materialların təhqiqatı ilə bağlı hesabatında ABŞ prezidentini "xoş niyyətli, lakin ciddi yaddaş problemləri olan, hətta əsas faktları və təfərrüatları xatırlamaqda çə­tinlik çəkən yaşlı bir adam" kimi xarakterizə edir. Ədliyyə Nazirliyinin rəsmi sənədində yaddaş problemlərinin qeyd edilməsilə bağlı Ağ evdə baş verən ciddi qalmaqal və Bayde­nin buna qəzəblənməsini biz əvvəlki yazıla­rımızda qeyd etmişdik. 

Amma “Fox News” telekanalı ABŞ-ın hazırkı administrasiyasının prezidentin guya vəzifələrini heç bir məhdudiyyət olmadan yerinə yetirə bildiyini, onun səhhəti ilə bağlı məlumatları gizlətdiyini söyləməklə, sanki ocağa yağ töküb. Bir başqa zərbə də ABŞ-ın keçmiş prezidentlərinin şəxsi həkimi, ABŞ Nümayəndələr Palatasının üzvü Ronni Cek­sondan gəlib. O, “The New York Post” nəş­rinə bildirib ki, Bayden prezident seçkilərin­də iştirak etməzdən əvvəl bir sıra sağlam əqli testlərdən keçməlidir. Ağ evin keçmiş hə­kiminin hazırladığı və ABŞ Nümayəndələr Palatasının 83 üzvü tərəfindən imzalanan məktubda bildirilir ki, Bayden testdən imtina edərsə, administrasiyadan ABŞ Konstitusi­yasının 25-ci düzəlişinin 4-cü bəndinə mü­raciət edilməsi tələb olunacaq. Bu dəyişiklik prezidentin vəzifələrinin vitse-prezidentə ve­rilməsini nəzərdə tutur. Düzəlişə görə, dövlət başçısı vəzifələrini yerinə yetirə bilmədikdə, vitse-prezident onun vəzifələrini öz üzərinə götürməlidir. 

Fevralın 14-də Qərbi Vircinya ştatının baş prokuroru Patrik Morrisi vitse-prezident Kamala Harrisi ABŞ lideri Baydenin öz və­zifələrini yerinə yetirə bilmədiyini bəyan etməyə çağırıb. Buna cavab olaraq Ağ evin mətbuat xidməti ABŞ prezidentini müalicə edən Uolter Rid adına Tıbb Mərkəzinin həki­mi Kevin O'Konnorun rəyini yayıb. Adətən Bayden müntəzəm olaraq bu tibb mərkəzin­də müayinədən keçir. O'Konnor təsdiqləyib ki, "prezident 81 yaşlı sağlam və cəsarətli bir insan olaraq qalır və dövlət başçısı kimi heç bir məhdudiyyət olmadan öz vəzifələrini, o cümlədən icra hakimiyyətinin başçısı, dövlət başçısı və ali baş komandan kimi vəzifələrini icra etmək iqtidarındadır".

Bu daxili siyasi çəkişmələr fonunda diqqətçəkən məqamlardan biri də odur ki, sorğuda iştirak edən amerikalıların 37 faizi bu gün dünyanın apokalipsis vəziyyətində olduğunu, nüvə düyməsinin isə tez-tez ağlını itirən Baydenin əlində olduğunu qeyd edib­lər. 2024-cü ildə ABŞ prezidentliyinə əsas namizədlərdən olan eks-prezident Tramp da rəqibi Baydeni ölkə üçün təhlükəli hesab edir. Onun fikrincə, indiki prezident öz və­zifələrini layiqincə yerinə yetirmir və dün­yanı nüvə müharibəsinə aparır. Buna görə də ABŞ-ın hazırkı prezidentinin sağlamlıq vəziyyəti fonunda nüvə silahından istifadəyə dair əmrlərin ötürülməsi proseduru xüsusi və ciddi nəzərdən keçirilməli məsələ kimi diqqətdə olmalıdır.

Həqiqətən, qanuni olaraq Birləşmiş Ştat­larda nüvə zərbəsi endirməyə əmr edə bilən yeganə şəxs Cozef Robinette Bayden, daha sadə desək, hazırkı ABŞ Prezidenti Bay­dendir. Bir məsələni də diqqətə çatdıraq ki, 1961-ci ildə yaradılmış və ABŞ prezidentinə nüvə silahından istifadə əmri vermək imkanı yaradan xüsusi qurğu amerikalılar üçün daha çox çantaya bənzəsə də, “football” adlanır­dı. Əslində, “çamadan” ABŞ-ın strateji mü­dafiə sistemində mobil qurğu kimi fəaliyyət göstərir və prezidentin stasionar komanda məntəqələrindən uzaqda olduğu situasiya­larda istifadə üçün nəzərdə tutulub. ABŞ prezidentinin nüvə çamadanının quruluşu və işləmə prinsipi ciddi dövlət sirridir.

Nüvə çamadanı ABŞ-da prezident Du­ayt Eyzenhauer dövründə peyda olub. Məhz Eyzenhauer prezidentin müvəqqəti fəaliyyət qabiliyyətini itirdiyi və ya öldüyü halda, ABŞ silahlı qüvvələrinin Ali Baş Komanda­nının səlahiyyətləri ilə birlikdə çamadanın ölkənin vitse-prezidentinə verilməli olduğu prosedurunu da təsdiqləyib. 

Araşdırmalarda qeyd edilir ki, ölkədə ən azı üç-dörd eyni “nüvə çamadanı” var. Biri prezidenti, o biri vitse-Prezidenti müşayiət edir və üçüncüsü isə ənənəvi olaraq andiç­mə mərasimi və ya ölkədəki vəziyyətlə bağlı müraciətlər zamanı mümkün fəlakət və ya hücumdan sağ çıxmış, kodları tətbiq etmək səlahiyyətinə malik olanlar üçün ehtiyatda saxlanılır. “Çamadan”a “biskvit” kimi tanı­nan plastik kart əlavə olunur ki, prezident onu hər zaman öz üzərində gəzdirməlidir. Bu kartda dövlət başçısının şəxsiyyətini müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilən hərf-rəqəm kodu var.

Nüvə silahının tətbiqi ilə bağlı qərarın qəbul edilməsi və əmrlərin verilməsi pro­seduru belədir: Atom Enerjisi üzrə Xüsusi Komitənin 1948-ci ildə ABŞ Milli Təhlükə­sizlik Şurasına təqdim etdiyi hesabatın mət­ninə uyğun olaraq, “Prezident ABŞ Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı kimi ABŞ nüvə qüvvələrinin istifadəsi ilə bağlı əm­rlər vermək üçün müstəsna hüquqa və sə­lahiyyətlərə malikdir”. Əgər ABŞ prezidenti nüvə silahının tətbiqi ilə bağlı əmr verərsə, o, müdafiə nazirinə, sonra ABŞ-ın Strateji Qüvvələrinin komandanına və Birləşmiş Qə­rargah Rəisləri Komitəsinin (BQRK) sədrinə ötürülür.

2016-cı ildə Pentaqonun sənədlərindən birində deyilirdi ki, müdafiə naziri ABŞ Si­lahlı Qüvvələrinin baş komandanının əmrini yerinə yetirməzdən əvvəl “sərəncamın pre­zidentdən gəldiyini təsdiq edərək qanunili­yini müəyyən etməlidir”. Ancaq, burada , ekspertlərin fikrincə, müdafiə nazirinin və BQRK sədrinin nüvə silahından istifadə ilə bağlı rolları qeyri-müəyyən olaraq qalmaq­dadır. Bəzi mənbələr müdafiə nazirinin ya komandanlıq zəncirinin üzvü, ya da təsdiqlə­yici orqan kimi birbaşa iştirakını qeyd edir.

Lakin Pentaqonun keçmiş rəsmiləri bu­nun əksini deyirlər. Məsələn, eks-prezident Bill Klintonun keçmiş müdafiə naziri Bill Perri iddia edir ki, əmr “prezidentdən birba­şa ABŞ Strateji Qüvvələrinin komandirinə verilə bilər və “bu zəncirdə müdafiə naziri lazım deyil”, ümumiyyətlə, onun “prezidenti dayandırmaq səlahiyyəti yoxdur”. Yəni, Per­riyə görə, dövlət başçısı nüvə silahından isti­fadə etmək üçün müstəsna hüquqa malikdir. Üstəlik, Müdafiə Nazirliyinin digər keçmiş yüksək rütbəli məmurları bu məsələdə pre­zidentin mütləq səlahiyyətini dəfələrlə təs­diqləyiblər. Məsələn, ABŞ Hərbi Hava Qüv­vələrinin doktrinasında deyilir ki, “Prezident hətta Birləşmiş Qərargah Rəisləri Komitəsi­nin sədri vasitəsilə də nüvə silahından istifa­dəyə göstəriş verə bilər”, yəni bu işdə müda­fiə nazirinin adı, ümumiyyətlə, çəkilmir.

Bütün deyilənlərlə rəğmən, indiki vəziy­yətdə dünya, həqiqətən, apokalipsis vəziyyə­tindədir və ABŞ-ın nüvə düyməsi Co Bayde­nin əlindədir, onun isə əqli qabiliyyətlərinə və ağlının başında olmasına bir çoxları get­dikcə daha çox şübhə etməyə başlayır. ABŞ Konstitusiyasının 25-ci maddəsinə əsasən səlahiyyətlərin ötürülməsinə gəlincə, onların təhvil verilməsinə dair ABŞ Konqresinin ka­binetlərində işlənmiş plan hüquqi baxımdan kifayət qədər aydın deyil və əslində konsti­tusiyaya zidd ola bilər. Buna görə də ABŞ-ın yaratdığı təsadüfi nüvə müharibəsi riski kifayət qədər yüksəkdir və təkcə bu ölkənin özünün mövcudluğu deyil, bütün dünyanın gələcəyi bundan asılıdır.

Hazırladı:
İlqar RÜSTƏMOV
XQ