Xəbər verdiyimiz kimi, mayın 14-də Brüsseldə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişel və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla sayca beşinci üçtərəfli görüşü olub. Görüşün yekunlarına dair mətbuata açıqlama verən Ş.Mişel bildirib ki, görüş zamanı humanitar məsələlər də müzakirə olunub. Onun sözlərinə görə, qarşıdakı həftələr ərzində saxlanılan daha çox şəxs azad ediləcək: “Öz tərəfimdən onu qeyd etdim ki, sülh prosesində irəliləyiş əldə etmək üçün, sadəcə, yolu azaraq qarşı tərəfə keçən əsgərlərin sürətli prosedur vasitəsilə azad olunmalarına dair qarşılıqlı anlaşmanın təmin olunması davam etdirilməlidir. Qarşıdakı həftələrdə daha çox məhkumun azad ediləcəyi anlaşıldı”.

Ş.Mişelin sözlərinə görə, görüşdə itkin düşənlərin taleyinin həlli və mina­lardan təmizləmə işlərinin gücləndirilmə­sinin zəruriliyi də müzakirə olunub: “Biz, həmçinin itkin düşmüş şəxslərin taleyi ilə bağlı və minaların təmizlənməsi işinin sürətləndirilməsinin vacibliyinə dair mü­zakirələr apardıq”.

Danışıqların yekunlarına dair Azər­baycan Xarici İşlər Nazirliyinin açıqla­masında isə bildirilib ki, görüş, həmçinin münaqişədən sonrakı normallaşma baxı­mından vacib olan humanitar məsələlərin müzakirəsi üçün bir fürsət idi: “Bu kon­tekstdə, xüsusilə itkin düşmüş şəxslərin taleyinə aydınlıq gətirilməsi və minasız­laşdırma sahələrində addımlar atılması­nın sürətləndirilməsinin vacibliyi bir daha vurğulanıb.

***

Aİ Şurasının rəhbəri təfərrüatları açıqlamasa da, aydındır ki, söhbət ap­relin 10-da və 12-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunun Ermənistanla sərhədboyu ərazisində Azərbaycan Ordusunun itkin düşmüş və haylar tərəfindən əsir götürülmüş, aman­sız işgəncələrə məruz qalmış əsgərləri Aqşin Bəbirov və Hüseyn Axundovdan gedir. Mayın 8-də A.Bəbirovun üzərində tələm-tələsik qurulan saxta “məhkəmə prosesi” onun qanunsuz olaraq 11,5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsi ilə yekunlaşıb.

Qeyd edək ki, 44 günlük Vətən mü­haribəsinin başa çatmasından az sonra – 2020-ci ilin noyabrın sonlarında Qarabağ iqtisadi rayonundakı Rusiya sülhməramlı komandanlığının vasitəçiliyi ilə Azərbay­canla Ermənistan müharibə zamanı və ondan əvvəl əsir və girov götürülmüş bü­tün şəxsləri qarşılıqlı əsasda geri qayta­rıblar. Müharibədə Zəfər çalan Azərbay­can xoş məram və humanizm nümayiş etdirərək, həmin vaxt Emənistana onlar­ca əsir qaytarmışdı. Döyüşlərdə biabırçı məğlubiyyətə uğrayan Ermənistanda isə azərbaycanlı əsir yox idi. XXI əsrin mü­haribəsini aparan, yüksək texnogiyalar­dan istifadə edən, bununla yanaşı düş­məndən fiziki və mənəvi-psixoloji hazırlıq baxımından qat-qat üstün Azərbaycan əsgərlərini əsir götürmək asan məsələ deyildi.

Təcavüzkar ölkədə isə cəmi iki soy­daşımız saxlanılırdı. Bunlar müharibədən 6 il öncə – 2014-cü ilin iyulun 11-də Kəl­bəcər rayonunda öz ata-baba yurdlarını ziyarət etmək istəyərkən girov götürülən Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyev idi. Həmin dövrdə işğal altında olan Qara­bağda Əsgərov və Quliyev üzərində qu­rama “məhkəmə prosesi” keçirilmiş, onlar müvafiq olaraq ömürlük və 22 il müddə­tinə qanunsuz azadlıqdan məhrum edil­mişdilər. Ermənistan müharibədən sonra Azərbaycanın onlarca erməni əsiri qay­tarmasına qarşılıq olaraq saxladığı cəmi iki azərbaycanlını Rusiya sülhməramlı komandanlığına təhvil vermiş, onlar 2020-ci il dekabrın 14-də erməni girovlu­ğundan azad edilərək təyyarə ilə Bakıya gətirilmişdilər.

Bununla iki ölkə arasında əsir və gi­rov mövzusunun birdəfəlik bağlandığını düşünmək olardı. Lakin 2020-ci ilin no­yabrın 26-da və dekabrın 8-də Xocavənd rayonunun azad olunmuş Sur kəndində və Hadrut qəsəbəsində erməni yaraq­lılarının təxribatları nəticəsində Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti anti-terror əməliy­yatı keçirmək məcburiyyətində qalmış, nəticədə xeyli erməni yaraqlısı ələ keçiril­mişdi. Sonradan onlar Bakıya gətirilmiş, hərbi məhkəmələrin qanuni hökmləri ilə müxtəlif müddətlərə azadlıqdan məhrum edilmişdilər. İndi Ermənistan onların “hər­bi əsir” olduğunu iddia edir və beynəlxalq ictimaiyyəti aldatmağa çalışır. Buna bax­mayaraq, rəsmi Bakı əvvəlki Brüssel görüşlərində əldə edilən razılaşmalara uyğun olaraq və yenə də humanist dav­ranaraq, ötən müddət ərzində saxlanılan erməni diversantların bir çoxunu qarşı tərəfə təhvil verib. Dumanlı havada yolu azaraq qarşı tərəfə keçən iki əsgəri­miz barəsində Ermənistanda qanunsuz azadlıqdan məhrumetmə qərarının çıxa­rılması onları hazırda ölkəmizdə saxla­nılan diversantlarla dəyişmək məqsədi daşıyır.

***

Brüsseldə müzakirə olunan digər humanitar məsələ – ərazilərimizə küt­ləvi şəkildə minaların basdırılması isə ölkəmizin qarşısında dayanan başlıca problemlərdəndir. Rəsmi İrəvan işğaldan azad olunmuş bir neçə rayonun minalan­mış ərazilərinin xəritəsini verdiyini açıq­lasa da, sonradan bu xəritələrin həqiqəti əks etdirmədiyi məlum olmuşdu. Mühari­bənin başa çatmasından 2,5 il vaxt keç­sə də, mina terroru can almaqda davam edir. Belə ki, sonuncu dəfə 2023-cü ilin aprelin 28-də Tərtər rayonunda mina partlayışı nəticəsində 3 mülki şəxs həlak olub. Bununla, Vətən müharibəsindən indiyə qədər, ümumilikdə, 298 nəfər mi­naya düşüb, onlardan 54-ü həyatını itirib. Bu mina partlayışları bir daha göstərir ki, Azərbaycana düzgün mina xəritələ­rini təqdim etməyən, üçtərəfli Bəyana­tın 6-cı bəndini kobudcasına pozaraq, ölkəmizin ərazisində hərbi fəaliyyəti və minaların yerləşdirilməsini davam etdirən Ermənistanın əsas məqsədi post-mü­haribə dövründə aparılan genişmiqyaslı bərpa-quruculuq işlərinə, bu ərazilərdə fəaliyyət göstərən mülki əhaliyə, habelə məcburi köçkünlərin geri qayıtmasına və öz yerlərində dinc yaşamasına maneçilik yaratmaqdır.

Laçın yolunda sərhəd nəzarət-bu­raxılış məntəqəsinin yaradılmasının bir səbəbi də 2021-2022-ci illərdə Ermənis­tanda istehsal olunmuş minalarla ərazilə­rimizin çirkləndirilməsinin qarşısını almaq idi. Bu mənada, Brüssel görüşündə əra­zilərimizin minalardan təmizlənməsi işi­nin sürətləndirilməsinin vacibliyinə dair müzakirələr aparılmasını yalnız təqdir etmək olar.

Rizvan HÜSEYNOV,
hərbi-siyasi şərhçi

– Ümumiyyətlə, ayın əvvəlində Vaşinqtonda və bugünlərdə Brüs­seldə keçirilən görüşlərin önəmi çox böyükdür. Bu görüşlər Moskva­nın qurduğu dialoqun güclü alter­natividir. Eyni zamanda, Fransanın müdaxiləsinin qarşısının alınması­dır. Çünki biz görürük ki, Paris sül­hün əldə olunmasına heç bir forma­da dəstək vermir.

Əsas məsələlərdən biri, söz­süz ki, əsir götürülən əsgərlərimi­zin qaytarılmasıdır. Bu, prinsipial məsələdir. Onlar azaraq Ermənis­tan ərazisinə keçiblər və qeyri-dö­yüş şəraitində əsir götürülüblər. Ermənistan sülh danışıqlarında po­zitiv çalarlar əldə etmək istəyirsə, bu iki şəxsi qeyd-şərtsiz geri qay­tarmalıdır.

Minaların təmizlənməsi işinin sürətləndirilməsinə dair aparılan müzakirələrə gəldikdə isə əslində, mən burada Ermənistandan heç bir ciddi kömək, dəstək, yardım gözləmirəm. Ona görə ki, birincisi, bunlar hərbçilərin əlində olan xə­ritələrdir. Bu xəritələr də heç vaxt dəqiq olmur. İkincisi, minalar əksər hallarda xaotik vəziyyətdə, əsasən müharibə vaxtı tələm-tələsik yer­ləşdirilir. Üçüncüsü, fiziki-coğrafi proseslər nəticəsində minalar 30 il ərzində sürüşərək yerlərini dəyişir­lər. Buna görə də mən minalardan təmizləmə məsələsində Ermənista­nın Azərbaycana konkret nə kömək edə biləcəyini aydın təsəvvür edə bilmirəm.

Səxavət HƏMİD, “Xalq qəzeti”