VII YAZI

1. Kodlaşdırılmış reallıq nəzəriyyəsi

2003-cü ildə filosof Nick Bostrom tərəfindən irəli sürülən məşhur tezisə görə, texnoloji inkişaf etmiş bir sivilizasiya öz əcdadlarının həyatını simulyasiya edə bilər. Yəni biz, superkompüter tərəfindən idarə olunan bir simulyasiyanın içində yaşaya bilərik.

Bu fərziyyəyə görə, indiki reallığımız “orijinal” deyil, kodlaşdırılmış və müəyyən edilmiş reallığın surətidir. Bəs belədirsə, kod hardadır? Və onu kim yazıb?

2. Rəqəmsal metafizika

Əgər reallıq kodlaşdırılıbsa, bu zaman varlıq anlayışı maddi əsasını itirir. Hər şey – zaman, məkan, insan bədəni – informasiyaya çevrilir. Bu isə klassik fəlsəfənin təməl suallarına yeni cavablar verir: əşya nədir, zaman nədir, insan kimdir?

Rəqəmsal metafizika iddia edir ki, biz maddədən yox, informasiyadan ibarətik. Və bu informasiya – kiminsə kompüterində çalışan kodun bir hissəsidir.

3. Kainat superkompüter metaforası

Kainat bir superkompüter kimi davranırmı? Fizik Max Tegmark və digər alimlərə görə, bəli. Kainatın davranışları, sabitləri və qanunları – sanki riyazi kodlar şəklində işləyir. Kvant fizikasında baş verən hadisələrin təsadüfi deyil, proqramlaşdırılmış görünməsi də bu fikri gücləndirir.

Bəzi nəzəriyyələrə görə, Planck uzunluğu, işıq sürəti və digər sabitlər – kodun “proqram parametrləri”dir. Və biz bu kodun içində fəaliyyət göstərən proseslərik.

4. Son söz: Kodu oxuyan kimdir?

Əgər kod varsa, deməli, onu yazan və oxuyan da var. Kod öz-özünə yazılmaz. Hər kodun arxasında bir niyyət, hər niyyətin arxasında bir şüur dayanır.

Əgər bu kainat simulyasiyadırsa, o zaman biz onu yalnız maddi deyil, mənəvi olaraq da dərk etməliyik. Çünki kodun içində insanın sualı var: “Mən kiməm və hardayam?”

Bəlkə də bir gün o kodun başına dönüb, özümüzü oxuyacağıq. O zaman anlayacağıq: kodun içindəki bizik, amma kodun üstündəki Odur.

Oğuz ARİF