Daşkəndin “Renessans press” nəşriyyatı tədqiqatçı jurna­list, “Xalq qəzeti”nin Orta Asiya üzrə müxbiri Qulu Kəngərli­nin 2 il əvvəl nəşr etdiyi “Keçmiş unudulmayanda tarixə dö­nür” adlı elmi-publisistik kitabını böyük maraq və tələbatı nəzərə alıb nəfis tərtibatla yenidən Azərbaycan və özbək dillərində təkrar çap edib.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti, aka­demik İsa Həbibbəylinin “Ön söz” yazdığı oçerk və məqalələr toplusunu özbək dilinə xalqımızın dostu, tanınmış jurnalist və tərcüməçi Rüstəm Cabbarov çevirib. 700 səhifəlik kitabın Azərbaycan variantının redaktoru Təranə Kazımovadır, öz­bək versiyasını isə dosent Gülnaz Səttarova və Şəhla Qası­mova redaktə ediblər. 

Kitabın birinci hissəsi “Taleyi Mərkəzi Asiya ilə bağlı olan tanınmış Azərbaycan türkləri” adlanır. Burada qardaş türk ölkələrində yaşamış və indi həmin ölkələrdə sakin olan ta­nınmış azərbaycanlılar haqqında söhbət açılır, onların hə­yatı və fəaliyyəti işıqlandırılır. Bu silsilədə bizə bəlli olan soy­daşlarımızla yanaşı, tanımadığımız, haqqında eşitmədiyimiz adlar da var.

Səmərqənd şəhərində yaşayan, sonra İndoneziyaya gedərək orada İslamı yaymış Mövlana Malik İbrahim, Azər­baycandan gəlib ömrünü Buxara fəlsəfi mühitinə bağlamış Mövlana Yusif Qarabaği, böyük filosof Mirzəcan Şirazi, ta­cik mətbuatının Zərdabisi, Buxarada çap edilən ilk tacikdilli “Buxarai Şarif” qəzetinin naşiri və redaktoru Mirzə Cəlal Yu­sifzadə, Səmərqənddə doğulmuş, Fransada məşhurlaşmış bəstəkar Əminulla Hüseynov (Andre Osseyn), onun oğlu, məşhur fransız aktyoru və rejissoru Rüstəm Hüseynov (Ro­ber Osseyn), Pakistanın azərbaycanlı prezidenti, Qızılbaş nəslindən olan Ağa Məhəmməd Yəhya Xan Qızılbaş və di­gərləri haqqında oçerk və araşdırmalar bu ünlü soydaşları­mızı çağdaş oxuculara tanıdır.

İkinci hissə isə “Günahsız günahkarlar” adlanır. Bu bölmə­də Orta Asiyaya sürgün olunmuş azərbaycanlılar haqqında söhbət açılır. Yazılarda həyatın amansızlığına sinə gərərək yüksəlmiş, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikis­tanda yüksək vəzifələr tutmuş soydaşlarımızın acılı-şirinli taleyindən bəhs edilir. Vətən xainləri damğası vurulmuş in­sanların arvadlarının Akmola və Kaраqanda düşərgələrinə sürgün edilmiş günahsız qadın soydaşlarımızın məhrumiy­yətləri, bu sıradan məşhur Rəfibəylilər nəslinin Qazaxıstana sürgün edilmiş nümayəndələrinin çəkdikləri müsibətlər barə­də yazılar kitabın tarixi mənbə kimi dəyərini artırır.

Tanınmış yazıçı, özbək ədəbiyyatının klassikinə çevril­miş Maqsud Şeyxzadə, ictimai-siyasi xadim Əli Yusif Yusif­zadə, Azərbaycanın və Qazaxıstanın böyük ictimai-siyasi xadimi Əhməd bəy Pepinov, Səmərqənddə ömrünün sonu­nadək sürgün həyatı yaşamış Qara bəy Qarabəyli, “Qür­bətdə günəşi neylərəm” deyə fəryad edən Almas İldırım, Tacikistan KP MK-nın birinci katibi olmuş Mirzə Davud Hü­seynov, bu ölkələrdə yüksək vəzifələrdə çalışmış Əliheydər Şirvani-Mustafabəyov və Daşkəndə sürgün edilmiş məşhur xanəndə Cahan Talışinskayanın bəlalı ömür yolu da bu böl­mədə ətraflı işıqlandırılır. 

Kitabın “Orta Asiyada teatrın yaranması” fəslində isə Özbəkistanda, Türkmənistanda və Tacikistanda milli səhnə sənətinin yaranmasında və inkişafında Azərbaycan rejissor­larının və aktyorlarının fəaliyyətindən danışılır.

T.RÜSTƏMLİ
XQ