“Aprelin 13-ü saat 08:30 radələrində Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri Tovuzqala rayonunun Çinarlı yaşayış məntəqəsi istiqamətində yerləşən mövqelərindən ordumuzun Tovuz rayonunun Koxanəbi yaşayış məntəqəsi istiqamətindəki mövqelərini atıcı silahlardan atəşə tutub.”

Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin elə həmin gün yaydığı bu məlumatla tanış olmasaydım yəqin ki, Koxanəbi kəndinə hələ yolum düşməyə­cəkdi. Bilirdim ki, bu kənd Tovuzun Er­mənistanla ən yaxın sərhəd kəndidir. Ola bilər ki, rayonun Qaralar kəndi məsafə­cə Koxanəbidən də yaxındır. Lakin fərq ondadır ki, Qaralarda yüksəklik bizdə, Koxanəbidə isə ermənilərdədir. 

Sonuncu dəfə Koxanəbidə kəndə as­falt yol çəkilərkən olmuşdum. Yadımdadır, o zaman kənd camaatı ölkə Prezidentinin “Tovuz rayonunun Əyyublu–Aran–Qov­lar–Aşağı Quşçu–Koxanəbi avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqın­da” 4 mart 2020-ci il tarixli Sərəncamı­nı necə böyük ruh yüksəkliyi, sevinc və razılıq hissi ilə qarşılamışdı. Tovuz rayo­nunda digər sahələrlə yanaşı 1 şəhər və 4 kəndi əhatə edən, ümumi uzunluğu 36 kilometr olan bu yolun əsaslı şəkildə ye­nidən qurulması və istifadəyə verilməsi adamları uzun illərin yolsuzluğundan bir­dəfəlik xilas etmişdi.

...Koxanəbinin girəcəyində kəndin icra nümayəndəsi Sadiq Abulovla görü­şüb hal-əhval tutduqdan sonra bir qədər yuxarı, yamaca tərəf qalxırıq. Sadiq 10 ilə yaxındır ki, icra nümayəndəsidir, kənddə kimin nə problemi var əzbər bilir. Bir az­dan onun çağırışı ilə kənd sakini Eldəniz Məmmədov da bizə çatır, tanışlıq verir. Eldənizin cəmi 43 yaşı olmasına bax­mayaraq, artıq 6 övladı var. Təsərrüfat­la, əkin-biçinlə məşğul olur... Bizdən də yuxarı qalxıb ermənilərin yüksəklikdəki bir-birindən aralı postlarını göstərir. Aşa­ğıya baxanda Koxanəbi, sanki, ovcunun içindədir:

– O qədər yaxındırlar ki, evdə uşa­ğımızı çağıranda eşidib onlar səs verir, deyə Eldəniz acı-acı gülümsəyərək ba­şını bulayır, lakin kənddə heç kim onlara əhəmiyyət vermir. Hamı təsərrüfatla məş­ğuldur. Koxanəbidə yaxşı qarğıdalı yeti­şir. Kartof da əkən az deyil. Bizim Azər Məmmədovu həmin postların birindən atəş açaraq öldürüblər, bunu heç vaxt unutmuruq. Səhv etmirəmsə, 1995-ci ilin fevral ayı idi. Onda mənim 17, Azərin isə cəmi 20 yaşı vardı. Namərd düşmən gül­ləsi gəncin həyatına son qoydu. Hərbçi idi. Kənddə traktorun içində vurmuşdular. Azər bizim Birinci Qarabağ müharibəsin­də ilk şəhidimizdir, şəhərdəki Şəhidlər Xi­yabanında dəfn olunub. Kəndin başqa bir sakini də yaramaz qonşuların açdığı atəş nəticəsində həyatını itirmişdir.

Bir azdan Azər Məmmədovun anası Gülşən Məmmədova ilə oğlunun adına olan bulağın yanında görüşürük: 

– Əvvəllər bizim kənddən 20 kilometr aralıda olan rayon mərkəzindəki Şəhid­lər Xiyabanına tez-tez gedirdim, oğlumun məzarını ziyarət edirdim, amma indi yaş­laşmışam, onun iyini bu bulaqdan alıram. Evimiz də odur bax, lap yaxında, 20 metr aralıdadır, – deyə G. Məmmədova dərin­dən köksünü ötürür, gözlərinin kənarla­rında donub qalan yaşı əli ilə ehmalca si­lir, – sağ olsun dövlətimiz, Prezidentimiz, heç nədən çətinliyimiz yoxdur. Gözəl yol çəkdirib, qazımız, işığımız daimidir, inter­netə qədər var. Heç nədən, heç kimdən qorxmuruq. Bircə yüngülvarı bir məktəbi­miz olsaydı...

Şəhid anasının dediyinə qüvvət, kənddə kiçik bir təhsil ocağının yaradıl­masına, tikintisinə çox ehtiyac var. Bu günədək kəndin 25 məktəbyaşlı sakini qonşu Əsrik Cırdaxan kəndindəki orta məktəbə gedir, özü də əksər hallarda piyada. Məsafə isə 3 kilometrdir. Razı­laşaq ki, hər gün 6 kilomert məsafə qət etmək bir o qədər də asan iş deyil. Kənd adamları ilə söhbət edərkən dedilər ki, heç olmasa modul tipli bir məktəb istifa­dəyə verilsəydi yaxşı olardı. Kəndin icra nümayəndəsi S.Abulov dedi ki, rayon icra hakimiyyətinin başçısı kəndin sakinləri ilə səyyar qəbullar keçirərkən bu məsələ iki dəfə qaldırılıb. Yəqin ki, artıq əlaqədar nazirlik məlumatlandırılıb. Ümid edirik ki, məsələ öz həllini tapacaqdır.

...Koxanəbi keçmiş Ocaqlı kəndindən çıxmış ailələrin məskunlaşması nəticə­sində yaranıb. Kəndin adı koxa (kovxa) və Nəbi (şəxs adı) sözlərindən ibarət olub, "kəndxuda Nəbiyə məxsus" məna­sındadır. "Kəndxuda" sözünun sinonimi olan kovxa XVI-XIX əsrlərdə Azərbay­canda və qonşu ölkələrdə inzibati vəzifə olmuşdur. Kovxalar mahal bəyinə tabe idilər. Hər kəndin ayrıca kovxası olurdu. Bu kənd də tabeliyində olduğu kovxanın adını daşıyır. Elə bir tarixi abidəsi olmasa da, kəndin tarixinin bir neçə yüzilliyə ge­dib çıxması faktdır.

Kənd Əsrikçay və Zəyəmçay arasın­da, dağlıq ərazidə, Ermənistan sərhədi­nin 300 – 400 metrliyində, mənzərəli bir yerdə yerləşir. Kənddə olan 45 evdən 35-də daimi yaşayış var və sakinlərin sayı uşaqlı-böyüklü 200 nəfərə çatır. 

Bəs Koxanəbi sakinlərınin başqa problemləri varmı? Təbii ki, var. O da Tovuzun bir çox yerində olduğu kimi su problemidir. Döğrudur, dağlıq ərazidə yerləşdiyi üçün torpaqları dəmyədir və suvarılmaya bir o qədər ehtiyac yoxdur. Lakin ətrafda bulaqlar çox olsa da, iç­məli su sarıdan müəyyən çətinliklər var. Bildirdilər ki, əvvəllər vəziyyət o qədər də yaxşı deyildi. Rayon icra hakimiyyətinin, o cümlədən, kənd sakinlərinin təşəbbüsü ilə əsas, gur bulaqdan evlərə rezin boru­larla növbə ilə su verilir və adamlar öz tə­darüklərini görə bilirlər. Artıq hər bir sakin bilir ki, qrafik üzrə hansı gün bulaqdan su alacaq. Yeri gəlmişkən, buradakı bulaq­lardan biri də kəndin sakini, şəhid Muraz Ələkbərovun adını daşıyır. İki il qabaq burada həmkəndlilərinin xatirəsini əbə­diləşdirən gözəl bir bulaq kompleksinin açılışı olub. Koxanəbidə kiminlə söhbət etdiksə, bir neçə il qabaq daha intensiv, indi isə ara-sıra güllə səslərinin eşidildiyi­ni dedi. Adamlar artıq sakit günlər istəyir­lər. Deyirlər ki, belə günlər bizdən daha çox, onlara lazımdır. Çünki gördülər ki, torpaqdan pay olmur. Azərbaycan əsgəri onu qanı-canı hesabına geri aldı. Bizimlə mehriban davranmaq lazımdır. Əks hal­da...

Hamlet QASIMOV,
XQ-nin bölgə müxbiri 

Tovuz