Azərbaycanın üzüm sortları – “Ağ şanı”, “Qara şanı”, “Mədrəsə”, “Meysəri”, “Xındoqnı” və digərləri ölkəmizi nəinki keçmiş postsovet məkanında, bütün dünyada şərabçılıq və üzümçülük ölkəsi kimi məşhurlaşdırmışdı. Ancaq, təəssüflər olsun ki, müstəqilliyimizin ilk illərində bu sahə tənəzzülə uğradı. Onun yenidən dirçəldilməsi və inkişafı isə asan olmadı. 

Bu məqsədlə mühüm qərarlar, döv­lət proqramları qəbul edildi. Aqrar sahə­nin digər istiqamətləri kimi, şərabçılığa da dövlət dəstəyi göstərildi, subsidiyalar, güzəştli kreditlər verildi. Azərbaycan şə­rabının tanıdılması, təbliği üçün üzüm və şərab festivalları, şərab turları təşkil edildi. Bu cür tədbirlərin keçirilməsi isə şərabçılıq və üzümçülük sahəsinin inkişafını sürətləndirdi. 

Bu günlərdə Şamaxı rayonunun Mey­səri kəndində İkinci Üzüm və Şərab Festi­valının keçirilməsi də yerli üzüm və şərab istehsalının təşviqi, şərab məhsullarının ixrac potensialının artırılması, Azərbay­canda üzümçülük və şərab istehsalı ta­rixinin və bu sahədə görülən işlərin geniş ictimaiyyətə çatdırmasına xidmət edib. Festivalda ölkəmizin müxtəlif bölgələrin­dən olan üzüm emalı və şərab istehsalı zavodları tərəfindən müxtəlif çeşidli şə­rablar nümayiş etdirilib, şərabçılıqla bağlı müxtəlif tədbirlər –şərab dequstasiyaları, yarmarkalar, yerli və beynəlxalq ekspert­lərin iştirakı ilə somelye kursları təşkil olu­nub, Azərbaycanda şərabçılıq və şərab is­tehsalı tarixi haqqında məlumat xarakterli təqdimatlar nümayiş etdirilib. 

Festivalda uzun illərdən sonra ilk dəfə olaraq Qarabağda–Tuğda yetişdirilən Azərbaycanın ən qədim yerli texniki üzüm sortu hesab olunan “Xındoqnı”dan alı­nan yüksək keyfiyyətli qırmızı süfrə şərab­larının təqdimatı da reallaşıb. Bu barədə Dövlət Turizm Agentliyinin mətbuat katibi Gülnar Mustafayeva bildirdi ki, sovet döv­ründə “Xındoqnı” məşhur üzüm sortu olub və istehsalın 4,1 faizini təşkil edib. Bu isə 12 min hektar üzüm bağı deməkdir:

– Dövlət Turizm Agentliyi tərəfindən Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə ta­nınan yerli üzüm sortlarının və şərab növlərinin mövcudluğu nəzərə alınaraq şərabçılıq turizminin beynəlxalq səviy­yədə təbliğatı aparılır. Ölkəmizdə qərb, şimal və şimal-qərb turizm marşrutları üzrə, o cümlədən Xocavənd rayonunun Tuğ qəsəbəsində mövcud qədim şərab­çılıq ənənələrinin yaşadılması və turizm məqsədli istifadəsi əsas inkişaf istiqamət­ləri sırasındadır. Azərbaycan 20 ölkənin şərabçılıq marşrutunu özündə birləşdirən, Avropa Şurası və Avropa Mədəni Marşrut­lar İnstitutu tərəfindən şərab irsi və şəra­bçılıq turizmini, eləcə də dayanıqlı turizm növlərini təşviq etmək məqsədi ilə yara­dılmış “İter Vitis” maddi və qeyri-maddi şərabçılıq mədəni marşrutunun üzvüdür. Festival Azərbaycan şərabının təbliğində önəmli yer tutur.

“Xındoqnı” üzüm sortu Azərbaycanın ən qədim, qiymətli yerli texniki üzüm sor­tudur. Vətəni Qarabağdır. Qarabağın dağ­lıq hissəsindəki üzümlüklərin 85–90 faizini “Xindoqnı” sortunun becərildiyi sahələr təşkil edib. Ondan çəhrayı süfrə şərabı – “Gişi”, yaxud “Xindoqnı”, qırmızı süfrə şərabı – “Qarakənd”, qırmızı şərab – “Qı­zılqaya”, portveyn şərablardan – “Çəhrayı portveyn”, “Qırmızı portveyn”, “Çartar”, “Xindoqnı” və “Tavkveri” üzüm sortlarının qarışığından “Qobustan” adi qırmızı süfrə şərabı, “Xindoqnı”, “Mədrəsə”, “Tavkveri” üzüm sortlarının qarışığından isə “Ağsu”, “Şahdağ” kəmşirin şərabları, “Xindoq­nı” və “Mədrəsə” sortlarının qarışığından – “Azərbaycan portveyni (qırmızı)” və s. adda yüksək keyfiyyətli müxtəlif növ şə­rablar istehsal edilib. Vaxtilə bu şərablar nəinki respublikada, hətta xarici ölkələrdə də məhşur idi. 

Bu qədər böyük potensiala malik üzüm sortu isə, az qala məhv olacaqdı. Ötən əsrin 80-ci illərində erməni separatçıları tərəfindən torpaqlarımıza qarşı başlanmış işğal siyasəti, nəticədə, ərazilərimizin zəbt olunmasına və bu sortun da, az qala, iti­rilməsinə səbəb olacaqdı. Torpaqlarımız azad edildikdən sonra “Xındoqnı” üzüm sortu Üzümçülük və Şərabçılıq Elmi-Tə­dqiqat İnstitutunun əməkdaşları tərəfin­dən bərpa edildi. İnstitut əməkdaşları Beyləqan rayonu Daşburun qəsəbəsin­dəki köhnə üzüm bağlarından (keçmiş Mil Üzümçülük Sovxozu) və Füzuli rayonunun Alıxanlı, Kürdmahmudulu, Əhmədbəyli kəndlərindəki həyətyanı təsərrüfatlardan və köhnə üzüm bağlarından 1800-ə qədər çubuq əkin materialı tədarük edib topladı­lar. Əkin materialı “Xindoqnu” sortundan ibarət üzüm bağının salınmasında istifadə edildi. 

Hazırda o respublikamızda 9,2 hektar sahədə əkilib becərilir ki, onun da 7 hek­tarı Tuğ kəndindədir (Tuğ kəndində 58,2 hektar üzüm bağları mövcuddur). Yeni­dən bu sortdan istifadə etməklə şərabçılıq üzrə milli brendlərin istehsalı məqsədilə xammal bazası yaradılıb, şərab istehsalı bərpa olunub. Meysəri kəndində keçirilmiş İkinci Üzüm və Şərab Festivalında təqdi­matı keçirilən “Xındoqnı” üzüm sortundan alınan yüksəkkeyfiyyətli qırmızı süfrə şə­rabları da Tuğun üzüm bağlarının məh­sulundan istehsal olunub. Şərab, hələlik, satışa çıxarılmayıb, lakin ixracı da nəzər­də tutulub. “Xındoqnı” üzüm sortundan bu vaxta qədər 2 min litr şərab istehsal olu­nub. Şərab zavodunun özü də Xocavən­din Tuğ kəndində yerləşir.

İnanırıq ki, üzüm və şərab festivallarının Tuğun şərabçılıq turizminin inkişa­fında böyük rolu olacaq. Bundan başqa, Tuğa şərab turları da təşkil olunmalıdır. Bu turlara qoşulanlar məhsulu bağdan yığ­maqdan tutmuş şərabın dadına baxmağa­dək bir çox şans əldə edəcəklər ki, bu da təbliğat baxımından önəmlidir.

“Xındoqnı” şərabının xarici baza­ra çıxarılması da nəzərdə tutulur. Onun gələcəkdə bazarda möhkəmlənməsi üçün indidən tanıdılmalı, daha geniş təqdimatı həyata keçirilməlidir. Bu səbəbdən düzgün təbliğat və təqdimat bacarığı çox vacibdir. Reklam işi də düzgün təşkil edilməlidir. Ən əsası, xarici bazarlara digər ölkələrin məhsulları ilə rəqabət apara biləcək “Xın­doqnı” şərabı çıxarılmalıdır. 

Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ