Erkən nigah cəmiyyətimizdə bəlalı problemlərdən biridir. Ölkəmizdə onun doğurduğu fəsadlarla bağlı onu deyə bilərik ki, erkən nigah bəzən qızların öz istəkləri, bəzən də valideynlərinin təzyiqi, ailədə maddi vəziyyətin çətinliyi və digər səbəblərdən baş verir. Üzrlü səbəblər olduqda, ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı nigah yaşının 1 il azaldılmasına icazə verir. Bu isə sui-istifadə hallarına yol açır, erkən nigahların sayı və yaratdığı problemləri artırır. Əsasən, valideynlərin “razılığı” ilə qızlarımız erkən yaşda nigaha sürüklənir və onlar nəticələrin nə olacağını düşünmədən qız övladlarının bədbəxtliyinə səbəb olurlar. 

Statistik məlumatlara əsaslanıb deyə bilərik ki, ölkəmizdə erkən nigah halla­rı ilə bağlı 2009-cu ildə 5380, 2010-cu ildə 4742, 2011-ci ildə 5138 fakt qeydə alınıb. İllər keçdikcə cəmiyyətin dünya­görüşünün formalaşması, intellekt səviy­yəsinin artması erkən nigahları azaldıb. Bununla da, 2019-cu ildə 366, 2020-ci ildə isə 165 erkən nigah qeydə alınıb. Statistika 2021-ci il üzrə 137 fakt bildirsə də, qeyd etməliyik ki, 2021–2022 tədris ilində 11 erkən nigah qeydə alınıb. Bu, rəsmiləşdirilmiş faktlardır. Bəzi hallarda isə erkən evliliklər rəsmiləşdirilmir, ailə dini nigahla qurulur. Statistik məlumatla­ra əsasən, 18 yaşadək analar tərəfindən 2009-cu ildə 3538, 2010-cu ildə 4103, 2011-ci ildə 4392, 2020-ci ildə 1917, 2021-ci ilə isə 1650 uşaq doğulub. Bu rəqəmlər məhz qeyri-rəsmi evliliklərin çoxluğunu sübut edir.

Hazırda 1 yaş erkən nigahla bağ­lı güzəştin ləğvi məsələsi gündəmdə­dir. Milli Məclisin Ailə, qadın və uşaq məsələləri komitəsinin sədri Hicran Hüseynova bununla bağlı bildirib ki, ölkəmizdə ailə siyasəti sahəsində ay­dın qanunvericilik bazası yaradılmışdır. Ancaq zamanın tələbinə uyğun olaraq qanunvericiliyə əlavə və dəyişikliklərin olması vacibdir. Nigah yaşının 1 il aşağı salınmasının səbəbləri Ailə Məcəlləsin­də göstərilməlidir. Qanunvericilikdə bu səbəblərin siyahısı göstərilməyib, nigah yaşının bir il aşağı salınması məsələsi tamamilə yerli icra hakimiyyətinin ixti­yarına buraxılıb. Ailə Məcəlləsində uşaq nikahı, erkən nigah anlayışının tərifi ve­rilməlidir. Nigah yaşına istisna hal he­sab olunan 1 yaş güzəştin ləğvinə dair təkliflərimizi, həmçinin məişət zorakılığı ilə bağlı Cinayət Məcəlləsinə və İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əlavə və dəyişiklik­lərlə bağlı layihəmizi Milli Məclisin rəh­bərliyinə və aidiyyəti strukturlara təqdim etmişik.

Psixoloq Ləman Ağayeva bildirir ki, rayonlarda və kəndlərdə belə halların daha çox baş verdiyinə şahid oluruq. Düşünürəm ki, 1 yaş erkən nigah güzəş­tinin ləğvi, sui-istifadə hallarının qarşı­sını alacaq. Nigah yaşının minimum 18 yaş olması ona görə nəzərdə tutulub ki, qızlar daha çox bu yaşda ailə qururlar. Onların fizioloji və psixoloji cəhətdən buna hazır olması baxımından uşaq bö­yüdərkən təhsilli valideyn kimi yetişməsi önə çəkilməlidir.

Yaşı 18-dən az olan qızları ərə vermək onların gələcəyi ilə oynamaq deməkdir. Erkən nigaha daxil olan xa­nımlar ömür boyu natamam kompleks­lərdən əziyyət çəkirlər. Sual edə bilərlər ki, bir neçə əsr öncə qızlar 13–14 yaşın­da necə ailə qurub, nəvə-nəticə sahibi olurdular? Unutmayaq ki, müasir xanım­larla illər öncəki qızların fiziologiyasını müqayisə etmək ən azı böyük bir yan­lışlıq olar.

Ailə quran qızlar psixoloji cəhətdən sağlam olmadıqda onlar özünəqapalı, inamsız və kompleksli şəkildə yaşayır­lar. Lakin cəmiyyətə sağlam ailə lazım­dır. Çünki sağlam ailə sağlam gələcək deməkdir! Ana olmaq hər bir qadın üçün möcüzəvi bir haldır. Ana olmaq, özü­müzdən daha çox düşünəcəyimiz bir varlığın yavaş-yavaş içərimizdə forma­laşması deməkdir. Gələcək ananın hə­yatdakı istək və arzularının ən azından bir neçəsini reallaşdırma şansı olanda və uşaq üçün yeni vəzifələr götürmək gücünü hiss edəndə analıq üçün ən uy­ğun yaşa çatmış olur. Çünki ana olmaq, “camaat görsün övladım var” deyil, cə­miyyət, dövlət və özün üçün bir insan yetişdirməkdir.

Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Gineko­logiya İnstitutunun ginekoloqu Aysel Bə­yişova bildirib ki, fizioloji cəhətdən ideal doğuş yaşının 20–30 arasında olduğu­nu desək də, ana olmaq üçün mümkün vaxt insanın emosional yetkinliyə çatdığı yaşdır. Biz həkimlər 25 yaşı uyğun he­sab edirik. Çünki insan orqanizmi daha dinc, daha qıvraq olur. Orqanizmdə hormonlar, vitaminlər, minerallar hazır vəziyyətdə olur. Həm sağlamlıq, həm psixoloji baxımdan gənc yaşda ana ol­mağın müsbət tərəfləri çoxdur. Amma, insanlar var ki, 25 yaşında özünü hələ uşaq hesab edir və ya “ana olmağa ha­zır deyiləm”– deyir, 30 yaşında dünyaya uşaq gətirmək niyyətindədir. Amma hə­min yaşda onun orqanizmi tibbi baxım­dan buna nə dərəcədə hazır olur? Təbii ki, daha gənc yaşda ana olmağın üs­tünlükləri özünü dünyaya gəlmiş uşağın sağlamlığında, psixologiyasında daha aydın büruzə verir.

Qadın yaşa dolduqca orqanizmində yumurta hüceyrələri qocalmaya doğru gedir. Yumurta hüceyrənin yetişməsi tükənən prosesdir. Qadın–kişi orqaniz­minin inkişaf mərhələlərinin də müəy­yən yaşda başa çatdığı dövr var. Belə ki, qadınlar tez ana olduqda orqanizm hamiləliyi özünə yad cisim kimi hesab edər və hormonlarda problem yaşana bilər. Bu da doğulacaq körpənin müxtə­lif patologiyalarla üzləşməsinə gətirib çıxarar. Məsələnin qanunvericilik təd­birləri öz yerində, ancaq maariflənmə işi aparılmasa, yenə də erkən nigahlar və fəsadları ilə qarşılaşa bilərik. Çünki bu gün erkən ailə qurmaq, uşaq dünyaya gətirmə prosesində ana ölümü, doğulan uşağın psixoloji və fiziki sağlamlığında problemlərin mövcudluğu kimi neqativ hallarla çox rastlaşırıq.

Bahar MURADOVA,
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri

– Yetkinlik yaşına çatmayanların erkən yaşda evliliyi nəinki Azərbay­canda, bütün dünyada problem olaraq qalmaqdadır. Bununla bağlı ölkəmiz­də bir sıra hüquqi və inzibati xarak­terli addımlar atılsa da, problem hələ də tam həllini tapmamışdır. Qızların erkən ailə qurmalarına bölgələrdə tez-tez rast gəlinir. 

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsində nigah vaxtı həm kişilər, həm də qadınlar üçün 18 yaş müəy­yən edilib. Məcəllənin 10.2-ci maddə­sinə əsasən, üzrlü səbəblər olduqda nigaha daxil olmaq istəyən və nigah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıq­ları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişi ilə nigah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər. 

Erkən nigah hallarının qarşısının alınması məqsədi ilə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Ko­mitəsi tərəfindən məcəllədən həmin maddənin çıxarılması ilə bağlı qanun layihəsi hazırlanmışdır. Çünki qüvvə­də olan maddə BMT-nin Uşaq hüquq­ları haqqında Konvensiya və “Uşaq hüquqları haqqında” Azərbaycan Res­publikasının Qanunu ilə ziddiyət təşkil edir. Belə ki, Konvensiyanın 1-ci mad­dəsinə əsasən hər bir insan 18 yaşı­na çatanadək uşaq sayılır. Həmçinin “Uşaq hüquqları haqqında” Qanunun 1-ci maddəsinə əsasən 18 yaşına çat­mayan və tam fəaliyyət qabiliyyəti əldə etməyən şəxs də uşaq hesab edilir. 

BMT-nin Qadınlara qarşı ayrı-seç­kiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsinin Azərbaycanla bağlı rəyində ölkədə qadınlar və kişilər üçün minimum ni­gah yaşının 18 yaş həddində müəyyən edilməsinə baxmayaraq, erkən nigah səviyyəsinin yüksək olduğu, qadınla­rın və qızların yalnız kəbinlə nigaha daxil olmaları, erkən nigahların rəsmi qeydiyyatının olmaması səbəbindən qadınlar Ailə Məcəlləsinin təmin etdiyi müdafiədən yararlana bilmirlər. 

Komitə Azərbaycan Respublika­sının Ailə Məcəlləsinə yenidən baxa­raq, həm kişilər, həm də qadınlar üçün minimum qanuni nigah yaşı ilə bağlı bütün istisnaların qanunvericilikdən çıxarılmasını tövsiyə etmişdir. İrəli sürülən təklif uşağın mənafeyini əsas götürərək onun təhlükəsiz mühitdə yaşaması üçün zəmin yaradır və bu məsələ uşaq hüquqlarının təmin edil­məsi sahəsində əhəmiyyətli addımlar­dan biri kimi hesab oluna bilər.

Mehriban ZEYNALOVA,
“Təmiz Dünya Qadınlara Yardım” İB-nin sədri

– Milli Məclisdə güzəştin ləğv olun­ması ilə bağlı verilən təkliflə razıyam. Sadəcə, bir məsələnin də diqqətdə saxlanılmasını istəyərdim. Birincisi, erkən nişanlanmanın hər hansı forma­da iqtisadi cəzalanmasını təklif edirəm. Bu, qanunda olsa da, bir az da ağır­laşdırılsın, çünki 13–15 yaşlı qız nişan­lanırsa, onun gələcəklə bağlı planları buxovlanır. Belə qızlardan çox az fa­izinin təhsil almasına və ya təhsilinə davam etməsinə ailə icazə verir. 

İkinci ən böyük problem qadın və qızların təhlükəsizlik məsələsidir. Hər hansı hadisə ilə bağlı kənar təsirlərdən narahat olan ailələr çıxış yolu kimi evli­liyi, yaxud nişanı münasib bilirlər. Düşü­nürlər ki, bununla övladının təhlükəsiz­liyi təmin edilir, amma tam əksi baş verir və daha çox problemlərlə üzləşirlər.

Üçüncü məsələ qız və qadınların səlahiyyətlənməsinin gücləndirilməsi ilə stimullaşdırmadır. Cəmiyyətdə belə bir fikir yaranıb ki, təhsil almaq boş şeydir, onsuz da kimsə öz uşağını irəli cəkə­cək. Belə ümidsizlik qızların arzularına, stimullaşmalarına böyük əngəldir. 

Qadının təhlükəsizliyi üçün böhran proqramı olmalıdır. Təcrübəmizdən deyə bilərəm ki, əksər vaxt hansısa zo­rakılıq hadisəsində qız və qadın daha çox ittiham edilir. Ailələr əmin olmalıdır­lar ki, onların qızları istənilən mühitdə təhlükəsiz olacaqlar.

Zərifə BƏŞİRQIZI, “Xalq qəzeti”