Gözümüz İrəvandan su içmir

Məlum olduğu kimi, avqustun 30-da Azərbaycan və Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə komissiyaların birgə fəaliyyətləri haqqında Əsasnamə imzalanıb. Məlumatı Azərbaycan ilə Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyası yayıb. 

Qeyd edək ki, mövcud istiqamətdəki iş Azərbaycan ilə Ermə­nistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Ko­missiyası və Ermənistan ilə Azərbaycan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Komissiya­nın 2024-cü il aprelin 19-da keçirilmiş 8-ci görüşünün protokoluna uyğun olaraq həyata keçirilib. Yəni komissiyaların birgə fəaliyyəti haqqında Əsasnamənin razılaşdırılması ilə bağlı fəaliyyət sözü­gedən sənəd üzrə aparılıb. Onu da bildirək ki, Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin eyni məzmunlu məlumatında hazırda İrəvan və Bakının dövlətdaxili prosedurları həyata keçirməyə başladıqları vurğulanıb.

Əsasnamənin imzalanmasının Rusi­ya Prezidenti Vladimir Putinin avqustun 18–19-da Bakıya səfərindən sonra avqus­tun 23-də Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla, avqustun 28-də isə Prezident İlham Əliyevlə telefon danışıqlarından sonraya təsadüf etməsi diqqət çəkməkdə­dir. İstər-istəməz, sual yaranır: Müəyyən fasilədən sonra qeyd edilən istiqamətdə işin intensivləşməsi Rusiyanın vasitəçilik missiyasının nəticəsidir? 

Əslində, Rusiyanın Azərbaycandakı səfiri Mixail Yevdakimovun “RİA No­vosti”yə müsahibəsində bildirdikləri də suala Moskvanın rolunu vurğulamaqla cavab verilməsini zəruriləşdirir. M.Yev­dakimov bildirib ki, Bakı və Yerevan ara­sında sülhə dair danışıqlar Rusiya, Azər­baycan və Ermənistan liderləri arasında 2020–2022-ci illər üçün üçtərəfli sazişlər toplusuna uyğunluğu vacibdir: “İki tərəf (Bakı və İrəvan) arasında danışıqların Ru­siya, Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında 2020–2022-ci illər üçün üçtərəfli sazişlər toplusuna uyğun olması vacibdir. Biz gələcək sazişlə bağlı razılığa gəlmək­dən əlavə, nəqliyyat kommunikasiyaları­nın açılması, sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası, vətəndaş cəmiyyətləri va­sitəsilə əlaqələrin qurulması haqqında da­nışırıq”.

Ancaq bir məqama da diqqət yetirmək zərurəti yaranır. Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova bir müddət əvvəl bildirmişdi ki, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya baş na­zirlərinin müavinlərinin həmsədrlik etdiyi nəqliyyat əlaqələrinin blokdan çıxarılması üzrə üçtərəfli işçi qrupunun 12 raundluq müzakirəsindən sonra, tərəflər üçtərəfli sa­zişin 9-cu bəndinin praktiki icrasına yaxın görünüblər. Bundan başqa, Azərbaycan Er­mənistanın dəmir yolu əlaqəsinin bərpasını avtomobil yolu ilə əlaqələndirməmək istə­yi ilə razılaşıb. Özü də İrəvanın avtomobil yolu əlaqəsinin yaradılması baxımından konkret tarix göstərməməsinə rəğmən.

M.Zaxarovanın bildirdiklərindən o nəticə də hasil olurdu ki, tərəflər iki ölkə­nin suverenliyini pozmamaq üçün tam yurisdik əsaslarla həyata keçirilməli olan gömrük prosedurlarına qədər hər şeyi ra­zılaşdırıblarmış. Ancaq rəsmi İrəvan son anda mövqeyindən uzaqlaşaraq, Rusiya sər­hədçilərinin təkcə Ermənistan deyil, həm də Azərbaycan tərəfində nəzarəti həyata keçirməsi şərtini irəli sürüb. Biz də bilirik, Zaxarova da təsdiqləyir ki, Azərbaycan məsələ ilə razılaşa bilməzdi və razılaş­mayıb. Görünür, İrəvan yerinə yetirilməsi mümkünsüz olan şərti məhz bu səbəbdən qoyub. Axı onun yanaşması üçtərəfli bə­yanata tamamilə ziddir. Deməli, Lavrovun sabotaj məntiqindəki daşlar tam şəkildə yerinə oturur. Yəni danışıqların nə üçün dalana dirəndiyi aydınlaşır. Əlavə edək ki, Ermənistan sonradan Rusiya sərhədçiləri­nin nəqliyyat axınına nəzarətindən imtina edib və üçtərəfli işçi qrupunda iştirakını, faktiki olaraq, dondurub.

Diqqətə çatdırdıqlarımıza rəğmən deyə bilərik ki, Azərbaycan və Ermənistan ara­sında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə komissiyaların birgə fəaliyyəti haqqında Əsasnamə tamam başqa müstəvili proses­dir və bu müstəvidə Rusiyanın hansısa rolu yoxdur. Əslində, əsasnamədəki məlumat­lar da bunu təsdiqləyir. Məsələn, bildirilir ki, 2024-cü il aprelin 19-da Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhəddə Azərbaycan və Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə dövlət komissiyalarının səkkizinci görüşündə tərəflər delimitasiya prosesində 1991-ci il Alma-Ata Bəyan­naməsinə əsaslanmağı qərara alıblar. Bu bəyannamə isə Moskvanın nizamlama tra­yektoriyasına adi tezis deyil. 

Ayrıca bir məqamı vurğulayaq: Avqus­tun 30-da tərəflər əsasnaməni təsdiq etdik­dən sonra növbəliliyi razılaşdırmaq və sər­hədin bütün digər hissələrinin, o cümlədən anklav və eksklav məsələləri üzrə delimi­tasiya prosesini davam etdirmək barədə ra­zılığa gəliblər. Bu barədə söz açarkən onu da demək lazımdır ki, Ermənistan həmişə Alma-Ata Bəyannaməsi məntiqini irəli sü­rür. Halbuki, bu məntiq heç də birmənalı qəbul edilə bilməz. Nəzərə alaq ki, delimi­tasiya və demarkasiya məsələlərində digər incə mətləblər də nəzərə alınmalıdır. Söh­bət hansı incə mətləblərdən gedir?

Suala cavab verərkən, çox düşünməyə ehtiyac yoxdur. Çünki Azərbaycan–Er­mənistan danışıqları baxımından vacib bir məqam var. Söhbət regional kommunika­siyaların açılmasından gedir. Rusiya XİN rəhbəri Sergey Lavrovun təbirincə desək, İrəvan bu məsələnin sabotajı ilə məşğuldur və bir qədər əvvəl M.Zaxarovanın diqqətə çatdırdığımız fikirlərində sabotajın nədən ibarət olduğu açıqlanır. Deməli, əminlik yoxdur ki, avqustun 30-da imzalanmış əsas­namə problemi aradan qaldırmaq üçün han­sısa ciddi üstünlüklər qazandıracaq. Çünki Prezident İlham Əliyevin avqustun 30-da Azərbaycan–Türkiyə parlamentlərarası dostluq qrupunun rəhbəri Şamil Ayrımın başçılıq etdiyi Türkiyə Böyük Millət Məc­lisi üzvlərindən ibarət nümayəndə heyətini qəbul edərkən bildirdiyi kimi, Ermənistan qəsdən vaxt uzadır, Fransadan, digər Qərb ölkələrindən və başqa tərəflərdən yeni silah­lar alır, öz ərazisində üçüncü tərəflərlə hərbi təlimlər keçirir.

Əlbəttə, yeni sənədin müəyyən proq­ressiv nəticələr doğuracağını da istisna et­mək olmaz. Hərçənd, erməni rəsmilərinin bildirdiklərinə görə, onun qüvvəyə min­məsi üçün müəyyən prosedurlar icra olun­malıdır. Məsələn, hələ əsasnamənin ölkə konstitusiyasına uyğunluğu yoxlanılmalı­dır. Məsələyə mövcud rakursdan yanaşsaq, əsasnamənin əsas qanuna uyğun olmadı­ğı da “müəyyənləşə bilər”, yaxud başqa məqamların dövriyyəyə girməsi mümkün­dür. Çünki rəsmi İrəvanın anti-Azərbaycan fəaliyyətinə ara vermədiyi, səmimiyyətdən uzaq olduğu, ümumən, sülhdən boyun qa­çırdığı ortadadır. 

Sonda isə bildirək ki, bu ilin mayında aparılmış delimitasiya işləri nəticəsində Azərbaycanla Ermənistan arasında 13 ki­lometrə qədər sərhəd xətti müəyyənləşib. Bununla Azərbaycanın Qazax rayonunun dörd kəndinin: Bağanıs Ayrımın, Aşağı Əskiparanın, Xeyrimlınin və Qızılhacı­lının ərazilərinin (6,5 kvadrat kilometr) Azərbaycana qaytarılması təmin edilib. Həmin kəndlər mayın 24-də Azərbaycanın Dövlət Sərhəd Xidməti tərəfindən nəzarətə götürülüb.

Ermənistan milli təhlükəsizlik xidmə­ti isə bildirib ki, mayın 24-dən etibarən Hayastan sərhəd qoşunları dövlət sərhə­dinin Tavuş vilayətində Berkaber qəsəbə­si yaxınlığında 1,9 kilometr, Voskepar və Bağanis yaşayış məntəqələri yaxınlığında 4,9 kilometr uzunluğunda hissələrinin mü­hafizəsini rəsmən öz üzərlərinə götürüblər. 2024-cü il iyulun 24-dək, həmçinin Ki­rants kəndi ərazisində dövlət sərhədinin 5,8 kilometrlik hissəsinin mühafizəsinə keçid həyata keçirilib.

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ